امیر معزی » قصاید

امیرالشعراء ابوعبداﷲ محمد معزی نیشابوری فرزند امیرالشعراء عبدالملک برهانی نیشابوری از شاعران دربار الب ارسلان بود.
 او خود برای نظامی عروضی از پدرش سخن رانده است که «پدر من امیرالشعراء برهانی رحمه اﷲ در اول دولت ملکشاه به شهر قزوین از عالم فنا به دار بقا تحویل کرد و در آن قطعه -که سخت معروف است- مرا به سلطان ملکشاه سپرد، در این بیت:
من رفتم و فرزند من آمد خلف صدق
او را به خدا و به خداوند سپردم ...»
او در ادامه به چگونگی راه یافتن خود به دربار ملکشاه سلجوقی به پایمردی علاءالدوله امیرعلی فرامرز ندیم و داماد ملکشاه اشاره می‌کند که چگونه روزی سلطان به عزم دیدن هلال رمضان بیرون می‌رود و ماه را پیش از دیگران می‌بیند و معزی که در این وقت حاضر بوده این رباعی را می‌گوید:
ای ماه چو ابروان یاری گویی
یا نی چون کمان شهریاری گویی
نعلی زده از زر عیاری گویی
در گوش سپهر گوشواری گویی
سلطان را این رباعی خوش می‌آید و از راه انعام اسبی به شاعر می بخشد و معزی این رباعی را میگوید:
چون آتش خاطر مرا شاه بدید
از خاک مرا بر زبر ماه کشید
چون آب یکی ترانه از من بشنید
چون باد یکی مرکب خاصم بخشید
سلطان بر او احسانها می‌کند و به رتبه‌اش می‌افزاید و فرمان می‌دهد تا او را به لقب امیرمعزی بخوانند منسوب به خود سلطان که لقب معزالدنیا و الدین داشت.
پس از آن امیرمعزی شهرتی فراوان به دست آورد و از مقربان درگاه سلطان گردید و صاحب جاه و جلال شد چنانکه عوفی در لباب الالباب نویسد: «سه کس از شعرا در سه دولت اقبالها دیدند و قبولها یافتند چنانکه کس را آن مرتبه میسر نبود، یکی رودکی در عهد سامانیان و عنصری در دولت محمودیان و معزی در دولت سلطان ملکشاه.»
معزی تا پایان عهد ملکشاه یعنی تا سال ۴۸۵ ه.ق در خدمت این پادشاه بود بعد از وفات او و آشفتگی کار جانشینان وی، معزی مدتی از عمر خود را در هرات و نیشابور و اصفهان به سر برد و سرگرم مدح امرای مختلف این نواحی بود تا آن که سنجر به سلطنت رسید و امیرمعزی بدو پیوست و از این پس تا پایان حیات در خدمت سنجر بود.
عوفی درباره ٔ مرگ امیرمعزی نوشته است که روزی سلطان سنجر در خرگاه بود، ناگاه تیری از کمان شاه جدا شد و به امیرمعزی اصابت کرد و او در حال جان سپرد. بنا به تحقیقی که عباس اقبال در مقدمهٔ دیوان معزی کرده قول عوفی بر این که معزی بعد از اصابت تیر در حال بمرد درست نیست و معزی مدتها بعد از این واقعه زنده بوده است. اما از مرثیه‌ای که سنایی در مرگ معزی گفته معلوم می‌شود که معزی سرانجام به همان زخم تیر بدرود حیات گفته است و تاریخ مرگ او بنا به تحقیقات اقبال و صفا بین ۵۱۸ و ۵۲۱ ه.ق بوده است.
ویژگی عمده شعر معزی سادگی آن است. کوششی که او در سرودن غزلهای نغز به کار برده -اگر چه فاقد سادگی و شیرینی غزلهای فرخی است- مسلماً وسیله مؤثری در پیشرفت فن غزل‌سرایی شده است. با این حال انوری در این بیت او را به تقلید از عنصری و فرخی متهم کرده است:
کس دانم از اکابر گردن کشان نظم
کو را صریح خون دو دیوان به گردن است


<div class="n">
<p>امیرالشعراء ابوعبداﷲ محمد معزی نیشابوری فرزند امیرالشعراء عبدالملک برهانی نیشابوری از شاعران دربار الب ارسلان بود.</p>
</div>
<div class="n">
<p>او خود برای نظامی عروضی از پدرش سخن رانده است که &laquo;پدر من امیرالشعراء برهانی رحمه اﷲ در اول دولت ملکشاه به شهر قزوین از عالم فنا به دار بقا تحویل کرد و در آن قطعه -که سخت معروف است- مرا به سلطان ملکشاه سپرد، در این بیت:</p>
</div>
<div class="b">
<div class="m1">
<p>من رفتم و فرزند من آمد خلف صدق</p>
</div>
<div class="m2">
<p>او را به خدا و به خداوند سپردم ...&raquo;</p>
</div>
</div>
<div class="n">
<p>او در ادامه به چگونگی راه یافتن خود به دربار ملکشاه سلجوقی به پایمردی علاءالدوله امیرعلی فرامرز ندیم و داماد ملکشاه اشاره می&zwnj;کند که چگونه روزی سلطان به عزم دیدن هلال رمضان بیرون می&zwnj;رود و ماه را پیش از دیگران می&zwnj;بیند و معزی که در این وقت حاضر بوده <a href="../amir/robam/sh174/">این رباعی</a> را می&zwnj;گوید:</p>
</div>
<div class="b">
<div class="m1">
<p>ای ماه چو ابروان یاری گویی</p>
</div>
<div class="m2">
<p>یا نی چون کمان شهریاری گویی</p>
</div>
</div>
<div class="b">
<div class="m1">
<p>نعلی زده از زر عیاری گویی</p>
</div>
<div class="m2">
<p>در گوش سپهر گوشواری گویی</p>
</div>
</div>
<div class="n">
<p>سلطان را این رباعی خوش می&zwnj;آید و از راه انعام اسبی به شاعر می بخشد و معزی <a href="../amir/robam/sh98/">این رباعی</a> را میگوید:</p>
</div>
<div class="b">
<div class="m1">
<p>چون آتش خاطر مرا شاه بدید</p>
</div>
<div class="m2">
<p>از خاک مرا بر زبر ماه کشید</p>
</div>
</div>
<div class="b">
<div class="m1">
<p>چون آب یکی ترانه از من بشنید</p>
</div>
<div class="m2">
<p>چون باد یکی مرکب خاصم بخشید</p>
</div>
</div>
<div class="n">
<p>سلطان بر او احسانها می&zwnj;کند و به رتبه&zwnj;اش می&zwnj;افزاید و فرمان می&zwnj;دهد تا او را به لقب امیرمعزی بخوانند منسوب به خود سلطان که لقب معزالدنیا و الدین داشت.</p>
</div>
<div class="n">
<p>پس از آن امیرمعزی شهرتی فراوان به دست آورد و از مقربان درگاه سلطان گردید و صاحب جاه و جلال شد چنانکه عوفی در لباب الالباب نویسد: &laquo;سه کس از شعرا در سه دولت اقبالها دیدند و قبولها یافتند چنانکه کس را آن مرتبه میسر نبود، یکی رودکی در عهد سامانیان و عنصری در دولت محمودیان و معزی در دولت سلطان ملکشاه.&raquo;</p>
</div>
<div class="n">
<p>معزی تا پایان عهد ملکشاه یعنی تا سال ۴۸۵ ه.ق در خدمت این پادشاه بود بعد از وفات او و آشفتگی کار جانشینان وی، معزی مدتی از عمر خود را در هرات و نیشابور و اصفهان به سر برد و سرگرم مدح امرای مختلف این نواحی بود تا آن که سنجر به سلطنت رسید و امیرمعزی بدو پیوست و از این پس تا پایان حیات در خدمت سنجر بود.</p>
</div>
<div class="n">
<p>عوفی درباره ٔ مرگ امیرمعزی نوشته است که روزی سلطان سنجر در خرگاه بود، ناگاه تیری از کمان شاه جدا شد و به امیرمعزی اصابت کرد و او در حال جان سپرد. بنا به تحقیقی که عباس اقبال در مقدمهٔ دیوان معزی کرده قول عوفی بر این که معزی بعد از اصابت تیر در حال بمرد درست نیست و معزی مدتها بعد از این واقعه زنده بوده است. اما از <a href="../sanaee/divans/ghgh/sh14/">مرثیه&zwnj;ای که سنایی در مرگ معزی گفته</a> معلوم می&zwnj;شود که معزی سرانجام به همان زخم تیر بدرود حیات گفته است و تاریخ مرگ او بنا به تحقیقات اقبال و صفا بین ۵۱۸ و ۵۲۱ ه.ق بوده است.</p>
</div>
<div class="n">
<p>ویژگی عمده شعر معزی سادگی آن است. کوششی که او در سرودن غزلهای نغز به کار برده -اگر چه فاقد سادگی و شیرینی غزلهای فرخی است- مسلماً وسیله مؤثری در پیشرفت فن غزل&zwnj;سرایی شده است. با این حال انوری در این بیت او را به تقلید از عنصری و فرخی <a href="../anvari/divan-anvari/ghaside-anvari/sh36/">متهم کرده است</a>:</p>
</div>
<div class="b">
<div class="m1">
<p>کس دانم از اکابر گردن کشان نظم</p>
</div>
<div class="m2">
<p>کو را صریح خون دو دیوان به گردن است</p>
</div>
</div>
<div class="n">&nbsp;</div>