غزل شمارهٔ ۶۱۸۱
می کشد دامن چو زلف سرکش او بر زمین
می نهد در چین ز غیرت ناف و آهو بر زمین
گل چه حد دارد تواند چهره شد با عارضش؟
آن که مالید آفتاب و ماه را رو بر زمین
خفتگان خاک را صبح قیامت می شود
سایه هر جا افکند آن قد دلجو بر زمین
خوشه چینان خوشه پروین به دامن می برند
هر کجا ریزد عرق از چهره او بر زمین
پنجه خورشید می گردد گریبانگیر خاک
پای خود هر جا گذارد آن پریرو بر زمین
پاک می سازد ز دین و دل بساط خاک را
چون کشد دامان ناز آن عنبرین مو بر زمین
پشت دست عجز، ماه عید با آن سرکشی
می گذارد پیش طاق آن دو ابرو بر زمین
تا دکان حسن او شد باز در مصر وجود
از کسادی می زند یوسف ترازو بر زمین
من کیم تا آرزوی خواب آسایش کنم؟
آسمان نگذاشت در جایی که پهلو برزمین
کی مربع می نشیند در صف دانشوران؟
پیش استاد آن که ننشیند دو زانو بر زمین
غوطه زد در خاک تا تیر هوایی شد بلند
سرکشان را زود می مالد فلک رو بر زمین
در برومندی نسازد هر که دلها را خنک
می کند صائب گرانی سایه او بر زمین
اطلاعات
وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: غزل
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
می کشد دامن چو زلف سرکش او بر زمین
می نهد در چین ز غیرت ناف و آهو بر زمین
هوش مصنوعی: چشمهای جذاب و دلربای او همچون زلفهای پریشانش، تأثیر عمیقی بر دل میگذارد. او با زیبایی خاصش، همه چیز را تحت تأثیر قرار میدهد و در نتیجه، مانند آهویی که به خاطر غیرتش بر زمین میافتد، احساساتی عمیق و متلاطم را در دلها بر میانگیزد.
گل چه حد دارد تواند چهره شد با عارضش؟
آن که مالید آفتاب و ماه را رو بر زمین
هوش مصنوعی: این بیت به زیبایی و شکوه گل اشاره دارد و به ویژگیهای ظاهری آن میپردازد. شاعر میپرسد که چه اندازه گل میتواند با چهرهاش زیبایی ایجاد کند، در حالی که به قدرت و شکوه آفتاب و ماه که بر زمین تابیدهاند نیز اشاره میکند. این کلام نشاندهندهی تأثیر و جذابیت گل در میان زیباییهای دیگر دنیا است.
خفتگان خاک را صبح قیامت می شود
سایه هر جا افکند آن قد دلجو بر زمین
هوش مصنوعی: در روز قیامت، بر کسانی که در خاک خوابیدهاند، سپیدهدمی خواهد تابید و سایهای که انسان مهربان و دلجویی دارد، در هر مکان بر روی زمین گسترده خواهد شد.
خوشه چینان خوشه پروین به دامن می برند
هر کجا ریزد عرق از چهره او بر زمین
هوش مصنوعی: کشاورزان خوشههای ستاره پروین را از دامن خود برمیدارند، هر جا که عرق از چهره او بر زمین بریزد.
پنجه خورشید می گردد گریبانگیر خاک
پای خود هر جا گذارد آن پریرو بر زمین
هوش مصنوعی: خورشید با روشنایی و گرمای خود، به هر جایی که آن پریروی زیبا قدم بگذارد، زمین را در بر میگیرد و آثار خود را بر روی خاک باقی میگذارد.
پاک می سازد ز دین و دل بساط خاک را
چون کشد دامان ناز آن عنبرین مو بر زمین
هوش مصنوعی: دل و دین را از گناه و ناپاکی پاک میکند، همانطور که وقتی عطر خوش عنبر بر زمین میافتد، همه جا را معطر و دلنشین میکند.
پشت دست عجز، ماه عید با آن سرکشی
می گذارد پیش طاق آن دو ابرو بر زمین
هوش مصنوعی: ماه عید با لحن خرامان و سرکشی خود، در برابر آن دو ابرو، مانند عجز پنهانی که به پشت دستش مینگرد، از جذابیت و زیباییاش بر زمین میگذرد.
تا دکان حسن او شد باز در مصر وجود
از کسادی می زند یوسف ترازو بر زمین
هوش مصنوعی: نشان میدهد که وقتی زیبایی و فتنۀ محبوبی در مصر نمایان شد، این زیبایی باعث میشود که دیگر زیباییها و کالاها به حاشیه بروند و جذابیت خود را از دست بدهند. به عبارت دیگر، وجود آن زیبایی به قدری پررنگ و دلربا است که هر چیز دیگری به کاهش جذابیت و ارزش خود دچار میشود.
من کیم تا آرزوی خواب آسایش کنم؟
آسمان نگذاشت در جایی که پهلو برزمین
هوش مصنوعی: من هیچگاه نتوانستم به آرزوی آسایش و خواب راحت برسم، زیرا آسمان و شرایط زندگی به من اجازه ندادند که در جایی آرام و راحت زندگی کنم.
کی مربع می نشیند در صف دانشوران؟
پیش استاد آن که ننشیند دو زانو بر زمین
هوش مصنوعی: مربع، به معنای فردی بیتجربه و ناتوان، نمیتواند در جمع دانشمندان جایی داشته باشد. تنها کسی که میتواند در محضر استاد بنشیند، شخصی است که با ادب و احترام دو زانو بر زمین نشسته باشد.
غوطه زد در خاک تا تیر هوایی شد بلند
سرکشان را زود می مالد فلک رو بر زمین
هوش مصنوعی: در زمین غوطهور شد تا تیر او به آسمان صعود کند، و به سرعت بر سرکشان فشار میآورد و زمین را زیر پا میمالد.
در برومندی نسازد هر که دلها را خنک
می کند صائب گرانی سایه او بر زمین
هوش مصنوعی: هر کسی که بتواند دلها را آرام کند و روح را شاداب نماید، در واقع به نوعی مانند سایهای است که بر زمین انداخته شده و میتواند بر دیگران تاثیر مثبت بگذارد. این شخصیت ارزشمند و نادر است که در برقراری آرامش و خوشبختی در زندگی دیگران نقشی مهم دارد.

صائب