گنجور

شمارهٔ ۶۳

صاحب عادل نظام الملک ثانی مجد دین
ای حضیض بارگاهت اوج کیوان را مماس
ذهن پاکت خاک حیرت کرده در چشم عقول
حکم جزمت بند عطلت بسته بر پای حواس
آفتاب طلعتت گر سایه بر چرخ افکند
ماه را عار آید از خورشید گردون اقتباس
پیش رای روشنت اسرار گیتی کشف شد
مهبط انوار عصمت نیست جای التباس
گر حقوق نعمتت را آسمان منکر شود
گاه کافر نعمتش خوانند و گه ناحق شناس
ماه نو با قدرت ار دندان کند هم باک نیست
شاخ طوبی سخت فارغ باشد از دندان داس
بر خلایق راتب جودت از آن جاری تر است
کاسمان یابد درو هرگز مجال احتباس
حلقه در گوش جهان کن تا بدان گردد عزیز
پای بر چشم فلک نه تا بدان دارد سپاس
آنک در دور تو گردون را میسر شد ز امن
هرگز از دوران او کس را نبوده ست التماس
پاسبان چرخ هفتم خوش نخسبد بعد از این
چون جهان را عدل و انصاف تو می دارند پاس
در زمانه گر فتوری هست در کار منست
ورنه بس محکم نهادی ملک و ملت را اساس
سعی کن تا این فتور از کارها بیرون رود
خوش نباشد جامه نیمی اطلس و نیمی پلاس
با چنین نظمی که عالم راست در ایام تو
حال من شاید که بیرون باشد از نظم و قیاس
چون ازین دولت شدم راضی به احدی الراحتین
سهل باشد گر امیدم نیست باری کم ز یاس
مدت عمر تو چندان باد کز راه دوام
بامدار آسمان بیرون شود رأسا به راس

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: سیاوش جعفری

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صاحب عادل نظام الملک ثانی مجد دین
ای حضیض بارگاهت اوج کیوان را مماس
هوش مصنوعی: این بیت اشاره به بزرگی و برجستگی مقام نظام الملک دارد و او را به عنوان یک شخصیت عادل و بافضیلت معرفی می‌کند. همچنین به ارتباط میان زمین و آسمان و عظمت بارگاه او و کیوان (سیاره زحل) پرداخته است. به طور کلی، این متن نشان‌دهنده احترام و ارادت به شخصیت و مقام اوست.
ذهن پاکت خاک حیرت کرده در چشم عقول
حکم جزمت بند عطلت بسته بر پای حواس
هوش مصنوعی: ذهن پاک تو در حیرت و شگفتی است و عقل‌ها نسبت به تو در حال سرگردانی هستند. نفوذ و قدرت تو به قدری است که اوضاع و احساسات تو را در کنترل خود گرفته و نمی‌گذارند که آزادانه به اطراف نگاه کنی.
آفتاب طلعتت گر سایه بر چرخ افکند
ماه را عار آید از خورشید گردون اقتباس
هوش مصنوعی: اگر چهره‌ی تابناک تو بر آسمان بتابد، ماه هم از نور خورشید شرمنده می‌شود و این نشان از بزرگی و درخشش تو دارد.
پیش رای روشنت اسرار گیتی کشف شد
مهبط انوار عصمت نیست جای التباس
هوش مصنوعی: در سایه‌ی نور آگاهی، رازهای جهان آشکار شدند. جایی که نور پاکی و عصمت وجود دارد، جایی برای شک و تردید نیست.
گر حقوق نعمتت را آسمان منکر شود
گاه کافر نعمتش خوانند و گه ناحق شناس
هوش مصنوعی: اگر آسمان حق نعمت و بخشش تو را نادیده بگیرد، گاهی آن را نادانی به حساب می‌آورند که شکرگزار نیست و گاهی هم به ناحق به تو عنوان بی‌خبر یا ناسپاس می‌دهند.
ماه نو با قدرت ار دندان کند هم باک نیست
شاخ طوبی سخت فارغ باشد از دندان داس
هوش مصنوعی: اگر ماه نو هم با قدرت دندان بزند، نباید نگران بود، زیرا درخت طوبی به راحتی از دندان داس بی‌خبر است.
بر خلایق راتب جودت از آن جاری تر است
کاسمان یابد درو هرگز مجال احتباس
هوش مصنوعی: بر کسی که در موقعیت خود به دیگران نیکوکاری می‌کند، خیر و برکتش از آسمان نیز بیشتر است و هرگز فرصتی برای نگهداری و کمبود پیدا نمی‌کند.
حلقه در گوش جهان کن تا بدان گردد عزیز
پای بر چشم فلک نه تا بدان دارد سپاس
هوش مصنوعی: گوش جهان را به حلقه‌ای بگیر تا به تو ارجمند شود. قدمی بر چشمان آسمان بگذار تا به خاطر آن از تو سپاسگزاری کند.
آنک در دور تو گردون را میسر شد ز امن
هرگز از دوران او کس را نبوده ست التماس
هوش مصنوعی: در اینجا گفته می‌شود که در سایه وجود تو، دنیا به آرامش و امنیت رسیده است و هیچ‌کس از اداره و روند طبیعی زندگی در این دوران، درخواست و التماس نکرده است.
پاسبان چرخ هفتم خوش نخسبد بعد از این
چون جهان را عدل و انصاف تو می دارند پاس
هوش مصنوعی: نگهبان آسمان هفتم دیگر نخواهد خوابید، زیرا تو جهان را با عدل و انصاف اداره می‌کنی.
در زمانه گر فتوری هست در کار منست
ورنه بس محکم نهادی ملک و ملت را اساس
هوش مصنوعی: اگر در این زمان مشکلی برای من پیش آمده، به خاطر خود من نیست، بلکه اگر نه، تو پایه و اساس کشور و ملت را به خوبی گذاشته‌ای.
سعی کن تا این فتور از کارها بیرون رود
خوش نباشد جامه نیمی اطلس و نیمی پلاس
هوش مصنوعی: سعی کن مشکلات و نواقص از کارهایت برطرف شود؛ زیرا خوب نیست که کارها و تلاش‌هایت ناپخته و ناقص باشند.
با چنین نظمی که عالم راست در ایام تو
حال من شاید که بیرون باشد از نظم و قیاس
هوش مصنوعی: با این نظم و ترتیبی که دنیا در روزگار تو دارد، ممکن است حال و وضعیت من از این نظم و قاعده‌ها بیرون باشد.
چون ازین دولت شدم راضی به احدی الراحتین
سهل باشد گر امیدم نیست باری کم ز یاس
هوش مصنوعی: وقتی از این وضعیت به آرامش رسیدم، برایم آسان است که به هیچ‌کس (از دو حالت راحتی) وابسته نباشم، حتی اگر امیدی نداشته باشم، باز هم کمی کمتر از ناامیدی خواهم بود.
مدت عمر تو چندان باد کز راه دوام
بامدار آسمان بیرون شود رأسا به راس
هوش مصنوعی: عمر تو باید آن‌قدر طولانی باشد که همچون یک ساختمان، بر فراز آسمان بلند شود و به طور مستقیم به سمت آسمان برود.