بخش ۲ - صکوک الدلیل
سرآغاز هر نامه نام خداست
که بی نام او نامه یکسر خطاست
دبیری که بی دست و لوح و قلم
بسی مختلف نقش ها زد رقم
یکی را برازندهٔ تاج کرد
یکی را به دریوزه محتاج کرد
یکی را همه عیش در گل سرشت
یکی را همه رنج بر سرنوشت
یکی را به بر خلعت عز و ناز
یکی را به گردن پلاس نیاز
ز جامش یکی باده صاف خورد
یکی نیم خوردی ولی صاف درد
یکی را خداوندی و تاج داد
یکی را چو یغما به تاراج داد
یکی را برازندهٔ صدر کرد
یکی را چو ما خوار و بیقدر کرد
به هر نقش کز کلک دلجو نهاد
چو یغما نکو بین که نیکو نهاد
بسی هوشمندان خرد پیشه ها
در این نکته کردند اندیشه ها
به هر عرصه رخش طلب تاختند
به هر تخته نرد خرد باختند
سرانجام زین عقده پیچ پیچ
بجز عجز و نقصان ندیدند هیچ
در این پرده اندیشه را راه نیست
وز این ماجرا عقل آگاه نیست
ادب آن که ما نیز دم در کشیم
به نعت پیمبر قلم در کشیم
بخش ۱ - شأن نزول: مثنوی صکوک الدلیل به بحر متقارب مثمن مقصور ساخته شده و یغما آنرا در شش روز به نظم در آورده است چنانچه خود گوید:بخش ۳ - نعت پیامبر: درودی معطر چو زلفین یار
اطلاعات
وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف یا وزن شاهنامه)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکیدرج
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
سرآغاز هر نامه نام خداست
که بی نام او نامه یکسر خطاست
هوش مصنوعی: هر نامهای که شروع میشود باید با نام خدا آغاز گردد، زیرا بدون ذکر نام او، نامه ارزش و اعتبار خود را از دست میدهد.
دبیری که بی دست و لوح و قلم
بسی مختلف نقش ها زد رقم
هوش مصنوعی: یک دبیر که بدون استفاده از دست، لوح و قلم، نقشها و طرحهای متفاوتی را خلق کرد.
یکی را برازندهٔ تاج کرد
یکی را به دریوزه محتاج کرد
هوش مصنوعی: یکی را شایسته و لایق مقام و جایگاه بالا قرار داد، ولی دیگری را به حالت نیاز و فقر وامیداشت.
یکی را همه عیش در گل سرشت
یکی را همه رنج بر سرنوشت
هوش مصنوعی: برخی افراد زندگی شادی را تجربه میکنند و در خوشیها غرق هستند، در حالی که برای برخی دیگر، زندگی پر از رنج و مشکلات است.
یکی را به بر خلعت عز و ناز
یکی را به گردن پلاس نیاز
هوش مصنوعی: یکی با لباس زیبا و احترام در کنار من است و دیگری با چادر که نشانه فقر و نیازش است.
ز جامش یکی باده صاف خورد
یکی نیم خوردی ولی صاف درد
هوش مصنوعی: از جام او یکی بادهی بدون آلودگی نوشید و دیگری نیمخود نوشید اما درد و رنجی صاف و بدون هیچ شکی را احساس کرد.
یکی را خداوندی و تاج داد
یکی را چو یغما به تاراج داد
هوش مصنوعی: خداوند به یکی مقام و پادشاهی عطا کرده و به دیگری، به صورت ناعادلانه و بیرحمانه، همه چیزش را گرفته است.
یکی را برازندهٔ صدر کرد
یکی را چو ما خوار و بیقدر کرد
هوش مصنوعی: برخی افراد را به مقام و جایگاهی بلند میرساند و برخی دیگر را فرودست و بیاساس میسازد.
به هر نقش کز کلک دلجو نهاد
چو یغما نکو بین که نیکو نهاد
هوش مصنوعی: هر تصویری که از دل علاقمند به صحنه کشیده شده، مانند دزدی است که زیبایی را با خود میبرد. خوب بنگر، که این تصویر چقدر زیبا و ارزشمند است.
بسی هوشمندان خرد پیشه ها
در این نکته کردند اندیشه ها
هوش مصنوعی: بسیاری از افراد باهوش و عاقل در مورد این موضوع تفکر و تأمل کردهاند.
به هر عرصه رخش طلب تاختند
به هر تخته نرد خرد باختند
هوش مصنوعی: در هر میدان و گوشهای از زندگی، به دنبال به دست آوردن موفقیت بودند و در هر تلاش و رقابتی که داشتند، از عقل و خرد خود استفاده کردند، اما در نهایت شکست خوردند.
سرانجام زین عقده پیچ پیچ
بجز عجز و نقصان ندیدند هیچ
هوش مصنوعی: در نهایت از این مشکل پیچیده، جز ناتوانی و کمبود چیزی به دست نیامد.
در این پرده اندیشه را راه نیست
وز این ماجرا عقل آگاه نیست
هوش مصنوعی: در این مرحله، ذهن نمیتواند به راهی برسد و در این ماجرا، عقل هم از آنچه اتفاق میافتد بیخبر است.
ادب آن که ما نیز دم در کشیم
به نعت پیمبر قلم در کشیم
هوش مصنوعی: آداب و رفتار ما باید به گونهای باشد که در کنار در ورودی توجه کنیم و نام پیامبر را با احترام یاد کنیم.