گنجور

شمارهٔ ۴۳ - در مدح علاء الدوله اتسز

بزینت باغ چون خلد برینست
ریاحین اندرو چون حور عینست
نثار آسمان لؤلوی لالاست
شعار بوستان دیبای چینست
خمیده همچو خاتم شاخ گلبن
برو گل همچو یایاقوتین نگینست
نسیم باد یا بوی عبیرست ؟
سرشک ابر یا در ثمینست؟
چرا بلبل چو محزونان بنالد ؟
اگر زاغ از وصال گل حزینست
بهار افگند بر صحرا ز نعمت
دو صد چندان که قارون را دفینست
ز ابر تیره همچون ظلمت شرک
همه عالم پر از نور یقینست
جهان پیر برنا کرد ایزد
کمال قدرت ایزد چنینست
زمینست این ندانم ، یا سپهرست ؟
سپهرست این ندانم یا زمینست؟
چو رأی شاه گیتی روی گیتی
سزای صدهزاران آفرینست
علاء دولت و دین ، آنکه تیغش
بهیجا ناصر اعلام دینست
یگانه خسروی ، صاحب قرانی
که در کل معالی بی قرینست
برمح خطی و شمشیر هندی
سپاه دین تازی را معینست
جهان دولتش در زیر حکمست
براق حشمتش در زیر زینست
کف او قفل روزی را کلیدست
دل او گنج دانش را امینست
ز بهر قهر بدخواهان جاهش
نشسته حادثات اندر کمینست
ببخشش آفتاب روز مهرست
بکوشش اژدهای روز کینست
ز انواع امانی بدسگالش
جدا مانده چو موم از انگبینست
ایا شاهی ، که اندر زیر قدرت
مدار آسمان هفتمینست
تو مهری و ترا نصرة سپهرست
تو شیری و ترا دولت عرینست
جهان را عدل تو ظل ظلیلست
دل پاک بهر خیری ضمینست
الا تا چرخ جای آفتابست
الا تا باغ جای یاسمینست
حسودت هم نشین رنج بادا
که با شخص تو راحت هم نشینست
مبادا جز متین بنیاد عمرت
که بنیاد هدی از تو متینست

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: سیاوش جعفری

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بزینت باغ چون خلد برینست
ریاحین اندرو چون حور عینست
هوش مصنوعی: باغ مانند بهشت زیبا و دل‌انگیز است و گل‌ها در آن مانند ماه‌های زیبا و دلربا به نظر می‌رسند.
نثار آسمان لؤلوی لالاست
شعار بوستان دیبای چینست
هوش مصنوعی: این بیت به زیبایی و شکوه طبیعت اشاره دارد، جایی که آسمان به مانند لؤلوی گرانبهایی است که بر زمین می‌بارد. همچنین، باغستانی که به زیبایی و لطافتی مانند دیبای چینی تزئین شده است، تصاویر پر رنگ و پرحجابی از زیبایی طبیعت را به نمایش می‌گذارد.
خمیده همچو خاتم شاخ گلبن
برو گل همچو یایاقوتین نگینست
هوش مصنوعی: خمیده مثل خاتم یک درخت گل، گل هم مانند نگین یاقوتی زیبایی دارد.
نسیم باد یا بوی عبیرست ؟
سرشک ابر یا در ثمینست؟
هوش مصنوعی: آیا نسیم خنکی که می‌وزد بوی خوش عطر است یا اینکه از ریزش باران نشأت می‌گیرد؟ آیا این قطره‌هایی که می‌بینیم از ابرهاست یا اینکه از درختان و میوه‌ها نشأت می‌گیرد؟
چرا بلبل چو محزونان بنالد ؟
اگر زاغ از وصال گل حزینست
هوش مصنوعی: چرا بلبل باید مثل کسانی که غمگین هستند ناله کند؟ اگر زاغ هم از داشتن گل ناراحت است.
بهار افگند بر صحرا ز نعمت
دو صد چندان که قارون را دفینست
هوش مصنوعی: بهار بر دشت و صحرا نعمت‌هایی مانند باران و ز گل‌ها پخش می‌کند، و این نعمت‌ها به قدری فراوان است که حتی ثروت قارون را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
ز ابر تیره همچون ظلمت شرک
همه عالم پر از نور یقینست
هوش مصنوعی: از ابرهای تیره و ظلمت شرک، همه‌جا پر از نور یقین و روشنایی است.
جهان پیر برنا کرد ایزد
کمال قدرت ایزد چنینست
هوش مصنوعی: خداوند با کمال قدرت، دنیای کهن را جوان و نو کرد.
زمینست این ندانم ، یا سپهرست ؟
سپهرست این ندانم یا زمینست؟
هوش مصنوعی: نمی‌دانم آیا اینجا زمین است یا آسمان. نمی‌دانم آیا این آسمان است یا زمین.
چو رأی شاه گیتی روی گیتی
سزای صدهزاران آفرینست
هوش مصنوعی: زمانی که نظر و تصمیم پادشاه بر زمین حاکم شود، این تصمیم شایسته‌ی ستایش‌های فراوان است.
علاء دولت و دین ، آنکه تیغش
بهیجا ناصر اعلام دینست
هوش مصنوعی: برای ارتقای قدرت و دین، فردی که شمشیرش در راه حمایت از دین درخشان است، همواره در دسترس و حامی آن می‌باشد.
یگانه خسروی ، صاحب قرانی
که در کل معالی بی قرینست
هوش مصنوعی: این عبارت به توصیف فردی بزرگ و بی‌نظیر می‌پردازد که دارای ویژگی‌های خاصی است و به نوعی در مقام خود بی‌رقیب و منحصر به فرد به شمار می‌آید. او به عنوان یک سرور و شاهزاده‌ی یگانه شناخته می‌شود که به کتاب آسمانی (قرآن) دسترسی دارد و در زمینه‌ی معانی و فضایل، در مقایسه با دیگران برجسته‌تر و بی‌همتاست.
برمح خطی و شمشیر هندی
سپاه دین تازی را معینست
هوش مصنوعی: این بیت به وضوح نشان‌دهنده‌ی پیوند بین خط و خطاطی و سلاح، به ویژه شمشیر هندی است. در آن، اشاره شده که این نمادها به نحوی نمایان‌گر و مشخص‌کننده‌ی قدرت و وجود دین اسلام و طرفدارانش به شمار می‌روند. به عبارت دیگر، آنچه که در آن زمان به عنوان نشانه‌ای از حمایت و قدرت دین مطرح شده است، شامل زیبایی هنر خط و کارایی سلاح می‌باشد.
جهان دولتش در زیر حکمست
براق حشمتش در زیر زینست
هوش مصنوعی: دولت و قدرت او در زیر کنترل و مدیریت است، و شکوه و عظمتش تحت حمایت و فرمان او قرار دارد.
کف او قفل روزی را کلیدست
دل او گنج دانش را امینست
هوش مصنوعی: دست او وسیله‌ی گشایش روزی و تأمین کننده‌ی نیازهاست و قلب او نگهدارنده‌ی گنجینه‌ی دانش و آگاهی است.
ز بهر قهر بدخواهان جاهش
نشسته حادثات اندر کمینست
هوش مصنوعی: به خاطر دشمنان بداندیش، مشکلات و حوادث در کمین او هستند.
ببخشش آفتاب روز مهرست
بکوشش اژدهای روز کینست
هوش مصنوعی: به او بخشش کن، زیرا آفتاب روز مهربانی است و تلاش اژدهای روز کین، نه دوستی و محبت.
ز انواع امانی بدسگالش
جدا مانده چو موم از انگبینست
هوش مصنوعی: از انواع مشکلات و بدی‌ها جدا شده است، مانند موم که از شهد دور مانده است.
ایا شاهی ، که اندر زیر قدرت
مدار آسمان هفتمینست
هوش مصنوعی: آیا کسی هست که در زیر سلطه‌اش، قدرتی چون آسمان هفتم داشته باشد؟
تو مهری و ترا نصرة سپهرست
تو شیری و ترا دولت عرینست
هوش مصنوعی: تو همانند ماه زیبایی و حمایت آسمان به تو تعلق دارد. تو مانند شیر هستی و به تو قدرت و سلطنت خاصی داده شده است.
جهان را عدل تو ظل ظلیلست
دل پاک بهر خیری ضمینست
هوش مصنوعی: جهان به واسطه عدالت تو سایه‌ای استوار دارد و دل‌های پاک، بستر مناسبی برای خیر و نیکوکاری هستند.
الا تا چرخ جای آفتابست
الا تا باغ جای یاسمینست
هوش مصنوعی: به یاد داشته باش که تا زمانی که آسمان در جای خود است و خورشید در آن می‌درخشد، باغ همیشه پر از گل‌های یاسمنی خواهد بود.
حسودت هم نشین رنج بادا
که با شخص تو راحت هم نشینست
هوش مصنوعی: حسود تو، در کنار تو زندگی دشواری خواهد داشت، زیرا تو در کنار کسی راحت و خوشحال هستی.
مبادا جز متین بنیاد عمرت
که بنیاد هدی از تو متینست
هوش مصنوعی: مبادا که غیر از استواری و محکم بودن، عمرت را بنا کنی، زیرا شالوده هدایت تو از خودت محکم‌تر است.