وطواطشمارهٔ ۳۸ - در مدح اتسز خوارزمشاه
خوارزمشاه بر همه شاهان مقدمست
اسباب خسروی همه او را مسلمست
صدر جریدهٔ همه ابنای دولتست
بیت قصیدهٔ همه اعقاب آدمست
از جاه او قوام قوانین ملتست
وز عدل او نظام اقالیم عالمست
آشفتهٔ حوادث و مجروح چرخ را
فیض و عطای او همه دارو مرهمست
از دست زرفشانش و ز تیغ سرفشان
قسم ولی بخش عدو سور و ماتمست
او آفتاب شرع و بدو شرع روشنست
او نوبهار ملک و بدو ملک خرمست
شاها ، خدایگانا ، آنی که در جهان
بنیاد مکرمات بسعی تو محکمست
معن بن زائده بر جود تو مدخلست
قس بن ساعده بر نطق تو ابکمست
گردد بحسن سعی بیان تو منکشف
کاری که مشکلست و کلامی که مبهمست
رفتند از دیار تو بیگانگان همه
شادان مباد ، هر که ازین رفتنش غمست
هرگز قرار کرد توانند آهوان
در بیشه ای که مسکن غرنده ضیغمست؟
لشکر بکش بعزم نظام دیار خویش
اکنون که حال دولت تو بس منظمست
در پیش خیل کفر بزن خیمهٔ هدی
کان جایگاه سخت مبارک مخیمست
تو کعبهٔ جلالی و ارباب شرع را
خوارزم و آب او عرفانست و زمزمست
با این نعیم خطهٔ خوارزم و طیب او
جای دگر مقام گزیدن محرمست
گرگانج از بخارا صد بار خوشترست
درغان هزاربار نکوتر ز در غمست
تا در جهان وجود بد و نیک آدمی
زین گرد منظرست و ازین سبز طارمست
بادی تو بر خدای مکرم ، که نزد خلق
اسلام از مهابت تیغت مکرمست
شادیت بیش باد، که از رشک ملک تو
شادی بدسگال تو هر ساعتی کمست
شمارهٔ ۳۷ - در مدح خاقان ارسلان خان کمال الدین ابو القاسم محمود: رایت شرع و ملک منصورست شمارهٔ ۳۹ - در وصف بلخ و مدح سید ضیاء الدین: فدای بلخ دل من،که روضهٔ ارمست
اطلاعات
وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: سیاوش جعفری
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
خوارزمشاه بر همه شاهان مقدمست
اسباب خسروی همه او را مسلمست
هوش مصنوعی: خوارزمشاه بر همه‌ی شاهان برتری دارد و تمامی وسایل و شرایط پادشاهی برای او مهیا و فراهم است.
صدر جریدهٔ همه ابنای دولتست
بیت قصیدهٔ همه اعقاب آدمست
هوش مصنوعی: تمامی نسل‌های بشری زیر یک پرچم قرار دارند و این پرچم همانند یک شعر زیبا، نمایانگر هویت و تاریخ همه انسان‌ها از ابتدای خلقت تا کنون است.
از جاه او قوام قوانین ملتست
وز عدل او نظام اقالیم عالمست
هوش مصنوعی: مقام و قدرت او باعث استحکام قوانین ملت‌ها می‌شود و عدالت او موجب ساماندهی و نظم جوامع جهانی است.
آشفتهٔ حوادث و مجروح چرخ را
فیض و عطای او همه دارو مرهمست
هوش مصنوعی: در پی حوادث و مشکلات زندگی، انسان دچار آشفتگی و زخم‌هایی می‌شود. اما در این میان، لطف و بخشش خداوند به‌عنوان درمان و آرامش برای او عمل می‌کند.
از دست زرفشانش و ز تیغ سرفشان
قسم ولی بخش عدو سور و ماتمست
هوش مصنوعی: به خاطر زیبایی و هنر او قسم می‌خورم، اما دشمن در عذاب و غم به سر می‌برد.
او آفتاب شرع و بدو شرع روشنست
او نوبهار ملک و بدو ملک خرمست
هوش مصنوعی: او همانند خورشید، احکام دینی را نورانی کرده و روشنی‌بخش آنهاست. همچنین، او مانند بهار، کشور را زنده و سرسبز می‌سازد و باعث شادی و خرمی مردم می‌شود.
شاها ، خدایگانا ، آنی که در جهان
بنیاد مکرمات بسعی تو محکمست
هوش مصنوعی: ای پادشاه بزرگ، ای خداوندگار، آن کسی که در این جهان، بنیاد بزرگواریت بر تلاش و کوشش تو استوار و محکم است.
معن بن زائده بر جود تو مدخلست
قس بن ساعده بر نطق تو ابکمست
هوش مصنوعی: معن بن زائده به شجاعت و بخشندگی تو نسبت دارد و مانند قس بن ساعده در برابر بیانات و گفتار تو خاموش و ناتوان است.
گردد بحسن سعی بیان تو منکشف
کاری که مشکلست و کلامی که مبهمست
هوش مصنوعی: با تلاش و زیبایی بیان تو، کارهایی که دشوارند و کلماتی که نامفهوم به نظر می‌رسند، روشن و آشکار می‌شوند.
رفتند از دیار تو بیگانگان همه
شادان مباد ، هر که ازین رفتنش غمست
هوش مصنوعی: بیگانگان از خاک تو رفته‌اند و امیدوارم همه در خوشی باشند. اما هر کسی که از این رفتن غمگین است، افسوس به حالش.
هرگز قرار کرد توانند آهوان
در بیشه ای که مسکن غرنده ضیغمست؟
هوش مصنوعی: آیا آهوها می‌توانند در جنگلی که شیر در آن زندگی می‌کند، آرامش داشته باشند؟
لشکر بکش بعزم نظام دیار خویش
اکنون که حال دولت تو بس منظمست
هوش مصنوعی: به سرزمین خود برو و با انگیزه‌ای قوی به آماده‌سازی و ساماندهی آن بپرداز، زیرا اکنون زمان مناسبی است که ملت تو در وضعیت خوبی قرار دارد.
در پیش خیل کفر بزن خیمهٔ هدی
کان جایگاه سخت مبارک مخیمست
هوش مصنوعی: در میان جمعیت کافران، بر پا کن خیمه‌ی هدایت را، که آنجا محل سختی است اما خوشبختی در انتظار است.
تو کعبهٔ جلالی و ارباب شرع را
خوارزم و آب او عرفانست و زمزمست
هوش مصنوعی: تو تجلی شکوه و زیبایی هستی و علمای دین نسبت به تو بی‌اهمیت‌اند، چرا که شناخت و درک تو مانند آب زمزم برای روح و معرفت است.
با این نعیم خطهٔ خوارزم و طیب او
جای دگر مقام گزیدن محرمست
هوش مصنوعی: با این نعمت‌های سرزمین خوارزم و خوبی‌های آن، انتخاب مکان دیگری برای زندگی غیرممکن است.
گرگانج از بخارا صد بار خوشترست
درغان هزاربار نکوتر ز در غمست
هوش مصنوعی: بخش اول بیان می‌کند که زمین یا منطقه‌ای خوشایند و خوش‌منظر از بخارای معروف بهتر است. در ادامه به این نکته اشاره می‌شود که در بهشت، هر چیزی به مراتب زیباتر و دلپذیرتر از آنچه در دنیای غم وجود دارد، است. به طور کلی، این جمله به مقایسه زیبایی‌های مختلف و ارزش‌های روحی اشاره دارد.
تا در جهان وجود بد و نیک آدمی
زین گرد منظرست و ازین سبز طارمست
هوش مصنوعی: در این دنیا، انسان‌ها با خوبی‌ها و بدی‌ها روبرو هستند و این وضعیت به خاطر دورنمایی است که از سرسبزی و زیبایی زندگی می‌بینند.
بادی تو بر خدای مکرم ، که نزد خلق
اسلام از مهابت تیغت مکرمست
هوش مصنوعی: تو همانند بادی بر خدای بزرگ هستی، چون در میان مردم مسلمان، عظمت و هیبت تیغ تو از جایگاه بلندی برخوردار است.
شادیت بیش باد، که از رشک ملک تو
شادی بدسگال تو هر ساعتی کمست
هوش مصنوعی: شادی تو دوچندان باشد، زیرا حسادت و غبطه فرشتگان هم نسبت به تو، هر لحظه از آن کم نمی‌شود.