گنجور

بخش ۲۵ - در بیان آنکه چون خدا خواهد که قومی را هلاک کند خصمان را در نظر ایشان خوار و بی‌مقدار و اندک نماید اگرچه بسیار و بی‌شمار باشند و یقللکم فی اعینهم لیقضی الله امراً کان مفعولا

آن شنیدی که قوم بد طالع
بر سر بام مسجد جامع
در یکی قلعه‌ای نشسته بدند
گرچه آن قلعه بود سخت بلند
گردِ قلعه ز هر طرف تاتار
آن گره را گرفته بُد به حصار
بر سر بام نیز قوم از بیم
راست کردند منجنیق عظیم
می‌کشیدند سنگ بر تاتار
باز می‌گشت سنگشان هر بار
بر سر خانه‌شان همی افتاد
جمله را می‌فکند از بنیاد
پس یکی گفتشان ز اهل خرد
با چنین جنگ، سر کسی نبرد
باژگون سنگ بر شماست روان
یک نرفته از آن سوی خصمان
طالع خصمتان قوی است به سعد
بانگ از چه همی‌زنید چو رعد؟
چون خدا یار آن گروه شده‌است
کمترین کاه‌شان چو کوه شده‌است
نشنیدی که مرغک بابیل
کشت با سنگ خُردِ خود صد پیل
سنگک کوچکی ز منقارش
کمتر از فندقی است مقدارش
چون زدی بر سر چنان لشکر
کشته گشتی امیر و هم چاکر
ای خنک آنکه حق بود یارش
گرم باشد همیشه بازارش
اندک از حق به نفع بسیار است
پیش آن ذره خور قوی خوار است
یک تنه هر رسول بر عالم
زود شد پادشاه در عالم
هر یکی بر هزار غالب شد
چون خدا را به صدق طالب شد
همه عالم زبون او گشته
هرکه از او سر‌کشید شد کشته
تا بدانی عنایت است به کار
نه دلیری و لشکر بسیار
راست گفت آن صحابی سرور
به روایت ز قول پیغمبر
هر که برد از عنایت حق بو
گربه و شیر یک بود بر او
یک درم نزد او و یک دینار
هم یکی باشد ای پسر هشدار
حق چو در یک درم نهد برکت
از زر آن بیشتر دهد برکت
ور از آن زر ستاند او برکت
نکند کار یک درم به صفت
گربه را بر تو حق چو بگمارد
کُنَدَت پاره زنده نگذارد
ور نخواهد ز شیر بر تو گزند
نگزد گر ببندیش به کمند
چون خدا گربه را دهد نُصرت
غالب آید ز شیر در قدرت
نی ز یک پشه کشته شد نمرود؟
هیچ لشکر نکرد او را سود
صد هزاران خدا چنین بنمود
گمرهان را بجز غمی نفزود

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آن شنیدی که قوم بد طالع
بر سر بام مسجد جامع
هوش مصنوعی: آیا داستان آن مردمی را شنیده‌ای که از بدی تقدیرشان، روی بام مسجد جامع جمع شده‌اند؟
در یکی قلعه‌ای نشسته بدند
گرچه آن قلعه بود سخت بلند
هوش مصنوعی: در یک قلعه‌ای نشسته بود که با وجود بلند بودنش، احساس امنیت نمی‌کرد.
گردِ قلعه ز هر طرف تاتار
آن گره را گرفته بُد به حصار
هوش مصنوعی: در اطراف قلعه، تاتاریان از هر سو به آن حمله کردند و حصار را در دست گرفتند.
بر سر بام نیز قوم از بیم
راست کردند منجنیق عظیم
هوش مصنوعی: بر روی بام، مردم به خاطر نگرانی از خطر، منجنیق بزرگی را برپا کردند.
می‌کشیدند سنگ بر تاتار
باز می‌گشت سنگشان هر بار
هوش مصنوعی: مردم هر بار که به تاتارها سنگ پرتاب می‌کردند، سنگ‌ها به سمت آن‌ها برمی‌گشت.
بر سر خانه‌شان همی افتاد
جمله را می‌فکند از بنیاد
هوش مصنوعی: آن‌ها بر سر خانه‌شان می‌افتند و همه چیز را از ریشه ویران می‌کنند.
پس یکی گفتشان ز اهل خرد
با چنین جنگ، سر کسی نبرد
هوش مصنوعی: یکی از خردمندان به آنها گفت: در چنین جنگی، عقل و تدبیر ایجاب می‌کند که از درگیری با سر و سامان کسی پرهیز کنند.
باژگون سنگ بر شماست روان
یک نرفته از آن سوی خصمان
هوش مصنوعی: سنگی که به سمت شما پرتاب می‌شود، با نیرویی از سوی دشمنان به حرکت درآمده است و این نشان‌دهنده‌ی طغیان و دشمنی آنهاست.
طالع خصمتان قوی است به سعد
بانگ از چه همی‌زنید چو رعد؟
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که قدرت و سرنوشت دو رقیب به شدت نیرومند است، پس چرا مانند رعد و برق بدون دلیل و بی‌محابا صدا و سر و صدا می‌کنید؟ به عبارتی دیگر، باید در مقابل قدرت و سرنوشت رقبای خود محتاط باشید و از هرگونه بی‌پروایی پرهیز کنید.
چون خدا یار آن گروه شده‌است
کمترین کاه‌شان چو کوه شده‌است
هوش مصنوعی: زمانی که خداوند حامی و همراه گروهی باشد، حتی کوچک‌ترین و کم‌اهمیت‌ترین افراد آن گروه به اندازه کوه بزرگ و باارزش می‌شوند.
نشنیدی که مرغک بابیل
کشت با سنگ خُردِ خود صد پیل
هوش مصنوعی: آیا نشنیده‌ای که پرنده‌ی کوچک بابل با سنگ ریزی که داشت، صد فیل را از پا درآورد؟
سنگک کوچکی ز منقارش
کمتر از فندقی است مقدارش
هوش مصنوعی: یک سنگ کوچک که از نوک پرنده‌ای برمی‌خیزد، از لحاظ اندازه به اندازه‌ی یک فندق هم نیست.
چون زدی بر سر چنان لشکر
کشته گشتی امیر و هم چاکر
هوش مصنوعی: وقتی بر سر آن لشکر زدی، هم تو که فرمانده بودی و هم نوکرت کشته شدی.
ای خنک آنکه حق بود یارش
گرم باشد همیشه بازارش
هوش مصنوعی: کسی که حق را در کنار خود دارد، همیشه در زندگی‌اش رونق و برکت خواهد داشت.
اندک از حق به نفع بسیار است
پیش آن ذره خور قوی خوار است
هوش مصنوعی: هرچند که حق و حقیقت کم باشد، اما فواید و نتایج آن بسیار زیاد است. در مقابل، شخصی که در پی لقمه‌ای ناچیز است، حتی کوچک‌ترین دلیلی برای توجیه خود را هم نمی‌تواند پیدا کند.
یک تنه هر رسول بر عالم
زود شد پادشاه در عالم
هوش مصنوعی: هر پیامبری به تنهایی بر جهان سلطنت کرد.
هر یکی بر هزار غالب شد
چون خدا را به صدق طالب شد
هوش مصنوعی: هر کسی به سختی می‌تواند بر مشکلات و چالش‌های زندگی خود غلبه کند، وقتی که با صداقت و جدیت در جستجوی خداوند باشد.
همه عالم زبون او گشته
هرکه از او سر‌کشید شد کشته
هوش مصنوعی: تمام جهان در برابر او خضوع کرده و هرکسی که بخواهد بر او سرکشی کند، به سرنوشت بدی دچار خواهد شد.
تا بدانی عنایت است به کار
نه دلیری و لشکر بسیار
هوش مصنوعی: تا بفهمی که موفقیت نتیجه‌ی توجه و لطف خداوند است، نه به خاطر شجاعت یا داشتن نیروی زیاد.
راست گفت آن صحابی سرور
به روایت ز قول پیغمبر
هوش مصنوعی: آن صحابی راست گفت که سرور (پیامبر) چنین فرمود.
هر که برد از عنایت حق بو
گربه و شیر یک بود بر او
هوش مصنوعی: هر کس که از لطف و رحمت خدا بهره‌مند شود، برای او فرقی نمی‌کند که در زندگی‌اش چه شرایطی باشد، چه بزرگ و قوی باشد مثل شیر، و چه کوچک و ضعیف مثل گربه. در نهایت، همه به یک شکل تحت تأثیر آن عنایت قرار می‌گیرند.
یک درم نزد او و یک دینار
هم یکی باشد ای پسر هشدار
هوش مصنوعی: اگرچه یک درم و یک دینار از نظر ارزش متفاوت هستند، اما در نظر او ممکن است هیچ تفاوتی نداشته باشند. پس باید هوشیار باشی و مراقب ارزش‌های واقعی زندگی باشی.
حق چو در یک درم نهد برکت
از زر آن بیشتر دهد برکت
هوش مصنوعی: هرگاه خداوند برکتی را در چیزی قرار دهد، حتی اگر آن چیز کوچک و ناچیز باشد، این برکت از ثروت و طلای فراوان نیز بیشتر ارزش خواهد داشت.
ور از آن زر ستاند او برکت
نکند کار یک درم به صفت
هوش مصنوعی: اگر از کسی طلا بگیرد، ولی برکت و فایده‌ای در کار یک درهم نداشته باشد، نشانه ناتوانی او در مدیریت منابعش است.
گربه را بر تو حق چو بگمارد
کُنَدَت پاره زنده نگذارد
هوش مصنوعی: اگر گربه را بر تو حقی قرار دهد، تو را به تکه‌های زنده تبدیل می‌کند و دستت را از دنیا کوتاه می‌کند.
ور نخواهد ز شیر بر تو گزند
نگزد گر ببندیش به کمند
هوش مصنوعی: اگر شیر به تو آسیب نرساند، پس نگران نباش، حتی اگر آن را در تله بیندازی.
چون خدا گربه را دهد نُصرت
غالب آید ز شیر در قدرت
هوش مصنوعی: زمانی که خداوند به گربه قدرت و کمک می‌دهد، او در قدرت و توانمندی بر شیر غلبه می‌کند.
نی ز یک پشه کشته شد نمرود؟
هیچ لشکر نکرد او را سود
هوش مصنوعی: آیا نمرود به خاطر یک پشه کشته شد؟ هیچ ارتشی برای نجات او فایده‌ای نداشت.
صد هزاران خدا چنین بنمود
گمرهان را بجز غمی نفزود
هوش مصنوعی: خدایان بسیار به‌گونه‌ای جلوه کردند که تنها بر دل گمراهان غم افزودند و چیز دیگری نتوانستند به همراه داشته باشند.

حاشیه ها

1402/06/22 03:09
فرهود

این بیت شاید اینطور بوده است:

نی ز یک پشه کشته‌شد نمرود؟      هیچ لشکر کرد او را سود؟