گنجور

شمارهٔ ۲۱ - صاحب تاج انما

ای دل! از چاه بیخودی بدرآ
خویش را وارهان ز قید هوا
خویشتن را به دست نفس مده
سر به پای جناب عشق بنه
در خرابات عشق نه قدمی
وز می عشق زن به چهره نمی
عشق داری برو به سوی علی
شو سگ پاسبان کوی علی
به ولای علی تولی کن
دیده بگشا به حق تماشا کن
به علی ناز و هر چه خواهی کن
بنده اش باش و، پادشاهی کن
قبله و کعبه و مناست علی
مشعر و زمزم و صفاست علی
فاتح باب خیبر است علی
در شجاعت دلاور است علی
جانشین پیمبر است علی
ساقی کوثر است علی
حامی دین مصطفی است علی
صاحب تاج انما است علی
وارث علم احمد است علی
جانشین محمد است علی
جز علی کیست؟ شافع محشر
جز علی کیست خلق را رهبر
نیست از حکم خالق ازلی
مصطفی را وصی، به غیر علی
یا علی ای کننده خیبر
یا علی ای پس از نبی رهبر
در جهان هر چه هست سر تاسر
همگی صادرند و تو مصدر
در حرم ای امام جن و بشر
پا نهادی به دوش پیغمبر
از برای شکستن بتها
پا نهادی به جای دست خدا
قطب افلاک را تویی محور
کشتی خاک را تویی لنگر
گر سبب ذات اقدس تو نبود
حق نیاورد بوالبشر به وجود
تا ز بوطالب آمدی به وجود
شد هویدا هر آنچه پنهان بود
ای که بر یازده دری تو صدف
کعبه از مولد تو یافت شرف
یا علی «ترکی» پریشان حال
در مدیحت بود زبانش لال
گر نگفتند خلق، کفر مگو
گفتمی لا اله الا هو
گر خدا نیستی یدالهی
نی الله، مظهر اللهی
حکم فرما به نیک و زشتی تو
قاسم دوزخ و بهشتی تو
تو گرفتی ز شهر یاران تاج
دین اسلام از تو یافت رواج
تو دریدی به کودکی اژدر
زان سبب گشت نام تو حیدر
نعلی از سم دلدلت افتاد
چره او را هلال، نام نهاد
ذولفقارت به شکل لاست از آن
که کند نفی شرک را ز جهان
تویی آن پر دلی که روز مصاف
ذوالفقار ار برون کشی ز غلاف
قاف تا قاف اگر بود لشگر
همگی را کنی تو زیر و زبر
تویی آن صاحب مروت وجود
که خدایت ولی خود فرمود
گشته ز انگشت تو قمر به دو نیم
زنده شد از دم تو عظم رمیم
معجز جمله انبیاء یکسر
از تو گردیده ظاهرای سرور!
آدم ار ملتجی به تو نشدی
توبه او کجا قبول شدی
حضرت نوح نام تو به زبان
برد تا شد خلاص از طوفان
گر نکردی سوی خلیل نظر
کی گلستان، به وی شدی آذر
لب ز آب بقا نکردی تر
خضر را گر نمی شدی رهبر
هر که در دل نهال مهر تو کشت
سر قدم ساخته رود به بهشت
هر که مهر تو در دلش نبود
جز سقر جا و منزلش نبود
یا علی کلب آستان توام
هر که هستم ز دوستان توام
غیر راهت رهی نمی پویم
این سخن را مدام می گویم
سرخوش از باده الستم من
فاش گویم علی پرستم من
ای قدر قدرت و قضا فرمان
وی فلک چاکر و ملک دربان
با چنین قوت چنین قدرت
با چنین همت و چنین شوکت
در کجا؟ بودی ای شه والا
که ببینی به دشت کرببلا
غرق در خون، تن حسینت را
خفته بر خاک، نور عینت را
از جفا چاک چاک پیکر او
دور از تن سر منور او
نوجوانانش اوفتاده ز پا
همچو سروی به دشت کرببلا
اهل بیت عزیز اوست اسیر
در کف شامیان شوم و شریر
دخترانش ز ضزبت سیلی
ماه رخسارشان شده نیلی
خواهرانش به دیدهٔ خونبار
بر شترهای بی جهاز سوار
داغ حسرت تمام را بر دل
راه پیموده تا چهل منزل
سر او را یزید شوم دغا
داد جا در میان تشت طلا
اهل بیتش یزید بد بنیاد
در خوابه مکان و منزل داد

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای دل! از چاه بیخودی بدرآ
خویش را وارهان ز قید هوا
هوش مصنوعی: ای دل! از غرق شدن در بی‌خودی و بی‌مبالاتی بیرون بیا و خودت را از بند خواسته‌ها و آرزوهای ناپایدار رها کن.
خویشتن را به دست نفس مده
سر به پای جناب عشق بنه
هوش مصنوعی: خودت را تحت تأثیر هوس‌ها قرار نده و تمام وجودت را به عشق بسپار.
در خرابات عشق نه قدمی
وز می عشق زن به چهره نمی
هوش مصنوعی: در خرابات عشق، هیچ‌کس نه راه رفت و نه شرابی از عشق بر چهره خود زد.
عشق داری برو به سوی علی
شو سگ پاسبان کوی علی
هوش مصنوعی: اگر به عشق علاقه‌مندی، به سوی علی برو و مانند نگهبانی وفادار، از او پاسداری کن.
به ولای علی تولی کن
دیده بگشا به حق تماشا کن
هوش مصنوعی: به دوستی و پیروی از علی (علیه السلام) بپرداز و چشم‌هایت را باز کن تا حقیقت را مشاهده کنی.
به علی ناز و هر چه خواهی کن
بنده اش باش و، پادشاهی کن
هوش مصنوعی: علی را با ناز و محبت پذیرا باش و هر چیزی که می‌خواهی انجام بده، به او خدمت کن و در عین حال احساس قدرت و سلطنت داشته باش.
قبله و کعبه و مناست علی
مشعر و زمزم و صفاست علی
هوش مصنوعی: مکان‌های مقدس و محبوبی مانند قبله و کعبه، در کنار علی، در مشعر و زمزم و صفا قرار دارند. این بیان نشان‌دهنده وجود روحانیت و اهمیتی است که این مکان‌ها در نزد افراد مؤمن دارند.
فاتح باب خیبر است علی
در شجاعت دلاور است علی
هوش مصنوعی: علی، فاتح خارق‌العاده‌ی خیبر است و در شجاعت و دلاوری، پیشتاز و برجسته می‌باشد.
جانشین پیمبر است علی
ساقی کوثر است علی
هوش مصنوعی: علی جانشین پیامبر است و او کسی است که آب کوثر را می‌دهد.
حامی دین مصطفی است علی
صاحب تاج انما است علی
هوش مصنوعی: علی، پشتیبان دین پیامبر است و او دارای مقام و شأن ویژه‌ای است.
وارث علم احمد است علی
جانشین محمد است علی
هوش مصنوعی: علی میراث‌دار دانش پیامبر اسلام، احمد (ص) است و جانشین او، محمد (ص) به شمار می‌رود.
جز علی کیست؟ شافع محشر
جز علی کیست خلق را رهبر
هوش مصنوعی: آیا غیر از علی کسی هست که در روز قیامت شفاعت کند؟ آیا غیر از علی کسی هست که هدایتگر مخلوقات باشد؟
نیست از حکم خالق ازلی
مصطفی را وصی، به غیر علی
هوش مصنوعی: حکم و اراده خداوند متعال به هیچ وجه نمی‌تواند کسی به جز علی (علیه‌السلام) را به عنوان جانشین و وصی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) قرار دهد.
یا علی ای کننده خیبر
یا علی ای پس از نبی رهبر
هوش مصنوعی: ای علی، تو هستی که خیبر را به دست آوردی و ای علی، تو پس از پیامبر رهبر و پیشوای ما هستی.
در جهان هر چه هست سر تاسر
همگی صادرند و تو مصدر
هوش مصنوعی: در این جهان، هر چیزی که وجود دارد از تو نشأت می‌گیرد و تو منشأ همه چیز هستی.
در حرم ای امام جن و بشر
پا نهادی به دوش پیغمبر
هوش مصنوعی: در حرم تو، ای امام، جن و انسان، بر دوش پیامبر راه می‌روند.
از برای شکستن بتها
پا نهادی به جای دست خدا
هوش مصنوعی: برای از بین بردن بت‌ها، خودت را به جای اراده خدا گذاشتی.
قطب افلاک را تویی محور
کشتی خاک را تویی لنگر
هوش مصنوعی: تو محور و مرکز همه عالم هستی و همچنین پایگاه و تکیه‌گاه زندگی زمین و انسان‌ها هستی.
گر سبب ذات اقدس تو نبود
حق نیاورد بوالبشر به وجود
هوش مصنوعی: اگر وجود تو، ای ذات مقدس، نبود، خداوند هیچ‌گاه انسان را به وجود نمی‌آورد.
تا ز بوطالب آمدی به وجود
شد هویدا هر آنچه پنهان بود
هوش مصنوعی: زمانی که از خاندان بوطالب متولد شدی، همه چیزهایی که قبلاً پنهان بودند، آشکار شدند.
ای که بر یازده دری تو صدف
کعبه از مولد تو یافت شرف
هوش مصنوعی: ای کسی که بر یازده در، گوهر کعبه از زادگاه تو دارای مقام و منزلت شد.
یا علی «ترکی» پریشان حال
در مدیحت بود زبانش لال
هوش مصنوعی: شخصی به نام علی، که از نظر ذهنی درهم‌ریخته و آشفته است، در وصف تو نمی‌تواند چیزی بگوید و زبانش بند آمده است.
گر نگفتند خلق، کفر مگو
گفتمی لا اله الا هو
هوش مصنوعی: اگر مردم چیزی نگویند، تو هم حرفی از کفر نزن. من گفتم که جز او خدایی نیست.
گر خدا نیستی یدالهی
نی الله، مظهر اللهی
هوش مصنوعی: اگر خدا نیستی، نیروی الهی هم نخواهی بود و نشان خداوندی نیز نخواهی داشت.
حکم فرما به نیک و زشتی تو
قاسم دوزخ و بهشتی تو
هوش مصنوعی: شما میزان خوبی و بدی هستید، و به همین دلیل سرنوشت افراد در دوزخ و بهشت به دست شماست.
تو گرفتی ز شهر یاران تاج
دین اسلام از تو یافت رواج
هوش مصنوعی: تو از شهر دوستان، مایه رشد و شکوفایی دین اسلام را به دست آوردی.
تو دریدی به کودکی اژدر
زان سبب گشت نام تو حیدر
هوش مصنوعی: تو در دوران کودکی اژدهایی را پاره کردی و به همین دلیل نامت حیدر شد.
نعلی از سم دلدلت افتاد
چره او را هلال، نام نهاد
هوش مصنوعی: یک نعل از پای دل تو افتاد و چون چرخید، به آن نام هلال دادند.
ذولفقارت به شکل لاست از آن
که کند نفی شرک را ز جهان
هوش مصنوعی: ذوالفقار تو، به صورت زرنگ و تیز، می‌تواند هر کافر و شرک را از جهان حذف کند.
تویی آن پر دلی که روز مصاف
ذوالفقار ار برون کشی ز غلاف
هوش مصنوعی: تو آن شخص شجاع و دلیر هستی که اگر در روز نبرد شمشیر ذوالفقار را از غلاف بیرون بیاوری، با قدرت و شجاعت به میدان می‌روی.
قاف تا قاف اگر بود لشگر
همگی را کنی تو زیر و زبر
هوش مصنوعی: اگر جمعیت و نیروی زیادی هم باشند، تو می‌توانی آن‌ها را به آسانی شکست بدهی و بر آن‌ها تسلط پیدا کنی.
تویی آن صاحب مروت وجود
که خدایت ولی خود فرمود
هوش مصنوعی: تو آن شخص با وفا و با بزرگی هستی که خداوند خودت را به عنوان ولی معرفی کرده است.
گشته ز انگشت تو قمر به دو نیم
زنده شد از دم تو عظم رمیم
هوش مصنوعی: از اثر انگشت تو، ماه به دو نیم تقسیم شده و به خاطر نفس تو، عظمت زمین زنده شده است.
معجز جمله انبیاء یکسر
از تو گردیده ظاهرای سرور!
هوش مصنوعی: تمام معجزات پیامبران به وضوح از تو نشأت می‌گیرد، ای سرور!
آدم ار ملتجی به تو نشدی
توبه او کجا قبول شدی
هوش مصنوعی: اگر شخصی به تو پناه نبرده باشد، پس توبه‌اش چگونه قبول خواهد شد؟
حضرت نوح نام تو به زبان
برد تا شد خلاص از طوفان
هوش مصنوعی: حضرت نوح با یاد کردن نام تو، نجات یافت و از طوفان رهایی پیدا کرد.
گر نکردی سوی خلیل نظر
کی گلستان، به وی شدی آذر
هوش مصنوعی: اگر به خلیل توجه نمی‌کنی، چگونه می‌توانی به گلستان نزدیک شوی وقتی که این آتش، به‌سوی او شعله‌ور شده است؟
لب ز آب بقا نکردی تر
خضر را گر نمی شدی رهبر
هوش مصنوعی: اگر تو در کنار آب حیات نمی‌ایستادی، هرگز نمی‌توانستی رهبر خضر باشی.
هر که در دل نهال مهر تو کشت
سر قدم ساخته رود به بهشت
هوش مصنوعی: هر کسی که در دل خود محبت و دوستی تو را بکارد، با اولین قدمش به سوی بهشت خواهد رفت.
هر که مهر تو در دلش نبود
جز سقر جا و منزلش نبود
هوش مصنوعی: هر کسی که در دلش محبت تو را نداشته باشد، جایی ندارد جز دوزخ.
یا علی کلب آستان توام
هر که هستم ز دوستان توام
هوش مصنوعی: من هرکه هستم، دوست توام و خدمتگزار آستان تو، ای علی.
غیر راهت رهی نمی پویم
این سخن را مدام می گویم
هوش مصنوعی: من جز راه تو هیچ راهی را نمی‌پیمایم و این حرف را دائماً تکرار می‌کنم.
سرخوش از باده الستم من
فاش گویم علی پرستم من
هوش مصنوعی: من از شراب وجودم خوشحال و شادابم و با افتخار می‌گویم که به علی اعتقاد و ارادت دارم.
ای قدر قدرت و قضا فرمان
وی فلک چاکر و ملک دربان
هوش مصنوعی: ای بزرگ و توانا، حکم تو بر کل عالم سایه افکنده است و ستاره‌ها و زمین در خدمت تو هستند.
با چنین قوت چنین قدرت
با چنین همت و چنین شوکت
هوش مصنوعی: با چنین نیرویی و چنین کارایی، با این اراده و شکوه.
در کجا؟ بودی ای شه والا
که ببینی به دشت کرببلا
هوش مصنوعی: کجایی ای بزرگوار؟ کاش می‌توانستی دشت کربلا را ببینی.
غرق در خون، تن حسینت را
خفته بر خاک، نور عینت را
هوش مصنوعی: حسین تو در خون غوطه‌ور است و بدنش بر خاک خوابیده، در حالی که نور چشمانت را از دست داده‌ای.
از جفا چاک چاک پیکر او
دور از تن سر منور او
هوش مصنوعی: بر اثر بی‌مهری، بدن او مانند پارچه‌ای پاره‌پوره شده است و دور از جسم او، سر نورانی‌اش قرار دارد.
نوجوانانش اوفتاده ز پا
همچو سروی به دشت کرببلا
هوش مصنوعی: نوجوانان او در دشت کربلا به زمین افتاده‌اند، مانند درخت سرو که در دشت آسیب دیده است.
اهل بیت عزیز اوست اسیر
در کف شامیان شوم و شریر
هوش مصنوعی: عزیزان او در دست مردم شامی بدطینت و بی‌رحم گرفتار شده‌اند.
دخترانش ز ضزبت سیلی
ماه رخسارشان شده نیلی
هوش مصنوعی: دخترانش به خاطر ضربه‌ی سیلی، چهره‌هایشان کبود و رنگی مایل به نیلی شده است.
خواهرانش به دیدهٔ خونبار
بر شترهای بی جهاز سوار
هوش مصنوعی: خواهران او با چشمان اشکبار بر شترهایی که بدون جهاز هستند سوار شده‌اند.
داغ حسرت تمام را بر دل
راه پیموده تا چهل منزل
هوش مصنوعی: حسرتی بزرگ و سنگین بر دل شخصی که تا چهل منزل سفر کرده، نشسته است.
سر او را یزید شوم دغا
داد جا در میان تشت طلا
هوش مصنوعی: یزید سر او را در یک تشت طلا گذاشت و این کار نشان‌دهنده فریب و دسیسه‌اش بود.
اهل بیتش یزید بد بنیاد
در خوابه مکان و منزل داد
هوش مصنوعی: اهل بیت یزید، که اساسشان بد است، در خواب و سرانجام خود جایی ندارند.