گنجور

شمارهٔ ۳۴ - در مدح سلطان محمود تمغاج خان

عید شاه خسروان مسعود میمون فال باد
طایر میمون او مسعود پر و بال باد
پر و بال طایر میمون شه بی عید و عید
بر خلایق سایه دار دولت و اقبال باد
بخت پیروز شه روی زمین را بر سپهر
سعد اکبر باد عم و سعد اصغر خال باد
تا بچشم شه نماید خوب روئی آن نگار
از لیالی بر رخ دلبر چو زلف و خال باد
تا قیام ساعت اندر طول عمر شاه شرق
ساعتی روزی و روزی ماه و ماهی سال باد
آفرین گویان چو گویند آفرین کردگار
بر قلج تمغاج خان آنشاه اعدا مال باد
گر بگنج آفرین و مال دارد شاه میل
آفرین از گنج ما وز گنج اعدا مال باد
هر که تخم کین شه کارد چو وقت داس گشت
داس بر دارنده را دست اجل کیال باد
هر که یال از طوق طوع شاه برناید بقصد
تیغ قهر اوش همچون طوق گرد یال باد
احسن الاقبال شاهست از همه شاهان عصر
احسن الاقبال شاهان احسن الاحوال باد
کسوت عدل ملک با کسوت عدل عمر
در طراز دادورزی بر یکی منوال باد
هر که او از انس و جن از اولیای شاه نیست
نام او اندر جوامع ماله من وال باد
بر صراط عدل و احسان شاه زامر لایزال
ثابت الاقدام بی تحریف و بی زلزال باد
روز دار و گیر و دار و برد میدان نبرد
هر غلام شه بمردی هم نبرد زال باد
هر صف آیندگان شاهرا از دوستی
نصرت و فتح از صف دشمن باستقبال باد
هیأت شیر شرر آیات شه را پیش صف
هیبت شیر نصابات قدر چنگال باد
خسروا خصم تو چون نالست و خشمت آتش است
نال اگر سردی فروشد آتش اندر نال باد
پایگاهی کوسری جوید درخت کج بود
کژ برآید زار تا در دست استیصال باد
بار نال لشگر آمال اهل بغی را
تیرباران سپاهت لشگر آجال باد
رأی تو بر رأی دشمن دست تو بر دست خصم
غالب و قاهرتر از آجال بر آمال باد
روی دشت کارزار از خون حلق دشمنانت
همچو جیحون در بهار از سیل مالامال باد
هوش و حال اهل بغی از هیبت تیغ تو رفت
هر که یاغی شد ز تیغت رفته هوش و حال باد
عنف تو بر دشمنان کرد آنچه بایست و کند
لطف تو بر دوستان چو دایه بر اطفال باد
تا زهل علم و حکمت قیل و قالی باقی است
در سرای یار تو زین امر قیل و قال باد
از ثنای اهل حکمت وز دعای اهل علم
بر تو ملک دین و دنیا مستقیم الحال باد
تا ز عین و یا و دال آمد مرکب اسم عید
سال و ماه تو سراسر عین و یا و دال باد
تا بروز اول شوال باشد عید فطر
بر تو هر روزی چو روز اول شوال باد
سوزنی العود احمد مدح شه را شو معید
عید شاه خسروان مسعود میمون فال باد

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

عید شاه خسروان مسعود میمون فال باد
طایر میمون او مسعود پر و بال باد
هوش مصنوعی: عید بزرگ خوشبختی است و نشانه‌اش پرواز مرغی خوشحال و آزاد است که نشان‌دهنده‌ای از خوشبختی و شادابی است.
پر و بال طایر میمون شه بی عید و عید
بر خلایق سایه دار دولت و اقبال باد
هوش مصنوعی: پر و بال پرنده‌ای زیبا و خوش‌شانس، بدون در نظر گرفتن روزهای عید و جشن در بین مردم، سایه‌بان و پناهگاهی از نعمت‌ها و خوش‌بختی‌ها باشد.
بخت پیروز شه روی زمین را بر سپهر
سعد اکبر باد عم و سعد اصغر خال باد
هوش مصنوعی: این جمله به معنای این است که شانس و بخت خوب به کسانی که در نقش‌های بزرگ و مهم هستند، کمک کند و آرزو می‌کند که کامیابی و خوش شانسی بر سرنوشت آن‌ها حاکم باشد. همچنین اشاره دارد که هرگونه برکت و خوشی که نصیب آن‌ها می‌شود، به خوبی و خوشی سایرین نیز مربوط باشد.
تا بچشم شه نماید خوب روئی آن نگار
از لیالی بر رخ دلبر چو زلف و خال باد
هوش مصنوعی: وقتی که به چشمانش نگاه می‌کنم، زیبایی‌های آن نگار در دل شب مانند زلف و خال بر چهره‌ی معشوق نمایان می‌شود.
تا قیام ساعت اندر طول عمر شاه شرق
ساعتی روزی و روزی ماه و ماهی سال باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که ساعت قیامت در زندگی پادشاه شرق به پا خیزد، هر روز به مانند یک ساعت، هر ماه مانند یک روز و هر سال همچون یک ماه بگذرد.
آفرین گویان چو گویند آفرین کردگار
بر قلج تمغاج خان آنشاه اعدا مال باد
هوش مصنوعی: وقتی افرادی به ستایش می‌پردازند، این ستایش شایسته و قابل تحسین بر کسی است که به عنوان یک فرمانروا، بر دشمنان خود پیروز شده و ثروت را به دست آورده است.
گر بگنج آفرین و مال دارد شاه میل
آفرین از گنج ما وز گنج اعدا مال باد
هوش مصنوعی: اگر پادشاهی دارای گنج و ثروت باشد، بهتر است که به خلق و کارهای نیک توجه کند و از ثروت دشمنان نه چندان خوشحال باشد.
هر که تخم کین شه کارد چو وقت داس گشت
داس بر دارنده را دست اجل کیال باد
هوش مصنوعی: هر کسی که در دل کینه‌ای را می‌کارد، زمانی که زمان برداشت فرا می‌رسد، همان کینه بر او تاثیر می‌گذارد و دست تقدیر او را در می‌یابد.
هر که یال از طوق طوع شاه برناید بقصد
تیغ قهر اوش همچون طوق گرد یال باد
هوش مصنوعی: هر کسی که از طوق سرسپردگی شاه فرار کند، در واقع به قهر او مانند طوقی که به دور یال باد باشد، دچار می‌شود. به عبارت دیگر، کسی که در برابر قدرت و سلطنت نمی‌ایستد، عواقب سختی را متحمل خواهد شد.
احسن الاقبال شاهست از همه شاهان عصر
احسن الاقبال شاهان احسن الاحوال باد
هوش مصنوعی: بهترین و خوشحال‌ترین پادشاه در میان همه پادشاهان زمانه، پادشاهی است که بهترین شرایط را دارد.
کسوت عدل ملک با کسوت عدل عمر
در طراز دادورزی بر یکی منوال باد
هوش مصنوعی: پوشش عدالت پادشاه با پوشش عدالت عمر با هم بر یک سانترازو در عرصه دادگری خواهند بود.
هر که او از انس و جن از اولیای شاه نیست
نام او اندر جوامع ماله من وال باد
هوش مصنوعی: هر کسی که از انسان‌ها و جن‌ها، ولی و دوست واقعی شاه نیست، نامش در جامعه‌ها بی‌ارزش و مانند ناپیداست.
بر صراط عدل و احسان شاه زامر لایزال
ثابت الاقدام بی تحریف و بی زلزال باد
هوش مصنوعی: این جمله به معنای این است که شاهی که بر اصول انصاف و نیکی استوار است، همیشه پایدار و ثابت قدم می‌ماند و هیچ تغییری در رویه‌اش به وجود نمی‌آید و از مسیر خود سرپیچی نمی‌کند.
روز دار و گیر و دار و برد میدان نبرد
هر غلام شه بمردی هم نبرد زال باد
هوش مصنوعی: در روزی پرچالش و پرهیجان، در میدان نبرد، هر برده‌ای از فرمانروایش به میدان می‌آید و اگرچه زال، که از شخصیت‌های بزرگ است، در این نبرد مقاومتی ندارد.
هر صف آیندگان شاهرا از دوستی
نصرت و فتح از صف دشمن باستقبال باد
هوش مصنوعی: هر گروهی که به سوی ما می‌آید، به خاطر دوستی و موفقیت ماست و در مقابل دشمنان، ما با قدرت و اراده ایستاده‌ایم.
هیأت شیر شرر آیات شه را پیش صف
هیبت شیر نصابات قدر چنگال باد
هوش مصنوعی: ظاهر شیر به مانند آتش است و آیات بزرگ او یعنی شهامت و قدرتش را در مقابل صفوف پر هیبت و قدرتمند شیران دیگر نشان می‌دهد، مانند چنگال بادی که قوی و شدید است.
خسروا خصم تو چون نالست و خشمت آتش است
نال اگر سردی فروشد آتش اندر نال باد
هوش مصنوعی: وقتی دشمن تو شکایت می‌کند و خشم تو همچون آتش است، اگر او ناله‌اش سرد و آرام باشد، آتش خشم تو نیز در ناله‌اش خاموش می‌شود.
پایگاهی کوسری جوید درخت کج بود
کژ برآید زار تا در دست استیصال باد
هوش مصنوعی: درختی که کج و معوج رشد کرده، در تلاش است تا به جایی برسد. این درخت در وضعیت ناامیدی و در شرایط سخت، نمی‌تواند به هدف خود برسد.
بار نال لشگر آمال اهل بغی را
تیرباران سپاهت لشگر آجال باد
هوش مصنوعی: بار ناله و آرزوهای اهل ظلم را با تیرهای سپاه تو به خاک می‌زنند.
رأی تو بر رأی دشمن دست تو بر دست خصم
غالب و قاهرتر از آجال بر آمال باد
هوش مصنوعی: نظر تو بر نظر دشمن برتری دارد و تو بر دست حریف تسلط بیشتری داری. همچنین، سرنوشت و زمانه بر آرزوها و خواسته‌ها تسلط دارد.
روی دشت کارزار از خون حلق دشمنانت
همچو جیحون در بهار از سیل مالامال باد
هوش مصنوعی: در دشت نبرد، خون دشمنان تو مانند جیحون در بهار پر از سیل و سرزندگی است.
هوش و حال اهل بغی از هیبت تیغ تو رفت
هر که یاغی شد ز تیغت رفته هوش و حال باد
هوش مصنوعی: هر کس که در برابر قدرت و شدت تیغ تو ایستادگی کرده و یاغی شده، به خاطر هیبت و تاثیر آن، تمام عقل و درکش را از دست داده است و به مانند باد بی‌هویت شده است.
عنف تو بر دشمنان کرد آنچه بایست و کند
لطف تو بر دوستان چو دایه بر اطفال باد
هوش مصنوعی: کار سختی که جناب تو بر دشمنانت انجام داده‌اند، همان‌قدر ضروری و مناسب بوده که مهربانی تو با دوستان به مانند محبت یک دایه نسبت به کودکان است.
تا زهل علم و حکمت قیل و قالی باقی است
در سرای یار تو زین امر قیل و قال باد
هوش مصنوعی: تا زمانی که گفت‌وگوها و بحث‌های بی‌پایه در مورد علم و حکمت ادامه دارد، در خانه محبوب تو از این حرف‌ها خبری نیست.
از ثنای اهل حکمت وز دعای اهل علم
بر تو ملک دین و دنیا مستقیم الحال باد
هوش مصنوعی: از ستایش و تمجید حکیمان و دعای دانشمندان، امیدوارم که دین و دنیایت همیشه در حالتی مرتب و درست باشد.
تا ز عین و یا و دال آمد مرکب اسم عید
سال و ماه تو سراسر عین و یا و دال باد
هوش مصنوعی: علامت‌های خاص و حروفی که در نام عید سال و ماه تو به کار رفته‌اند، به نوعی در همه جا حضور دارند. این نشانه‌ها همیشه و در هر کجا به یاد تو هستند.
تا بروز اول شوال باشد عید فطر
بر تو هر روزی چو روز اول شوال باد
هوش مصنوعی: تا روز اول عید فطر، هر روز برای تو مانند روز اول شوال مبارک و خوشایند باشد.
سوزنی العود احمد مدح شه را شو معید
عید شاه خسروان مسعود میمون فال باد
هوش مصنوعی: احمد، زود به سراغ ستایش شاه برو که روز عید، روز خوش شانسی و شادی برای پادشاهان مسعود است.