گنجور

شمارهٔ ۲۶ - در مدح وزیر صدرالدین

صدری که بر صدور زمانه مقدم است
درگاه او چو کعبه شریف و معظم است
اندر میان آدمیان چون فرشته است
وندر دل فریشتگان همچو آدم است
زی آنکه او فریشته و آدم آفرید
جون آدم و فرشته عزیز و مکرم است
آن صدر کیست صاحب عادل که در جهان
صاحب قران و صاحب صدر مسلم است
از رأی روشن وی و تدبیر محکمش
روشن جهان و قاعده ملک محکم است
در ملکت عجم سر هر محترم ویست
چون در عرب سر سال از محرم است
زیر نگین اوست سراسر همه جهان
گوئی مگر که خاتم او خاتم جم است
ذخرالملوک اوست و سراسر همه جهان
از دولت خجسته سلطان عالم است
دانست آن شهنشه عالم که آن بزرگ
اندر خور وزارت سلطان اعظم است
اندر بزرگواری او نیست هیچ شک
وندر بزرگواران مانند او کم است
ای صاحبی که کف حداد تو روز بزم
خورشید ذره پرور و ابر گهر نم است
فرخنده فال صدری و دیدار روی تو
منشور شادمانی و بیزاری از غم است
با همت رفیع و کف راد تو
پست است اگر سپهر و بخیل است اگر یم است
گر فی المثل باکمه و ابرص نظر کنی
بی آنکه در تو معجز عیس بن مریم است
بینا شود بهمت تو آنکه اکمه است
گویا شود بمدحت تو آنکه ابرص است
در زیر نعل مرکبت ار خاگ گل شود
آن بر جراحت دل مظلوم مرهم است
ور باد جود تو بوزد بر نیازمند
با وی همه خزائن قارون فراهم است
از عدل تو هر آنچه بگفتم نه مشکل است
وز جود تو هر آنچه بگویم نه مبهم است
در دین پاک خاتم پیغمبران ز عدل
تو خاتمی و نام تو چون نقش خاتم است
خورشید اهل دین ببقای تو روشن است
دیبای آفرین بثنای تو معلم است
در خورد تست خاتم اقبال و سروری
چونانکه رخش رستم در خورد رستم است
با حاسد تو دولت چون آب و روغنست
با ناصح تو ساخته چون زیر پا نم است
مهر تو بر ولی و خلاف تو بر عدو
آن چون بر جنان خرم این چون جهنم است
گویم اگر عدوی تو کلبست راستست
ور چند با شجاعت و باسهم ضیغم است
هرچ آورد بچنگ همه بهره تو است
وین اندرو نشانه کلب معلم است
از عکس و لمع اختر رخشنده هر شبی
تا آسمان بگونه پیروزه تارم است
بر تارم هوای دل خود نشاط کن
با مهوشی که قبله یغما و تارم است
گردون خمیده میرود ار راست بنگری
تعظیم آستان ترا پشت او خم است

اطلاعات

وزن: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صدری که بر صدور زمانه مقدم است
درگاه او چو کعبه شریف و معظم است
هوش مصنوعی: در اینجا به شخصیتی اشاره شده است که از دیگران در زمان خود پیشروتر و برجسته‌تر است. او به گونه‌ای با ارزش و محترم توصیف شده که مانند کعبه، مکانی مقدس و قابل احترام برای افراد است. در واقع، مقام و منزلت او به قدری بالاست که توجه همه را به خود جلب می‌کند.
اندر میان آدمیان چون فرشته است
وندر دل فریشتگان همچو آدم است
هوش مصنوعی: در میان انسان‌ها، افرادی هستند که همچون فرشته‌ها رفتار می‌کنند و در دل فرشتگان نیز کسانی وجود دارند که شبیه انسان‌ها هستند.
زی آنکه او فریشته و آدم آفرید
جون آدم و فرشته عزیز و مکرم است
هوش مصنوعی: به خاطر آنکه او فرشته و انسان را خلق کرده است، چرا که هم انسان و هم فرشته ارزشمند و محترم هستند.
آن صدر کیست صاحب عادل که در جهان
صاحب قران و صاحب صدر مسلم است
هوش مصنوعی: کیست آن بزرگمرد عادل که در دنیا به عنوان دارنده قرآن و جایگاه مسلمانی شناخته می‌شود؟
از رأی روشن وی و تدبیر محکمش
روشن جهان و قاعده ملک محکم است
هوش مصنوعی: با نظرات روشنگر و تدبیر قوی او، جهان روشن و اصول حکومت استوار است.
در ملکت عجم سر هر محترم ویست
چون در عرب سر سال از محرم است
هوش مصنوعی: در سرزمین عجم، احترام و جایگاه هر فرد محترم همانند نشان ماه محرم در میان عرب‌هاست.
زیر نگین اوست سراسر همه جهان
گوئی مگر که خاتم او خاتم جم است
هوش مصنوعی: نگین او همه‌چیز را در بر دارد، انگار که خاتم او، مانند خاتم جم، نماد سلطنت و قدرتی بزرگ است.
ذخرالملوک اوست و سراسر همه جهان
از دولت خجسته سلطان عالم است
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که او برترین پادشاه است و تمام جهان تحت تأثیر حکومت موفق و خوشبخت او قرار دارد.
دانست آن شهنشه عالم که آن بزرگ
اندر خور وزارت سلطان اعظم است
هوش مصنوعی: آن شاه بزرگ عالم، متوجه شد که آن فرد بزرگ لایق مقام وزارت سلطان بزرگ است.
اندر بزرگواری او نیست هیچ شک
وندر بزرگواران مانند او کم است
هوش مصنوعی: او در بزرگواری خود شک‌برانگیز نیست و مانند او در میان بزرگواران بسیار کم داریم.
ای صاحبی که کف حداد تو روز بزم
خورشید ذره پرور و ابر گهر نم است
هوش مصنوعی: ای صاحب نظر، تو در روز جشن، برترین و شگرف‌ترین هستی، مانند خورشید که ذراتش را پرورش می‌دهد و ابرهای تو همچون جواهر و مروارید هستند.
فرخنده فال صدری و دیدار روی تو
منشور شادمانی و بیزاری از غم است
هوش مصنوعی: دیدن چهره‌ی تو و خوش‌خبری برای من مانند روشنایی شادی است و باعث می‌شود از غم و اندوه دور شوم.
با همت رفیع و کف راد تو
پست است اگر سپهر و بخیل است اگر یم است
هوش مصنوعی: با تلاش و اراده‌ی بلند تو، اگر آسمان هم بالاتر برود و سختی‌ها و چالش‌ها هم زیاد باشند، هیچ چیز نمی‌تواند مانع موفقیت تو شود.
گر فی المثل باکمه و ابرص نظر کنی
بی آنکه در تو معجز عیس بن مریم است
هوش مصنوعی: اگر به ظاهر و چهره کسی که مبتلا به بیماری‌های خاصی مثل باکمه و ابرص است، توجه کنی، بدون اینکه در وجود تو معجزه‌ای مانند معجزه عیسی مسیح باشد، قدرت شگفت‌انگیزی نخواهی دید.
بینا شود بهمت تو آنکه اکمه است
گویا شود بمدحت تو آنکه ابرص است
هوش مصنوعی: کسی که نابینا است، به وسیله‌ی تلاش و محبت تو بینا می‌شود و آن که دچار بیماری پوستی است، با ستایش تو قشنگ و زیبا به نظر می‌رسد.
در زیر نعل مرکبت ار خاگ گل شود
آن بر جراحت دل مظلوم مرهم است
هوش مصنوعی: اگر زیر سم اسب تو، خاک به گل تبدیل شود، آن خاک بر زخم دل مظلوم، درمانی است.
ور باد جود تو بوزد بر نیازمند
با وی همه خزائن قارون فراهم است
هوش مصنوعی: اگر نعمت و بخشش تو به نیازمندی برسد، تمام دارایی‌های قارون هم در اختیار او خواهد بود.
از عدل تو هر آنچه بگفتم نه مشکل است
وز جود تو هر آنچه بگویم نه مبهم است
هوش مصنوعی: از انصاف و داد تو، هر چیزی که بگویم، سخت نیست و از بخشش تو، هر چیزی که بیان کنم، نامشخص نیست.
در دین پاک خاتم پیغمبران ز عدل
تو خاتمی و نام تو چون نقش خاتم است
هوش مصنوعی: در دین خالص آخرین پیامبران، تو نمونه عدل و انصاف هستی و نام تو مانند نشانی است که بر روی خاتم زده می‌شود.
خورشید اهل دین ببقای تو روشن است
دیبای آفرین بثنای تو معلم است
هوش مصنوعی: نور خورشید بر جایگاه تو می‌تابد و زیبایی آفرینش به خاطر توست و درسی که از تو می‌گیریم، همواره مرشد ماست.
در خورد تست خاتم اقبال و سروری
چونانکه رخش رستم در خورد رستم است
هوش مصنوعی: در چهره‌ی تو نشانه‌های خوشبختی و مقام بالا به وضوح دیده می‌شود، مانند اینکه چهره‌ی رستم نشان‌دهنده‌ی شجاعت و بزرگی اوست.
با حاسد تو دولت چون آب و روغنست
با ناصح تو ساخته چون زیر پا نم است
هوش مصنوعی: حسادت با خوشبختی تو مانند مخلوط شدن آب و روغن است که هرگز به هم نمی‌پیوندند. اما نصیحت‌کننده واقعی با تو مانند جایی است که همیشه زیر پا نرم و لطیف است و با آن احساس راحتی می‌کنی.
مهر تو بر ولی و خلاف تو بر عدو
آن چون بر جنان خرم این چون جهنم است
هوش مصنوعی: محبت و مهرت نسبت به دوستان و یا کسانی که به آنها نزدیک هستی، زندگی را برایت زیبا و دلپذیر می‌کند، در حالی که دشمنی و بی‌مهری نسبت به دشمنان باعث می‌شود که زندگی به شدت تلخ و دردناک شود.
گویم اگر عدوی تو کلبست راستست
ور چند با شجاعت و باسهم ضیغم است
هوش مصنوعی: اگر بگویم که دشمن تو، مانند سگی برایت راست و درست عمل می‌کند، حتی اگر با شجاعت و قدرتی چون شیر هم باشد، باز هم حقیقت این است که او در واقع دشمن توست.
هرچ آورد بچنگ همه بهره تو است
وین اندرو نشانه کلب معلم است
هوش مصنوعی: هر چیزی که به دست می‌آوری، سود آن برای توست و این که در این مسیر نشانه‌ای از معلم وجود دارد.
از عکس و لمع اختر رخشنده هر شبی
تا آسمان بگونه پیروزه تارم است
هوش مصنوعی: هر شب، تصویر و نور ستاره‌ای که روی صورت ماه می‌افتد، تا آسمان به رنگ فیروزه‌ای درخشان می‌تابد و تاریکی را روشن می‌کند.
بر تارم هوای دل خود نشاط کن
با مهوشی که قبله یغما و تارم است
هوش مصنوعی: در دل خود شادی و سرزندگی ایجاد کن، با زیبایی که محور و هدف زندگی‌ام شده است.
گردون خمیده میرود ار راست بنگری
تعظیم آستان ترا پشت او خم است
هوش مصنوعی: اگر به آسمان به دقت نگاه کنی، متوجه می‌شوی که این گردونه (آسمان) در واقع به خاطر عظمت و احترام به تو خم شده است.