گنجور

شمارهٔ ۱۷۳ - در مدح سعدالملک

بر امیران سخن مدح وزیر پادشاه
واجب آمد چون ز بستان گل برانگیزد سپاه
تا چو گل معنی برانگیزاند از بستان طبع
آنکه باشد مادح صدر و وزیر و پادشاه
خسرو دستار بندان آنکه دارد خسروی
بر خداوندان دستار از خداوند کلاه
تا ز سیر کلک او شب در به پیوندد بروز
کس نگوید بدروز و شب را کان سپیداست و این سیاه
سعد ملک آن محترم صدری که سعدین فلک
پیشکارانند و او بر پیشکاران پیشگاه
ماه تا ماند بزرین نعل راه انجام او
نعل راه انجام او را شکل برگیرد ز راه
هم جمال سعد دولت هم کمال سعد ملک
هست پیدا اندر او کز هر دو دارد اشتباه
زآفرینش مردم و مردم که با هم صورتند
اوست مردم دیگران در عهد او مردم گیاه
ای بدیدار همایون تو شاه شرق را
وقت و ساعت خرم و میمون و فرخ سال و ماه
بر سماع بلبلان می نوش سعدالدوله وار
گر ندیدی جشن سعدالملک سلطان الکفاه
دل بعشق نیکوان در عنبرین زنجیر کش
بند کن در چاه سیمین تا نیندیشد گناه
از گناه اندیشه کی دارد دلی کز بهر او
عنبرین سازند و سیمین نیکوان زنجیر و چاه
زر بلون کاه گشت از ترس روز جشن تو
از تو روز جشن آن بیند که روز باد کاه
جود و احسان تو بی آمیزش آموزش است
هیچ دانا بچه بط را نیاموزد شناه
روی تو آئینه روی مروت دیدنست
جز مروت روی ننماید در او کردن نگاه
سوزنی در شاعری آرنده و وارنده شد
شرط خدمت را بجای و حق نعمت را نگاه
دل چو گاه نقره کرد از فکرت مدح تو زانک
تا سخن چون نقره صافی برون آید زگاه
بنده اندر حق تو دارد صفای اعتقاد
از صفای اعتقاد بنده بداند الله

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بر امیران سخن مدح وزیر پادشاه
واجب آمد چون ز بستان گل برانگیزد سپاه
هوش مصنوعی: مدح کردن وزیر پادشاه برای فرمانروایان ضروری است، همان‌طور که گل‌ها در باغ بهار را زنده می‌کنند و نیروی تازه‌ای به ارتش می‌بخشند.
تا چو گل معنی برانگیزاند از بستان طبع
آنکه باشد مادح صدر و وزیر و پادشاه
هوش مصنوعی: این فرد که سخنانش به اندازه گل زیبا و دلنشین است، می‌تواند به خوبی از ویژگی‌های خوب و فضیلت‌های پادشاه و شخصیت‌های بزرگ مانند وزیر و رئیس‌جمهور سخن بگوید و روحیه‌ای تازه به همه ببخشد.
خسرو دستار بندان آنکه دارد خسروی
بر خداوندان دستار از خداوند کلاه
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که کسی که در مقام رهبری و سروری قرار دارد، باید به نوعی از خداوندان یا نخبگان بالاتر از خود احترام بگذارد. در واقع، نشان می‌دهد که هر مقام و موقعیتی باید سلسله‌مراتب و رعایت احترام را در نظر بگیرد و برتری حقیقی تنها با احترام به وجوه الهی و اخلاقی حاصل می‌شود.
تا ز سیر کلک او شب در به پیوندد بروز
کس نگوید بدروز و شب را کان سپیداست و این سیاه
هوش مصنوعی: تا زمانی که نوشتار او باعث پیوند شب با روز شود، هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید روز خوب است یا شب بد، زیرا روز روشن و شب تاریک هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.
سعد ملک آن محترم صدری که سعدین فلک
پیشکارانند و او بر پیشکاران پیشگاه
هوش مصنوعی: سعد، آن شخص محترم و باارزش است که در مقابل ستاره‌ها و سیارات هم به عنوان برتری شناخته می‌شود و مقامش از همه آنها بالاتر است.
ماه تا ماند بزرین نعل راه انجام او
نعل راه انجام او را شکل برگیرد ز راه
هوش مصنوعی: ماه تا زمانی که در آسمان است، نشانه‌ای از پایان مسیر خود دارد. این نشانه می‌تواند به شکل خاصی در طول مسیرش نمایان شود.
هم جمال سعد دولت هم کمال سعد ملک
هست پیدا اندر او کز هر دو دارد اشتباه
هوش مصنوعی: زیبایی سعد و شادکامی او به وضوح در وجودش نمایان است، چرا که هر دو ویژگی در او به طرز زیبایی با هم ترکیب شده‌اند.
زآفرینش مردم و مردم که با هم صورتند
اوست مردم دیگران در عهد او مردم گیاه
هوش مصنوعی: از آفرینش انسان‌ها و اینکه انسان‌ها به هم وابسته‌اند، او (خدای یکتا) است. انسان‌ها به نوعی با یکدیگر در ارتباط هستند، همان‌طور که گیاهان نیز در کنار هم زندگی می‌کنند.
ای بدیدار همایون تو شاه شرق را
وقت و ساعت خرم و میمون و فرخ سال و ماه
هوش مصنوعی: ای محبوب زیبا روی، تو زمان و ساعت خوشی را به پادشاه شرق هدیه می‌کنی، و بر او سال و ماهی خوش و مبارک می‌گذرانی.
بر سماع بلبلان می نوش سعدالدوله وار
گر ندیدی جشن سعدالملک سلطان الکفاه
هوش مصنوعی: اگر در جشن و خوشحالی بلبلان شرکت نکردی و شادی‌های سعدالدوله را ندیدی، حتماً به لذت‌های سعدالملک توجه کن.
دل بعشق نیکوان در عنبرین زنجیر کش
بند کن در چاه سیمین تا نیندیشد گناه
هوش مصنوعی: دل را به عشق خوبان چون زنجیری در عطر دل‌انگیز بپیچان، تا مانند چاه سیمین به اسارت کشانده‌شود و از اندیشیدن به گناه بازبماند.
از گناه اندیشه کی دارد دلی کز بهر او
عنبرین سازند و سیمین نیکوان زنجیر و چاه
هوش مصنوعی: کسی که دلش درگیر گناه است، به چه فکر می‌کند؟ در حالی که برای او زنجیر و چاه از نیکوکاران ساخته‌اند و به او عطر و نعمت هدیه می‌کنند.
زر بلون کاه گشت از ترس روز جشن تو
از تو روز جشن آن بیند که روز باد کاه
هوش مصنوعی: روز جشن تو نزدیک است و این روز برای دیگران اهمیت دارد. در این میان، آنچه که به نظر می‌رسد بی‌اهمیت و ناچیز است، ممکن است به خاطر ترس و نگرانی از آن روز، تبدیل به چیزی با ارزش‌تری شود. در واقع، احساس ترس و نگرانی ممکن است باعث شود که چیزهای کوچک و بی‌اهمیت به اندازه‌ای بزرگ و مهم به نظر برسند که حتی روز جشن را تحت تأثیر قرار دهند.
جود و احسان تو بی آمیزش آموزش است
هیچ دانا بچه بط را نیاموزد شناه
هوش مصنوعی: بخشش و خیرخواهی تو بدون هیچ‌گونه قید و شرطی است. هیچ فرد دانایی نمی‌تواند به جوجه‌بط یاد بدهد که چگونه شنا کند.
روی تو آئینه روی مروت دیدنست
جز مروت روی ننماید در او کردن نگاه
هوش مصنوعی: چهره تو مانند آینه‌ای است که فقط نشان‌دهنده نامردی نمی‌باشد، بلکه اگر بخواهیم در آن بنگریم، فقط محبت و مروت را نمایش می‌دهد.
سوزنی در شاعری آرنده و وارنده شد
شرط خدمت را بجای و حق نعمت را نگاه
هوش مصنوعی: شاعر در این بیت به این نکته اشاره دارد که برای خدمت به هنر و ادبیات، باید با دقت و اهتمام کامل عمل کرد و وظایف خود را به درستی انجام داد. او بر اهمیت برقراری حق و انصاف در راستای نعمت‌های هنر تأکید می‌کند و به این موضوع می‌پردازد که باید به ارزش‌ها و اصول شاعری به نحو شایسته‌ای توجه شود.
دل چو گاه نقره کرد از فکرت مدح تو زانک
تا سخن چون نقره صافی برون آید زگاه
هوش مصنوعی: دل زمانی که به یاد و فکر تو مشغول می‌شود، مانند نقره‌ای خالص می‌شود. زیرا وقتی سخن از تو به میان می‌آید، همانند نقره‌ای درخشان و صاف بیرون می‌آید.
بنده اندر حق تو دارد صفای اعتقاد
از صفای اعتقاد بنده بداند الله
هوش مصنوعی: اگر بنده به تو ایمان و اعتقادی خالص داشته باشد، این صفای دل او به درک و شناخت خداوند منجر می‌شود.