گنجور

شمارهٔ ۱۱۰ - در مدح حسام الدین

شاه برهان نسب آنست امام بن امام
خسرو شرع ملک زاده حسام بن حسام
آن حسام بن حسامی که حسام نظرش
هرگز از خصم بالزام نشد باز نیام
به حسامی ز نیام آخته شد زنده به مرگ
تا برون آمد از عهدهٔ الناس نیام
رایت دولت برهان مات صاحب رأی
بود قایم بحسام از نظر فقه و کلام
بر همان قاعده امروز همان رایت را
از حسام بن حسام است بلندی و قوام
روح باقیست خلف ماننده ز اسلاف بزرگ
نام اسلاف بدوزنده چو ارواح اجسام
کس مشرف تر ازو نیست ز اشراف صدور
کس مکرم ترازو نیست ز ابناء کرام
کرم و احسان بی منت یابند ازو
بندگان ملک ذوالمنن ذوالاکرام
سخن آرای صفات دو کف راد ورا
گه به خورشید سخن نظم دهد گه یغمام
زانکه از آب غمام است وز تاب خورشید
کار ارزاق خلایق را ترتیب و نظام
همچو جد و چو پدر هم بسبق هم بنظر
پادشاه حشم آرای و حدیثش پدرام
استماع سخن عذب وی از هر دو فریق
عقل مغلوب شود چون ز سماع و زمدام
وز در دولت او نکته دلجوئی هست
که بدان نکته کند خصم نظر را الزام
بسخن کام روا باش بر خصم نظر
نارسانیده حروف سخن از حلق بکام
سائلان را گه لم قال بتوحید سئوال
مهله ندهد بصر میم رسانید کلام
متعلم را یکبار که گوید اعلم
کرده باشد ز علوم همه عالم اعلام
پسر خواجه شرعست و پس از صاحب شرع
خواجه ای نیست بعالم که ورا نیست غلام
شاد بادا پسر آن پدری کز پدرش
علما بر فلک افراخته دارند اعلام
دین همنام تو از تقویت تست قوی
دین همنام بتو نازد و تو از همنام
در مصاف نظر از حجت قاطع بر خصم
پور برهانی چون رستم دستان از سام
خوب را در بجهان نیست همال تو کسی
بکجا باشد اگر هست و که خوانند و کدام
دین علام که باقیست بفر علماست
چون رسد کار بفتوای رسول علام
علما یکتن باشند و مر آن یکتن را
سر تو خواهی بدن از همت شیخ الاسلام
گر بسر بردن تو طایفه ای تن ندهند
بره آمده خواهند شد اندام اندام
دشمن توسن تو رام شود با تو چو دید
بر مراد تو مدار فلک توسن رام
فلکی همت صدری و بدان دست رسی
که فلک را چو زمین آری زیر اقدام
تا بفرمان جهاندار جهان داور خلق
هر فلک را حرکاتست و زمین را آرام
از سر قدر و سری سر بفلک بر بفراز
وز ره حلم و تواضع بزمین بر بخرام
پادشاه علما باش چو جد و چو پدر
تا پدید آید در مملکتت خاص از عام
علم محترم دولت دین قیم
مستوی قامت باد از تو تا روز قیام
نوبنو باد سلام تو رسانده بپدر
از در مدرسه ات تا بدر دار سلام

اطلاعات

وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

شاه برهان نسب آنست امام بن امام
خسرو شرع ملک زاده حسام بن حسام
هوش مصنوعی: این بیت اشاره دارد به جایگاه و نسب بلندبالای کسی که شایسته‌ی سلطنت و رهبری است. او فرزندی از نسل امامان است و از خاندان‌های معتبر به شمار می‌آید، که به دلیل شایستگی و ویژگی‌های برجسته‌ای که دارد، مورد احترام و توجه قرار گرفته است.
آن حسام بن حسامی که حسام نظرش
هرگز از خصم بالزام نشد باز نیام
هوش مصنوعی: حسام بن حسام، آن کسی که همیشه احساسش از دشمنان کمرنگ نشد و هرگز بازنگشت.
به حسامی ز نیام آخته شد زنده به مرگ
تا برون آمد از عهدهٔ الناس نیام
هوش مصنوعی: این جمله بیان‌گر آن است که انسانی در حالتی زنده است که به مرگ نزدیک می‌شود و از مشکلات و چالش‌های زندگی عبور کرده است. این فرد توانسته است از سختی‌ها و فشارهای اجتماعی و انسانی فرار کند و از آن‌ها رهایی یابد.
رایت دولت برهان مات صاحب رأی
بود قایم بحسام از نظر فقه و کلام
هوش مصنوعی: رای و قدرت حکومت نشان‌دهنده‌ی توانایی و دانش صاحب نظران است که با استفاده از دلایل محکم و علمی به تأسیس و پایداری خود ادامه می‌دهند.
بر همان قاعده امروز همان رایت را
از حسام بن حسام است بلندی و قوام
هوش مصنوعی: امروز نیز بر اساس همان اصول، از حسام بن حسام، بلندای مقام و استحکام را داریم.
روح باقیست خلف ماننده ز اسلاف بزرگ
نام اسلاف بدوزنده چو ارواح اجسام
هوش مصنوعی: روحی که باقی مانده، شبیه به نسل‌های پیشین بزرگ است. نسل‌هایی که نام آنها را بر دوش کشیدند، مانند روح‌هایی که در جسم‌ها وجود دارند.
کس مشرف تر ازو نیست ز اشراف صدور
کس مکرم ترازو نیست ز ابناء کرام
هوش مصنوعی: هیچ‌کس از او در مقام و نجابت بالاتر نیست و هیچ‌کس هم به اندازه او از بزرگزادگان محترم نیست.
کرم و احسان بی منت یابند ازو
بندگان ملک ذوالمنن ذوالاکرام
هوش مصنوعی: بندگان خداوند بخشنده و کریم از او مهربانی و هدایا را بدون هیچ چشمداشتی دریافت می‌کنند.
سخن آرای صفات دو کف راد ورا
گه به خورشید سخن نظم دهد گه یغمام
هوش مصنوعی: سخنان زیبا و دلنشینی درباره ویژگی‌های دوستی و محبت اوست که گاه مانند نور خورشید و گاه همچون آواز پرندگان شگفت‌انگیز است.
زانکه از آب غمام است وز تاب خورشید
کار ارزاق خلایق را ترتیب و نظام
هوش مصنوعی: زیرا این روزی‌ها و نیازها به خاطر وجود آب باران و تأثیر تابش آفتاب تنظیم و سامان می‌یابند.
همچو جد و چو پدر هم بسبق هم بنظر
پادشاه حشم آرای و حدیثش پدرام
هوش مصنوعی: مانند پدربزرگ و پدر خود، هم در سهولت و هم در چشم انداز، در نظر پادشاه خدمتگزار و محترم هستی و داستان او را به یاد می‌آورم.
استماع سخن عذب وی از هر دو فریق
عقل مغلوب شود چون ز سماع و زمدام
هوش مصنوعی: شنیدن سخن شیرین او از هر دو طرف، عقل را به تسلیم وامی‌دارد، همان‌گونه که از موسیقی خوش و نوشیدن شراب.
وز در دولت او نکته دلجوئی هست
که بدان نکته کند خصم نظر را الزام
هوش مصنوعی: در دربار او، نکته‌ای وجود دارد که می‌تواند دل‌ها را شاد کند و همین نکته باعث می‌شود دشمن نیز به آن توجه کند و مجبور به پذیرش آن شود.
بسخن کام روا باش بر خصم نظر
نارسانیده حروف سخن از حلق بکام
هوش مصنوعی: به زبان ساده می‌توان گفت: در سخن خود باید به موفقیت و شفافیت برسید و از کنار دشمن خود با گفتار واضح و درست عبور کنید تا حرف‌هایتان به خوبی بیان شود.
سائلان را گه لم قال بتوحید سئوال
مهله ندهد بصر میم رسانید کلام
هوش مصنوعی: سوال‌کنندگان را وقتی که درباره یکتا بودن خدا سوال می‌کنند، نباید فرصت بیشتری داد تا در دل‌نگرانی و تردید بمانند، زیرا کلامی که از دل برمی‌آید، به بیننده حقیقت را می‌رساند.
متعلم را یکبار که گوید اعلم
کرده باشد ز علوم همه عالم اعلام
هوش مصنوعی: اگر یک بار به یک فرد آموزش داده شود، می‌توان گفت که او در علم و دانش برتری یافته است، حتی اگر تمامی علوم را ندانسته باشد.
پسر خواجه شرعست و پس از صاحب شرع
خواجه ای نیست بعالم که ورا نیست غلام
هوش مصنوعی: پسر خواجه، همان فردی است که از قوانین دین آگاه است و بعد از او، کسی در دنیا نیست که از او بالاتر باشد. دیگر هیچ کسی نیست که از آن حد بالاتر برود، به عبارتی هیچ کس به مرتبه او نمی‌رسد.
شاد بادا پسر آن پدری کز پدرش
علما بر فلک افراخته دارند اعلام
هوش مصنوعی: خوشحال و سعادتمند باشد پسر آن پدری که علمای برجسته‌ای به واسطه پدرش به مقام و منزلت بلندی دست یافته‌اند و نام او را در آسمان بلند کرده‌اند.
دین همنام تو از تقویت تست قوی
دین همنام بتو نازد و تو از همنام
هوش مصنوعی: ایمان و دین تو از قوت و استقامت تو سرچشمه می‌گیرد و به همین دلیل، دین تو بر خود می‌بالد و به تو افتخار می‌کند.
در مصاف نظر از حجت قاطع بر خصم
پور برهانی چون رستم دستان از سام
هوش مصنوعی: در جنگ چشم‌ها، دلایل قوی و محکم مثل برهانی که همچون رستم دستان، از خانواده‌ی سام است، بر دشمن غلبه می‌کند.
خوب را در بجهان نیست همال تو کسی
بکجا باشد اگر هست و که خوانند و کدام
هوش مصنوعی: در جهان، مانند تو کسی وجود ندارد که به خاطرش این همه ستایش و تعریف شود. اگر کسی باشد، چه کسی او را می‌خواند و به او توجه می‌کند؟
دین علام که باقیست بفر علماست
چون رسد کار بفتوای رسول علام
هوش مصنوعی: علم و دین واقعی همچنان در دست عالمان و دانشمندان است، و زمانی که کار به فتوا و حکم نهایی رسول خدا برسد، آن وقت حقیقت و راه درست مشخص می‌شود.
علما یکتن باشند و مر آن یکتن را
سر تو خواهی بدن از همت شیخ الاسلام
هوش مصنوعی: در اینجا به این اشاره می‌شود که دانشمندان و عالمان یک نوع وحدت و همبستگی دارند، و اگر بخواهی به آن یگانگی دست یابی، نیاز به تلاش و کوشش جدی از سوی یک شخصیت برجسته و محترم مانند شیخ الاسلام است. یعنی برای رسیدن به مقام علم و دانایی، باید همت و تلاش کافی داشته باشی.
گر بسر بردن تو طایفه ای تن ندهند
بره آمده خواهند شد اندام اندام
هوش مصنوعی: اگر تو زندگی کنی و از دست ندهی، قوم و قبیله‌ای به تو کمک خواهند کرد و به مرور زمان در تو تغییراتی خواهند داد.
دشمن توسن تو رام شود با تو چو دید
بر مراد تو مدار فلک توسن رام
هوش مصنوعی: وقتی دشمن تو در رام شدن تو را ببیند، خود به خود تحت تأثیر قرار می‌گیرد. بنابراین، به آنچه که می‌خواهی بیندیش و به هدف‌های خود توجه کن.
فلکی همت صدری و بدان دست رسی
که فلک را چو زمین آری زیر اقدام
هوش مصنوعی: اگر همت و اراده‌ای بزرگ داشته باشی، می‌توانی به دستاوردهای بزرگ دست یابی. به گونه‌ای که بتوانی آسمان را زیر پای خود احساس کنی.
تا بفرمان جهاندار جهان داور خلق
هر فلک را حرکاتست و زمین را آرام
هوش مصنوعی: جهان به فرمان خداوند است و هر ستاره در آسمان حرکات خاص خود را دارد، اما زمین در حالت آرامش و سکون قرار دارد.
از سر قدر و سری سر بفلک بر بفراز
وز ره حلم و تواضع بزمین بر بخرام
هوش مصنوعی: با اراده و قدرت خود بر بلندی‌ها برافراز و از مسیر آرامش و humildاضع بر زمین به آرامی قدم بزن.
پادشاه علما باش چو جد و چو پدر
تا پدید آید در مملکتت خاص از عام
هوش مصنوعی: به عنوان پادشاه علم و دانش مانند نیاکانت رفتار کن تا در سرزمین‌ات ویژگی‌های خاص و متمایزی از عموم مردم نمایان شود.
علم محترم دولت دین قیم
مستوی قامت باد از تو تا روز قیام
هوش مصنوعی: علم که اعتبار و ارزش زیادی دارد، مانند دولت دین است؛ پس ای انسان، قامت تو باید در حدی باشد که تا روز قیامت به خوبی نگه داشته شود و در راستای آن علم و دین قرار گیرد.
نوبنو باد سلام تو رسانده بپدر
از در مدرسه ات تا بدر دار سلام
هوش مصنوعی: باد سلام تو را به پدر رسانده است از در مدرسه‌ات تا در خانه.