گنجور

بخش ۶ - المنشأ

علم حکمت ز انبیا برخاست
حکمت کژنه، بلکه حکمت راست
وحی فرمود ایزد آن بر شیث
تا همی گفت بر سبیل حدیث
بعد از آن وحی کرد بر ادریس
تا نشست او به منصب تدریس
اندر آموختند از او مردم
حکمت دین و هیأت انجم
تا به نقل اوفتاد در یونان
از اساطین به عامۀ دونان
حکمت او که بود آب زلال
مختلط شد به جهل و کفر و ضلال
نسخ و تحریف راه یافت بدان
سود و سرمایه گشت جمله زیان
رأی اشراقیان افلاطون
مختلف شد به کفر گوناگون
آخرالامر صاحب اشراق
کرد تلویح سیم قلب رواق
علم مشائیان به فکر خسیس
شد مدون به سعی رسطالیس
ساخت منطق ز بهر اسکندر
اندر آن راستی نمود هنر
منطق انصاف بس نکو پرداخت
در اِلاهی است آنکه او کژ باخت
ساخت آلت، ولی در استعمال
غلط افتادش از ضلال خیال
شکل منطق بدان سبب انگاشت
که خدا دان شود، زهی پنداشت
چونکه با آلتش حوالت بود
آلتش موجب ضلالتبود
چون مغالیط وهم اوضل گشت
نزد سنی ز دین معطل گشت
به قیاسات عقل یونانی
نرسد کس به ذوق ایمانی
عقل خود کیست تا به منطق و رای
ره برد تا جناب پاک خدای
گر به منطق کسی ولی بودی
شیخ سنت ابوعلی بودی
ورچه او را دو صد شفا باشد
چون حبیب اعجمی کجا باشد
ابلهی با صفا و قلب سلیم
بهتر از زیرکی و رای سقیم

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: کتابخانهٔ تصوف

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

علم حکمت ز انبیا برخاست
حکمت کژنه، بلکه حکمت راست
هوش مصنوعی: دانش و حکمت واقعی از سوی پیامبران نازل شده است، نه حکمت‌های نادرست و کژتاب.
وحی فرمود ایزد آن بر شیث
تا همی گفت بر سبیل حدیث
هوش مصنوعی: خداوند به شیث وحی فرستاد تا او درباره داستان‌ها و احادیث سخن بگوید.
بعد از آن وحی کرد بر ادریس
تا نشست او به منصب تدریس
هوش مصنوعی: پس از آن به ادریس وحی شد که او به مقام آموزش و تدریس منصوب شود.
اندر آموختند از او مردم
حکمت دین و هیأت انجم
هوش مصنوعی: مردم از او آموختند که چطور به دانش دین و علم ستاره‌شناسی دست پیدا کنند.
تا به نقل اوفتاد در یونان
از اساطین به عامۀ دونان
هوش مصنوعی: زمانی در یونان، داستان‌ها و افسانه‌های بزرگان و شخصیت‌های مهم نقل و داستان‌سرایی شد و به دست اهل علم و مردم عادی رسید.
حکمت او که بود آب زلال
مختلط شد به جهل و کفر و ضلال
هوش مصنوعی: حکمت خداوند مانند آبی زلال است که با جهل، کفر و گمراهی آمیخته شده است.
نسخ و تحریف راه یافت بدان
سود و سرمایه گشت جمله زیان
هوش مصنوعی: تغییرات و تحریفاتی که در متون انجام شده، به مرور زمان منجر به از دست رفتن سود و سرمایه واقعی شده و همه چیز را به زیان کشیده است.
رأی اشراقیان افلاطون
مختلف شد به کفر گوناگون
هوش مصنوعی: دیدگاه‌های فیلسوفان اشراقی همچون افلاطون، به اعتقادات و نظرات مختلفی تقسیم شده‌اند که هر یک به نوعی نشان‌دهنده کفر و انحرافات گوناگونی است.
آخرالامر صاحب اشراق
کرد تلویح سیم قلب رواق
هوش مصنوعی: در نهایت، صاحب روشنایی دل را با نغمه‌ای زنده کرد که دلش مانند فضایی زیبا و دلپذیر است.
علم مشائیان به فکر خسیس
شد مدون به سعی رسطالیس
هوش مصنوعی: علم مشائیان به خاطر تلاش‌های راسطو به شکل منظمی درآمد و سامان یافت.
ساخت منطق ز بهر اسکندر
اندر آن راستی نمود هنر
هوش مصنوعی: برای اسکندر، منطقی ساختند که در آن، هنر را به راستی نشان داد.
منطق انصاف بس نکو پرداخت
در اِلاهی است آنکه او کژ باخت
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که انسان باید در مسائل مختلف از انصاف و درست‌گویی پیروی کند. در کیهان یا در عالم الهی، کسی که به عنوان ناقص و بدشانس شناخته می‌شود، در واقع در رفع مشکلات و درک واقعیات زندگی دچار ایراد است. بی‌توجهی به انصاف می‌تواند به نتایج نامطلوب و زندگی ناسالم منجر شود.
ساخت آلت، ولی در استعمال
غلط افتادش از ضلال خیال
هوش مصنوعی: ساخته شده است، اما در استفاده‌اش به دلیل اشتباه در تصور، دچار مشکل شده است.
شکل منطق بدان سبب انگاشت
که خدا دان شود، زهی پنداشت
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که برخی افراد بر این باورند که خداوند می‌تواند همه چیز را با منطق و دلیل درک کند. اما این تصور نادرست و شگفت‌آور است.
چونکه با آلتش حوالت بود
آلتش موجب ضلالتبود
هوش مصنوعی: وقتی که انسان به چیزی که دارد وابسته می‌شود، همان چیز می‌تواند او را به بی‌راهه ببرد.
چون مغالیط وهم اوضل گشت
نزد سنی ز دین معطل گشت
هوش مصنوعی: وقتی که مغالطه‌ها و خیال بافی‌ها زیاد شد، کسی که سنی و پیرو دین بود، از دین خود باز ماند و از راه درست منحرف شد.
به قیاسات عقل یونانی
نرسد کس به ذوق ایمانی
هوش مصنوعی: هیچ‌کس نمی‌تواند به زیبایی‌های ایمان، مانند آنچه در عقل یونانی دیده می‌شود، دست پیدا کند.
عقل خود کیست تا به منطق و رای
ره برد تا جناب پاک خدای
هوش مصنوعی: این بیت به بیان این نکته می‌پردازد که چگونه عقل و منطق انسانی ناتوان است در برابر عظمت و پاکی خداوند. به عبارت دیگر، عقل انسانی نمی‌تواند به تنهایی راهی به سوی درک خداوند پیدا کند.
گر به منطق کسی ولی بودی
شیخ سنت ابوعلی بودی
هوش مصنوعی: اگر کسی به منطق و استدلال بپردازد، قطعاً مانند شیخ سنت ابوعلی می‌شود.
ورچه او را دو صد شفا باشد
چون حبیب اعجمی کجا باشد
هوش مصنوعی: اگرچه او دو صد شفا داشته باشد، اما کجاست در برابر محبت و دوستی از یک محبوب خارجی؟
ابلهی با صفا و قلب سلیم
بهتر از زیرکی و رای سقیم
هوش مصنوعی: انسانی با دل پاک و بی‌آلایش، بهتر از کسی است که با وجود زیرکی و هوش، فکر و اندیشه‌اش نادرست و بیمار است.