گنجور

بخش ۳۳ - در تحقیق میزان

ندانی چیست تحقیق ترازو
که می‌سنجد عمل بی دست و بازو
بگویم با تو یک یک سر میزان
ولی بشنو به شکل بی تمیزان
تو پنداری ترازوی قیامت
چنین باشد که در دنیا تمامت
بود شاهین آن عقل ای برادر
که پیدا می‌کند هم خیر و هم شر
بود یک کفه‌اش دنیا و کردار
دگر کفش بود عقبی و مقدار
اگر باشد تو را کردار نیکو
مقابل باشدت مقدار نیکو
اگر باشد سبک میزان به دنیا
به طاعت کی جزا یابی به عقبی
ز کس گر تو برنجی وز تو رنجند
بسوزی چون عمل‌های تو سنجند
هر آن چیزی که در آن کار تو باشد
یقین در پلهٔ بار تو باشد
اگر با خویش نیکی نیک می‌باش
چو خواهی کشت تخم نیک می‌پاش
که تا از یکی هفتصد بروید
وگر بد کاشتی هم بد بروید
بیان این ز من بشنو به تحقیق
که صدقست این سخن نزدیک صدیق
میان خیر و شر جز عقل هشیار
که داند فرق کرد اندر همه کار
همه کار نکو از عقل می‌دان
چو نبود عقل کم باشد ز حیوان
هر آن چیزی که باشد سخت دشوار
به میزان خرد سنجند هموار
بیان صورت و معنی میزان
بگفتم هان همینست ای عزیزان

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: علی پی‌سپار

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ندانی چیست تحقیق ترازو
که می‌سنجد عمل بی دست و بازو
هوش مصنوعی: تو نمی‌دانی که چه چیزهایی در قضاوت و سنجش وجود دارد که اعمال انسان را حتی بدون نیاز به نیروی جسمی محاسبه می‌کند.
بگویم با تو یک یک سر میزان
ولی بشنو به شکل بی تمیزان
هوش مصنوعی: بگذار بگویم با تو برابری و سنجش کنم، اما تو باید بشنوی که من بدون هیچ معیاری صحبت می‌کنم.
تو پنداری ترازوی قیامت
چنین باشد که در دنیا تمامت
هوش مصنوعی: تو فکر می‌کنی که ترازوی قیامت به گونه‌ای خواهد بود که همه کارها و رفتارهای تو در این دنیا اندازه‌گیری و وزن شود.
بود شاهین آن عقل ای برادر
که پیدا می‌کند هم خیر و هم شر
هوش مصنوعی: ای برادر، عقل همانند شاهینی است که می‌تواند هم نیکی و خوبی را شناسایی کند و هم بدی و شر را بیابد.
بود یک کفه‌اش دنیا و کردار
دگر کفش بود عقبی و مقدار
هوش مصنوعی: یک طرف این ترازوی زندگی، دنیا و اعمال ما قرار دارد و طرف دیگر آن، آخرت و میزان پاداش و کیفر.
اگر باشد تو را کردار نیکو
مقابل باشدت مقدار نیکو
هوش مصنوعی: اگر رفتار نیکو داشته باشی، به همان اندازه هم قدر و منزلت تو بالا خواهد رفت.
اگر باشد سبک میزان به دنیا
به طاعت کی جزا یابی به عقبی
هوش مصنوعی: اگر در دنیا به درستی و با رفتار خوب زندگی کنی و به وظایف خود عمل کنی، در آخرت نیز پاداشی دریافت نخواهی کرد.
ز کس گر تو برنجی وز تو رنجند
بسوزی چون عمل‌های تو سنجند
هوش مصنوعی: اگر از کسی ناراحت شوی و باعث رنجش او شوی، در نهایت خودت آسیب می‌بینی، چون اعمال تو مورد قضاوت قرار می‌گیرد.
هر آن چیزی که در آن کار تو باشد
یقین در پلهٔ بار تو باشد
هوش مصنوعی: هر چیزی که در آن تلاش و زحمتی از تو باشد، مطمئناً به نفع تو و در مسیر موفقیت تو خواهد بود.
اگر با خویش نیکی نیک می‌باش
چو خواهی کشت تخم نیک می‌پاش
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی که خوبی‌ها و خوشی‌ها به سراغت بیایند، باید با خود و دیگران به نیکی و خوبی رفتار کنی. مانند کشاورز که برای برداشت محصول خوب، باید بذرهای نیکو را در دل‌ زمین بکارند.
که تا از یکی هفتصد بروید
وگر بد کاشتی هم بد بروید
هوش مصنوعی: اگر از یک نفر نیکی و محبت دریافت کنی، به تعداد زیادی از آن‌ها می‌رسد؛ اما اگر در کارهای خود نادرست عمل کنی، قطعاً عواقب بدی خواهد داشت.
بیان این ز من بشنو به تحقیق
که صدقست این سخن نزدیک صدیق
هوش مصنوعی: این جمله را به دقت گوش کن، زیرا این گفتار حقیقت دارد و از فردی صدیق و راستگو بیان شده است.
میان خیر و شر جز عقل هشیار
که داند فرق کرد اندر همه کار
هوش مصنوعی: عقل و درک درست، تنها عامل تشخیص تفاوت میان خوب و بد در تمام کارهاست.
همه کار نکو از عقل می‌دان
چو نبود عقل کم باشد ز حیوان
هوش مصنوعی: همه کارهای خوب تحت تأثیر عقل و خرد انجام می‌شود، و اگر عقل نباشد، انسان از حیوان هم کمتر خواهد بود.
هر آن چیزی که باشد سخت دشوار
به میزان خرد سنجند هموار
هوش مصنوعی: هر چیزی که به نظر سخت و دشوار می‌آید، بر اساس اندازه عقل و دانش فرد، می‌تواند آسان‌تر به نظر برسد.
بیان صورت و معنی میزان
بگفتم هان همینست ای عزیزان
هوش مصنوعی: من شکل و مفهوم را به شما بیان کردم، حال بدانید که این همان چیزی است که می‌گویم، ای عزیزان.