شیخ محمود شبستریبخش ۲۴ - در تحقیق بهشت و دوزخ
اگر تو خوی خوش داری به هر کار
از آن خویت بهشت آید پدیدار
وگر خوی بدت اندر رباید
از آن جز دوزخت خیری نیاید
چو دانستی که خوی خوش بهشت است
همانا خوی بد کفر است و زشت است
بهشت و دوزخ زیر زبان دان
بهشتست سود و دوزخ را زیان دان
بهشت خود به خود می‌ساز اینجا
که چون رفتی نیائی باز اینجا
بیا بشنو حدیث نیکمردان
به دانش خوی بد را نیک گردان
بهشت صورت ار چه دلپذیر است
به نسبت با حقیقت زمهریر است
مشو شاد از بهشت و نعمت او
مترس از دوزخ و از نغمت او
چو صدیقان ز هر دو گرد آزاد
بجز در بندگی حق مشو شاد
تو حق را بندگی چون بندگان کن
چو استحقاق آن داری به جان کن
بلا را همچو مردان شو خریدار
که قوت اولیا را نیست هموار
بهشت اندر مثل چون مطبخی دان
که باشد اندر او مرغان بریان
بهشت پر طعام از بهر عام است
تو عامی میل تو سوی طعام است
به دنیا خوردن و در آخرت هم
چو بی خوردن نخواهی عمر یک دم
بجز خوردن اگر چیزی نخواهی
مرنج از من اگر گویم تباهی
که حیوانی نه انسانی به مقدار
که میلت نیست جز سوی علفزار
اگر طاعت برای آن کنی تو
که یابی مرغ خود بریان کنی تو
بهشت خاص بی ذوق و طعام است
که ذوق جان به حق ما لا کلام است
اگر طاعت تو را بهر نعیم است
نه بهر حق جزای آن جحیم است
هر آنکس را که باشد عقل همراه
نجوید مطبخ الا حضرت شاه
بدان خوبی جمال دوست حاضر
به هر حالی که هستی بر تو ناظر
نشان ابلهی چیزی دگر نیست
که مطبخ جوئی و زانت خبر نیست
به نزد تو اگر خوردن بهشت است
پس این دنیا بهشت است و چه زشتست
تو را با آخرت کاری نباشد
وزان بر جان تو باری نباشد
بهشت و دوزخت خود هست موجود
که بشناسی به معنی گفت محمود
به صورت چون تنت خورد این جهان را
به دست آوری به معنی ذوق جان را
بخش ۲۳ - در تحقیق الدنیا سجن المؤمن: چو دنیا مومنان را هست زندانبخش ۲۵ - در تحقیق رزق: یقین دان رزق جان از علم و دین است
اطلاعات
وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: علی پی‌سپار
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
اگر تو خوی خوش داری به هر کار
از آن خویت بهشت آید پدیدار
هوش مصنوعی: اگر تو دارای اخلاق خوش باشی، با هر عملی که انجام دهی، نشانه‌های بهشت در زندگی‌ات نمایان خواهد شد.
وگر خوی بدت اندر رباید
از آن جز دوزخت خیری نیاید
هوش مصنوعی: اگر خصایص بد تو را تسخیر کند، از آن دیگر خیر و نیکی نصیبت نمی‌شود جز عذاب و جهنم.
چو دانستی که خوی خوش بهشت است
همانا خوی بد کفر است و زشت است
هوش مصنوعی: وقتی دانستی که داشتن رفتار نیکو بهشت را به دنبال دارد، پس مطمئن باش که رفتار بد نتیجه‌ای جز کفر و زشتی ندارد.
بهشت و دوزخ زیر زبان دان
بهشتست سود و دوزخ را زیان دان
هوش مصنوعی: بهشت و جهنم در درک و فهم هر فرد نهفته است؛ کسی که آگاهی و دانش دارد، بهشت را در استعداد و سود خود می‌بیند و برعکس، می‌تواند جهنم را در نادانی و زیان زندگی خود احساس کند.
بهشت خود به خود می‌ساز اینجا
که چون رفتی نیائی باز اینجا
هوش مصنوعی: بهشت خود به خود در اینجا ساخته می‌شود، چون وقتی که بروی دیگر نمی‌توانی برگردی.
بیا بشنو حدیث نیکمردان
به دانش خوی بد را نیک گردان
هوش مصنوعی: بیایید داستان خوبی از مردان شایسته را بشنویم؛ با علم و دانش، ویژگی‌های بد را به خوبی تبدیل کنیم.
بهشت صورت ار چه دلپذیر است
به نسبت با حقیقت زمهریر است
هوش مصنوعی: بهشت هرچقدر هم زیبا و دلنشین باشد، در مقایسه با واقعیت و حقیقت سختی و درد، ارزش چندانی ندارد.
مشو شاد از بهشت و نعمت او
مترس از دوزخ و از نغمت او
هوش مصنوعی: از نعمت و خوشی‌های بهشت خوشحال نباش و از عذاب و درد دوزخ نترس.
چو صدیقان ز هر دو گرد آزاد
بجز در بندگی حق مشو شاد
هوش مصنوعی: اگر مانند افرادی که راستگو و درستکار هستند، از هر دو دنیا آزاد باشی، جز در بندگی و خدمت به حق، نباید به چیزی دیگر شاد باشی.
تو حق را بندگی چون بندگان کن
چو استحقاق آن داری به جان کن
هوش مصنوعی: اگر شایسته‌اش هستی، مانند بندگان در برابر حق، بندگی کن و این کار را با تمام وجودت انجام بده.
بلا را همچو مردان شو خریدار
که قوت اولیا را نیست هموار
هوش مصنوعی: بلا را همانند مردان بپذیر و تحمل کن، زیرا راه زندگی اولیای خدا همیشه آسان نیست.
بهشت اندر مثل چون مطبخی دان
که باشد اندر او مرغان بریان
هوش مصنوعی: بهشت مانند یک آشپزخانه است که در آن پرندگانی سرخ شده و آماده خوردن وجود دارند.
بهشت پر طعام از بهر عام است
تو عامی میل تو سوی طعام است
هوش مصنوعی: بهشت پر از نعمت‌ها و غذاهای مختلف برای همه مردم است، اما تو که به چیزهای مادی علاقه‌مندی، فقط به فکر خوردن و بهره‌برداری از این نعمت‌ها هستی.
به دنیا خوردن و در آخرت هم
چو بی خوردن نخواهی عمر یک دم
هوش مصنوعی: ای انسان! تو در این دنیا زندگی می‌کنی و روزی را می‌گذرانی، اما بدان که در آخرت، وضعیت تو مانند کسی خواهد بود که هیچ‌گاه در این دنیا چیزی نخورده است. بنابراین، قدر عمر و زمان خود را بدان و از آن به‌خوبی استفاده کن.
بجز خوردن اگر چیزی نخواهی
مرنج از من اگر گویم تباهی
هوش مصنوعی: اگر چیزی جز خوردن نمی‌خواهی، از من ناراحت نشو اگر بگویم که این باعث تباهی است.
که حیوانی نه انسانی به مقدار
که میلت نیست جز سوی علفزار
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که انسان باید به اندازه‌ی تمایلات و خواسته‌های خود توجه کند و به دنبال چیزهایی برود که برایش مفید و ارزشمند است، نه اینکه خود را به چیزهایی محدود کند که فقط در سطحی از زندگی حیوانی باقی بماند. به عبارت دیگر، هر موجودی به میزان میل و نیاز خود زندگی می‌کند و باید سعی کند به سمت اهداف بالاتر و معنادارتر حرکت کند.
اگر طاعت برای آن کنی تو
که یابی مرغ خود بریان کنی تو
هوش مصنوعی: اگر برای او کار کنی، به خواسته‌ات خواهی رسید و به آرزوهای خود دست خواهی یافت.
بهشت خاص بی ذوق و طعام است
که ذوق جان به حق ما لا کلام است
هوش مصنوعی: بهشت ویژه افرادی است که از لذت‌های واقعی بی‌بهره‌اند و غذاهایش فاقد طعمی meaning است. درواقع، لذت روح و جان ما از حقیقتی فراتر از کلمات و توضیحات است.
اگر طاعت تو را بهر نعیم است
نه بهر حق جزای آن جحیم است
هوش مصنوعی: اگر عبادت و اطاعت تو به خاطر نعمت‌ها و لذت‌ها باشد و نه به خاطر حقیقت و وظیفه، جزای آن عذاب خواهد بود.
هر آنکس را که باشد عقل همراه
نجوید مطبخ الا حضرت شاه
هوش مصنوعی: هر کسی که عقل و درایت داشته باشد، به جز در حضور شاه، به جستجوی غذا و سفره نمی‌رود.
بدان خوبی جمال دوست حاضر
به هر حالی که هستی بر تو ناظر
هوش مصنوعی: بدان که زیبایی دوست همواره در هر شرایطی بر تو نظارت دارد.
نشان ابلهی چیزی دگر نیست
که مطبخ جوئی و زانت خبر نیست
هوش مصنوعی: نشان نفرین‌شدگی و نادانی این است که دنبال چیزهایی بی‌ارزش باشی و از مسائل اصلی و مهم بی‌خبر بمانی.
به نزد تو اگر خوردن بهشت است
پس این دنیا بهشت است و چه زشتست
هوش مصنوعی: اگر نزد تو خوردن از بهشت باشد، پس این دنیا هم بهشت است و این موضوع زشت و ناپسند است.
تو را با آخرت کاری نباشد
وزان بر جان تو باری نباشد
هوش مصنوعی: تو نگران آینده‌ات نباش و بار سنگینی بر دوشت نیست.
بهشت و دوزخت خود هست موجود
که بشناسی به معنی گفت محمود
هوش مصنوعی: بهشت و جهنم در درون خود ما وجود دارند و این به شناخت خود ما بستگی دارد، همان‌طور که محمود به معنای گفته‌اش اشاره کرده است.
به صورت چون تنت خورد این جهان را
به دست آوری به معنی ذوق جان را
هوش مصنوعی: اگر زیبایی چهره‌ات باعث شود که از این دنیا بهره‌مند شوی، از این طریق می‌توانی لذت واقعی زندگی را درک کنی.