بخش ۱۶ - در موازنهٔ نفس در تمثیل جام جم
یکی جم نام وقتی پادشا بود
که جامی داشت کان گیتینما بود
به صنعت کرده بودندش چنان راست
که پیدا میشد از وی هرچه میخواست
هر آن نیک و بدی اندر جهان بود
در آن جام از صفای آن نشان بود
چو وقتی تیره جام از زنگ گشتی
شه گیتی از آن دلتنگ گشتی
بفرمودی که دانایان این فن
بکردندی به علمش باز روشن
چو روشن گشت انجام دل افزای
بدیدی هر چه بودی در همه جای
حکیمی گفت جام آب بُد آن
منجم گفت اصطرلاب بُد آن
دیگر گفت بود آئینه راست
چنان روشن که میدید آنچه میخواست
به قدر علم خود گفتند بسیار
ولی آسان نشد این کار دشوار
بسی گفتند هر نوعی از اینها
نبود ان جام جم جز نفس دانا
چو نفس تیره روشن کرد انسان
نماید اندر او آفاق یکسان
چو انسان گشت اندر نفس کامل
شود بر کل موجودات شامل
ز چرخ و انجم و از چار ارکان
نموداری بود در نفس انسان
حقیقت دان اگر چه آدم است او
چو عارف شد به خود جام جم است او
بدار ای دوست گفت پیر خود پاس
نخستین نفس خود را نیک بشناس
که تا در وی ببینی هر دو عالم
ز راه صورت و معنی به یک دم
تو نفس خویش را نیکو ندانی
به دانستن خدا را چون توانی
نخستین نفس خود را بشناس و خَب باش
از آن پس طالب عرفان رب باش
… نفس … خدا نیست
وز او عرفان حق را آشنائیست
چو بشناسی نباشد زان وبالت
برون آئی به حکمت از ضلالت
دلت روشن شود از نور رحمن
شوی ایمن ز مکر و شر شیطان
بخش ۱۵ - در حکمت و موعظت: تو نفست دل کن و دل را چو جان کنبخش ۱۷ - در ذکر شیطان و لعنت کردن بر او: ز من بشنو بیان حال شیطان
اطلاعات
وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: علی پیسپار
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
یکی جم نام وقتی پادشا بود
که جامی داشت کان گیتینما بود
هوش مصنوعی: زمانی پادشاهی به نام جم وجود داشت که جامی داشت که نمایانگر تمام دنیا بود.
به صنعت کرده بودندش چنان راست
که پیدا میشد از وی هرچه میخواست
هوش مصنوعی: او را به گونهای ساخته بودند که هر چیزی که میخواستید، به وضوح از او نمایان میشد.
هر آن نیک و بدی اندر جهان بود
در آن جام از صفای آن نشان بود
هوش مصنوعی: در دنیا هر خوبی و بدی وجود دارد، اما در آن جام، نشانهای از خلوص و صفای این موضوعات به چشم میخورد.
چو وقتی تیره جام از زنگ گشتی
شه گیتی از آن دلتنگ گشتی
هوش مصنوعی: وقتی لیوان تیره و کدر شد، احساس میکنی که دنیا هم از دلتنگی پر شده است.
بفرمودی که دانایان این فن
بکردندی به علمش باز روشن
هوش مصنوعی: فرمودی که اهل فضل و دانش در این زمینه به خوبی آگاهی پیدا کرده و علمشان را روشن کردهاند.
چو روشن گشت انجام دل افزای
بدیدی هر چه بودی در همه جای
هوش مصنوعی: زمانی که نتیجهی دلانگیز نمایان شد، تمامی چیزهایی را که در هر مکان وجود داشت، مشاهده کردی.
حکیمی گفت جام آب بُد آن
منجم گفت اصطرلاب بُد آن
هوش مصنوعی: حکیمی گفت که آب در جام وجود دارد، اما منجم هم گفت که نجوم و علم ستارهشناسی هم قابل توجه است.
دیگر گفت بود آئینه راست
چنان روشن که میدید آنچه میخواست
هوش مصنوعی: دیگر گفت که آینه به قدری صاف و واضح است که میتواند هرچه را که میخواهد ببیند.
به قدر علم خود گفتند بسیار
ولی آسان نشد این کار دشوار
هوش مصنوعی: آنها به اندازهی دانش خود خیلی صحبت کردند، اما انجام این کار سخت، آسان نبود.
بسی گفتند هر نوعی از اینها
نبود ان جام جم جز نفس دانا
هوش مصنوعی: بسیاری گفتند که هیچ نوعی از چیزها در دنیا وجود ندارد که مانند جام جم، فقط نفس دانا باشد.
چو نفس تیره روشن کرد انسان
نماید اندر او آفاق یکسان
هوش مصنوعی: وقتی نفس تاریک را روشن کند، انسان در خود جهانی یکسان را مشاهده خواهد کرد.
چو انسان گشت اندر نفس کامل
شود بر کل موجودات شامل
هوش مصنوعی: وقتی انسان به حقیقت خود دست یابد و به کمال برسد، تأثیر او بر تمامی موجودات گسترش پیدا میکند.
ز چرخ و انجم و از چار ارکان
نموداری بود در نفس انسان
هوش مصنوعی: زندگی انسان به گونهای است که از چرخش ستارهها و عناصر چهارگانه شکل گرفته و به نوعی در وجود او نمایان شده است.
حقیقت دان اگر چه آدم است او
چو عارف شد به خود جام جم است او
هوش مصنوعی: حقیقت را بشناس، حتی اگر به شکل یک انسان باشد. زمانی که او خود را بشناسد و به مرتبه عارفان برسد، به مانند جام جم خواهد بود.
بدار ای دوست گفت پیر خود پاس
نخستین نفس خود را نیک بشناس
هوش مصنوعی: دوست عزیز، مراقب باش که اولین نفس خود را به درستی بشناسی و ارزش آن را دریابی. این یک توصیه از استاد است که بر اهمیت آگاهی از آغاز و شروع زندگی تأکید میکند.
که تا در وی ببینی هر دو عالم
ز راه صورت و معنی به یک دم
هوش مصنوعی: تا وقتی که در او نگری، جهان های مختلف را در یک لحظه و به طور همزمان از لحاظ ظاهر و باطن مشاهده خواهی کرد.
تو نفس خویش را نیکو ندانی
به دانستن خدا را چون توانی
هوش مصنوعی: اگر به خودت اهمیت ندهی و نیکی و ارزش وجودیت را نشناسی، چگونه میخواهی خدا را بشناسی؟
نخستین نفس خود را بشناس و خَب باش
از آن پس طالب عرفان رب باش
هوش مصنوعی: اولین نفس خود را درک کن و از آن زمان به بعد به دنبال فهم حقیقت خدا باش.
… نفس … خدا نیست
وز او عرفان حق را آشنائیست
هوش مصنوعی: نفس انسان به خودی خود خدا نیست، اما از او شناخت و آگاهی درباره حقایق را میتوان به دست آورد.
چو بشناسی نباشد زان وبالت
برون آئی به حکمت از ضلالت
هوش مصنوعی: وقتی به درستی چیزی را بشناسی، دیگر از بار سنگین آن دور میشوی و با دانایی از گمراهی خارج میگردی.
دلت روشن شود از نور رحمن
شوی ایمن ز مکر و شر شیطان
هوش مصنوعی: دل تو با نور خدا روشن میشود و در نتیجه از دسیسهها و آسیبهای شیطان در امان خواهی بود.
حاشیه ها
1399/09/13 21:12
Engr. Shabbir Ahmed
ازیرا نفس ز ایات خدائیست
وزو عرفان حق را آشنائیست