گنجور

بخش ۴۸ - فصل در مذمّت مرائی و ریائی

صفت آنکه داردش حق دوست
هر چه جز حق بود همه بت‌اوست
دان که آنجا که شرط بندگی است
بهترین طاعتی فکندگی است
تا تو خود را نیفکنی زاول
نکنندت قبول هیچ عمل
تات باشد به کنج زاویه جاه
برگرفتی به قعر هاویه راه
نیست شو در رهش که راه این است
در بن چاه شو که جاه این است
از پی آنکه زاهدت خوانند
صوفی چست و عابدت خوانند،
ظاهر آراستی به حسن عمل
باطن انباشتی به زرق و حیل
نه غلط گرداب خطات افتاد
این خطابین‌ که از کجات افتاد
رهروان را روش چنین نبود
در طریقت طریق این نبود
نشود گر کند به آب گذر
قدم راهرو به دریاتر
وربگیرد همه جهان آتش
دامنش را نسوزد آن آتش
نقد دل قلب شد در این بازار
کودلی در جهان تمام عیار؟
دل که او دار ضرب عشق ندید
روی اخلاص و نقش صدق ندید
ای زنقد وجود خویش به شک
خیز و بنمای نقد خود به محک
تاببینی توکم عیاری خویش
زین چنین شور و زشت‌کاری خویش
به زبان خیره لاف چند زنی‌؟‌!
لاف نیز از گزاف چند زنی‌؟‌!
چند گویی که من چنین کردم‌؟
اول شب به روز آوردم‌؟
طاعت روزم اینچنین بودست‌؟
تیره‌شب ،‌سوزم‌اینچنین‌بودست‌؟
در نماز و نیاز خاشع باش
در قیام و قعود خاضع باش

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: طریق التحقیق دکتر مؤذنی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

صفت آنکه داردش حق دوست
هر چه جز حق بود همه بت‌اوست
هوش مصنوعی: هر کسی که حق را دارد، تنها باید به آن توجه کند و هر چیزی غیر از حق در نظر او، همچون بت و بت‌پرستی است.
دان که آنجا که شرط بندگی است
بهترین طاعتی فکندگی است
هوش مصنوعی: بدان که در جایی که شرایط بندگی وجود دارد، بهترین نوع عبادت، تسلیم و عدم خودپسندی است.
تا تو خود را نیفکنی زاول
نکنندت قبول هیچ عمل
هوش مصنوعی: تا وقتی که خودت را نپذیری و به خودت احترام نگذاری، هیچ‌کس هم کارها و ویژگی‌هایت را قبول نخواهد کرد.
تات باشد به کنج زاویه جاه
برگرفتی به قعر هاویه راه
هوش مصنوعی: تات در گوشه‌ای از زاویه نشسته‌ای و با جاه و مقام خود، به قعر جهنم هدایت شده‌ای.
نیست شو در رهش که راه این است
در بن چاه شو که جاه این است
هوش مصنوعی: در این دنیا، باید از مسیرهای معمولی دور شد و به عمق مسائل پرداخت. افتادن در عمق مشکلات و چالش‌ها می‌تواند به دانش و مقام انسان افزوده و او را به درک عمیق‌تری برساند.
از پی آنکه زاهدت خوانند
صوفی چست و عابدت خوانند،
هوش مصنوعی: برای اینکه تو را زاهد بنامند، دست به ریاضت و عبادت می‌زنی و به دنبال آن هستی که دیگران تو را صوفی و عابد بشناسند.
ظاهر آراستی به حسن عمل
باطن انباشتی به زرق و حیل
هوش مصنوعی: زبان و رفتار ظاهری خود را به زیبایی تزئین کرده‌ای، اما در درون به فریب و نیرنگ مشغولی.
نه غلط گرداب خطات افتاد
این خطابین‌ که از کجات افتاد
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که اشتباهات یا خطاهایی که پیش آمده، ناشی از تاثیرات بی‌مورد و ناشی از جایی نیست که انتظار می‌رفته. به عبارت دیگر، باعث اشتباهات جدی نشده و این خطاها به دلایلی که به آنها اشاره شده‌اند، به وجود نیامده‌اند.
رهروان را روش چنین نبود
در طریقت طریق این نبود
هوش مصنوعی: راهیان این مسیر باید بدانند که چنین رفتاری در این راه پسندیده نیست و این گونه حرکت کردن درست نیست.
نشود گر کند به آب گذر
قدم راهرو به دریاتر
هوش مصنوعی: اگر کسی با پاها و اصرار خود به آب قدم بگذارد، ممکن است غرق شود و به دریا برود.
وربگیرد همه جهان آتش
دامنش را نسوزد آن آتش
هوش مصنوعی: اگر همه جهان در آتش فرو برود، دامن او نسوزد.
نقد دل قلب شد در این بازار
کودلی در جهان تمام عیار؟
هوش مصنوعی: در این دنیا که همه چیز با ارزش و تمام عیار است، دل و احساسات ما به حراج گذاشته شده‌اند و تبدیل به کالای بی‌ارزش شده‌اند.
دل که او دار ضرب عشق ندید
روی اخلاص و نقش صدق ندید
هوش مصنوعی: دل کسی که عشق واقعی را تجربه نکرده، هرگز چهره صداقت و راستگویی را نخواهد دید.
ای زنقد وجود خویش به شک
خیز و بنمای نقد خود به محک
هوش مصنوعی: ای زن، وجود خود را با تردید بررسی کن و ارزش واقعی‌ات را با معیاری بسنج و نشان بده.
تاببینی توکم عیاری خویش
زین چنین شور و زشت‌کاری خویش
هوش مصنوعی: ببین چطور از رفتار زشت و جنجال‌آفرین خودت، می‌توانی درک کنی که چقدر به خودت لطمه زده‌ای.
به زبان خیره لاف چند زنی‌؟‌!
لاف نیز از گزاف چند زنی‌؟‌!
هوش مصنوعی: چقدر دروغ می‌گویی و به زبان می‌آوری؟! دروغ گفتن هم نوعی بی‌پروایی است.
چند گویی که من چنین کردم‌؟
اول شب به روز آوردم‌؟
هوش مصنوعی: چقدر می‌گویی که من این کار را کرده‌ام؟ من در ابتدای شب، کارهای روز را انجام دادم.
طاعت روزم اینچنین بودست‌؟
تیره‌شب ،‌سوزم‌اینچنین‌بودست‌؟
هوش مصنوعی: آیا بندگی من در این روز به این شکل بوده است؟ آیا در شب‌های تار نیز من اینگونه می‌سوزم؟
در نماز و نیاز خاشع باش
در قیام و قعود خاضع باش
هوش مصنوعی: در وقت نماز و دعا، با دل و جان خاضع و فروتن باش و در حال ایستادن و نشستن نیز نشان‌دهنده خودستایی نباش.