گنجور

بخش ۲۴ - فی ذم‌الجهال والناصحین لهم

نوح را گرچه عمر داد اله
اندرین خاک نهصد و پنجاه
کرد دعوت به آشکار و نهان
کافران را به هر زمان و اوان
خلق نشنید هیچ دعوت نوح
هیچ کس قول او نداشت فتوح
اندر آن طول عمر نهصد سال
سی و نه تن ز وی شنید مقال
وآن دگر قوم چون زبان بگشاد
همه را جملگی به طوفان داد
لاتذر گفت قوم را یکسر
زانکه کردند زو به جمله حذر
دعوت من چو دعوت نوحست
گفتهٔ من طراوات روحست
هرکه بشنید بخ بخ او را به
وانکه نشنید خیره ما را چه
ما نمودیم راه رشد و نجات
ختم کردیم بر نبی صلوات
هرکرا این سخن پسند آمد
پند را جمله کاربند آمد
سود کردار چه مایه اندک داشت
بر همه اهل فضل سربفراشت
وآنکه نشنید و گفت با دست این
نشوم زو بدین حدیث حزین
چون برش باد بود باد انگار
دل از این گفت هرزه رنجه مدار
یک سخن در وجود چند آید
که همه خلق را پسند آید
گر بُدی بر مزاجها تعظیم
کی بُدی نص بسان افک قدیم
یارب این پندها ز نااهلان
همچو عنقا ز بد کنی پنهان
دور کن دور زحمت جاهل
دست نااهل زین سخن بگسل
جان که یک دم قرین نادانیست
راست خواهی دراز کن جانیست
بس کن از پند و مدح آن کس گوی
که ازو دین حق گِرَد نیروی
خاندان بزرگی و شاهی
ملکت او را ز ماه تا ماهی
شاه بهرام شاه‌بن مسعود
که بنازد ز عدل او محمود

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

نوح را گرچه عمر داد اله
اندرین خاک نهصد و پنجاه
هوش مصنوعی: خداوند به نوح عمر طولانی داد و او در این زمین نهصد و پنجاه سال زندگی کرد.
کرد دعوت به آشکار و نهان
کافران را به هر زمان و اوان
هوش مصنوعی: دعوت کافران به اسلام در هر زمان و مکان انجام می‌شود، هم در روشنی و هم در خفا.
خلق نشنید هیچ دعوت نوح
هیچ کس قول او نداشت فتوح
هوش مصنوعی: مردم هیچ‌گاه دعوت نوح را نشنیدند و هیچ‌کس به وعده‌های او اعتماد نکرد.
اندر آن طول عمر نهصد سال
سی و نه تن ز وی شنید مقال
هوش مصنوعی: در طول عمر نهصد سال و سی و نه نفر از او سخنانی را شنیدند.
وآن دگر قوم چون زبان بگشاد
همه را جملگی به طوفان داد
هوش مصنوعی: و آن گروه دیگر که صحبت کردند، همه را به طور ناگهانی در بهت و حیرت فرو بردند.
لاتذر گفت قوم را یکسر
زانکه کردند زو به جمله حذر
هوش مصنوعی: قوم را هشدار می‌دهد که از چیزی دوری کنند، زیرا به طور کلی آن چیز آنها را به خطر انداخته است.
دعوت من چو دعوت نوحست
گفتهٔ من طراوات روحست
هوش مصنوعی: دعوت من همچون دعوت نوح است؛ سخن من پر از تازگی و زندگی است.
هرکه بشنید بخ بخ او را به
وانکه نشنید خیره ما را چه
هوش مصنوعی: هر کسی که صدای ما را می‌شنود، باید از خوشی و لذت آن بهره‌مند شود، اما برای کسی که نمی‌شنود، ما چه اهمیتی داریم؟
ما نمودیم راه رشد و نجات
ختم کردیم بر نبی صلوات
هوش مصنوعی: ما راه رشد و نجات را نشان دادیم و آن را با پیامبری که بر او صلوات می‌فرستیم، به پایان رساندیم.
هرکرا این سخن پسند آمد
پند را جمله کاربند آمد
هوش مصنوعی: هر کس این سخن را پسندید، به همه نکات آموزنده آن توجه خواهد کرد و از آن بهره‌مند می‌شود.
سود کردار چه مایه اندک داشت
بر همه اهل فضل سربفراشت
هوش مصنوعی: اقدامات خوب و درست چه اندازه کم ارزش بود، که نتوانست نزد همه افراد بافضیلت جایگاه و اعتبار عیانی پیدا کند.
وآنکه نشنید و گفت با دست این
نشوم زو بدین حدیث حزین
هوش مصنوعی: کسی که حرف‌ها را نشنید و با دست من چیزی نشد، از این داستان غمگین است.
چون برش باد بود باد انگار
دل از این گفت هرزه رنجه مدار
هوش مصنوعی: زمانی که بادی وزید، گویی دل از این حرف‌های بی‌اساس خسته است و نرنجان.
یک سخن در وجود چند آید
که همه خلق را پسند آید
هوش مصنوعی: یک حرف ممکن است به طوری بیان شود که همگان از آن خوششان بیاید و آن را بپسندند.
گر بُدی بر مزاجها تعظیم
کی بُدی نص بسان افک قدیم
هوش مصنوعی: اگر بر مزاج‌ها احترام می‌گذاشتی، آیا نصی مانند افک قدیم وجود می‌داشت؟
یارب این پندها ز نااهلان
همچو عنقا ز بد کنی پنهان
هوش مصنوعی: ای خدای بزرگ، این نصیحت‌ها و اندرزها از افرادی ناآگاه مانند مرغی افسانه‌ای (عنقا) دور و پنهان است.
دور کن دور زحمت جاهل
دست نااهل زین سخن بگسل
هوش مصنوعی: دور کن زحمت و دردسر را از نادان و بی‌صلاحیت، و از این حرف‌ها فاصله بگیر.
جان که یک دم قرین نادانیست
راست خواهی دراز کن جانیست
هوش مصنوعی: اگر جان و زندگی‌ات در یک لحظه با نادانی همراه باشد، آن‌گاه باید با دقت و آگاهی بیشتری به آن بپردازی.
بس کن از پند و مدح آن کس گوی
که ازو دین حق گِرَد نیروی
هوش مصنوعی: بس کن از نصیحت و تعریف آن کسی که از او دین حق نیرو می‌گیرد.
خاندان بزرگی و شاهی
ملکت او را ز ماه تا ماهی
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که او از نسل و تبار بزرگی است و ویژگی‌های سلطنتی و فرمانروایی را در خود دارد، به گونه‌ای که می‌تواند در تمام زمان‌ها و دوران‌ها به این ویژگی‌ها افتخار کند.
شاه بهرام شاه‌بن مسعود
که بنازد ز عدل او محمود
هوش مصنوعی: شاه بهرام، پسر مسعود، به خاطر عدل و انصاف او ستایش می‌شود و به همین دلیل به او افتخار می‌کنند.