گنجور

بخش ۵۵ - صفة مقادیر ابروج والکواکب السیّارة

غافلند این منجّمان از کار
نیست در کارشان دل بیدار
همه را زرق و حیلت است آلت
نیست از علم و حلمشان عدّت
شمس کز کرّه هست در مقدار
ز صد و بیست و چار بار شمار
خانه او را اسد نهادستند
دور دور از خرد فتادستند
زُهره کز ربع کرّه بیگانه‌ست
ثور و میزان ورا چرا خانه‌ست
نیست تیر از کره یکی اجزا
با دو خانه است سنبله و جوزا
نیست در کارشان بسی تمییز
خیز و بر ریش آن منجم تیز
می نویسند خیره بر تقویم
نیک و بد بر عموم اینت حکیم
بس تبجّح کنند بر دانش
هیچ دانش نداده یزدانش
نیست فرقی میان مردم دهر
همه یکسان بود طوالع شهر
همه بادست حکم باد انگار
تو ز احکام خیره دست بدار
نیست جز هرزه مندل و تنجیم
زن بود سغبهٔ چنین تعلیم
سخن فال گو ندارد سود
باد پیمود کآسمان پیمود
نیست الّا به قدرت یزدان
نیک و بد در طبایع و ارکان
بی‌قضا خلق یک نفس نزند
مرد عاقل چنین جرس نزند

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

غافلند این منجّمان از کار
نیست در کارشان دل بیدار
هوش مصنوعی: این اخترشناسان از حقیقت بی‌خبرند و در کارشان هیچ توجهی به درون و احساسات ندارند.
همه را زرق و حیلت است آلت
نیست از علم و حلمشان عدّت
هوش مصنوعی: همه افراد به فریب و نیرنگ مشغولند و دانش و دانایی آنها اساس و پایه‌ای برایشان نیست.
شمس کز کرّه هست در مقدار
ز صد و بیست و چار بار شمار
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به ستاره‌ای اشاره می‌کند که از نظر اندازه، در مقایسه با دیگر ستاره‌ها، بسیار بزرگ و تاثیرگذار است. به نوعی، او به عظمت و اهمیت این ستاره به عنوان نمادی از روشنایی و بزرگی اشاره دارد.
خانه او را اسد نهادستند
دور دور از خرد فتادستند
هوش مصنوعی: خانه او را اسد قرار داده‌اند و دور از خرد و عقل گذاشته‌اند.
زُهره کز ربع کرّه بیگانه‌ست
ثور و میزان ورا چرا خانه‌ست
هوش مصنوعی: زهره، سیاره‌ای که در سمت دیگر کره زمین قرار دارد، چگونه است که ثور و میزان (دو صورت فلکی) در کنار او خانه دارند؟
نیست تیر از کره یکی اجزا
با دو خانه است سنبله و جوزا
هوش مصنوعی: تیر، یکی از دوازده ماه سال است که شامل دو قسمت یا نشانه است: سنبله و جوزا. این ماه به دو بخش تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و نمادهای خاص خود را دارند.
نیست در کارشان بسی تمییز
خیز و بر ریش آن منجم تیز
هوش مصنوعی: در کار آن‌ها تفکیک و بررسی به خوبی انجام نمی‌شود، بنابراین بهتر است که از آن‌ها دوری کنی و به کسانی که دانش کمتری دارند، توهین نکن.
می نویسند خیره بر تقویم
نیک و بد بر عموم اینت حکیم
هوش مصنوعی: در تقویم به دقت نیک و بد را یادداشت می‌کنند و این حکمت عموم مردم است.
بس تبجّح کنند بر دانش
هیچ دانش نداده یزدانش
هوش مصنوعی: بسیاری از افراد به علم و دانش خود می‌بالند، در حالی که هیچ‌گونه دانشی از سوی خداوند به آنها داده نشده است.
نیست فرقی میان مردم دهر
همه یکسان بود طوالع شهر
هوش مصنوعی: بین مردم در این دنیا هیچ تفاوتی وجود ندارد؛ همه‌ی آن‌ها به یک شکل و در یک راستا قرار دارند.
همه بادست حکم باد انگار
تو ز احکام خیره دست بدار
هوش مصنوعی: همه چیز تحت تأثیر قدرت دست است، به نظر می‌رسد که تو باید از دست‌هایی که حکم می‌رانند، فاصله بگیری.
نیست جز هرزه مندل و تنجیم
زن بود سغبهٔ چنین تعلیم
هوش مصنوعی: هیچ چیز جز دروغ و فریب‌کاری نیست و آنچه که از این نوع تعلیم حاصل می‌شود، جز نفعی بی‌فایده نیست.
سخن فال گو ندارد سود
باد پیمود کآسمان پیمود
هوش مصنوعی: سخن کسی که پیشگویی می‌کند فایده‌ای ندارد، زیرا به تجربه‌ای که در دنیا به دست آمده، وابسته است.
نیست الّا به قدرت یزدان
نیک و بد در طبایع و ارکان
هوش مصنوعی: همه چیز تنها به قدرت خدا بستگی دارد و خوبی و بدی در طبیعت و اساس هستی وجود دارد.
بی‌قضا خلق یک نفس نزند
مرد عاقل چنین جرس نزند
هوش مصنوعی: هیچ چیز بدون تقدیر و سرنوشت اتفاق نمی‌افتد، انسان خردمند هرگز به خود اجازه نمی‌دهد که بی‌ملاحظه و بی‌فکر عمل کند.