گنجور

بخش ۴۴ - تفصیل العلل و هی خمسون نوعا

نبض و قاروره و رسوب و علل
داخل و خارج و فساد و خلل
گر تو پرسی ز حدّ طب که چه چیز
چون توان کرد اندر آن تمییز
علّت سکته و حریف و دسم
سبب و دفع آن ز بیش و ز کم
انبساط انقباض و حمیّات
عطش و جوع با صداع و صفات
حال نسیان و حمق و استرخا
فالج و لقوه و فساد و وبا
خدر و رعشه و ربو و کُزاز
ریه و انتصاب و ذرب و براز
حال سرسام و علت برسام
نزله خانوق با سعال و زُکام
گر بپرسی تو از عطاس و ز سل
کز مداواش رنجه گردد دل
از تمطی و اختلاج بدن
خفقان و فواق و سستی تن
هیضه و تخمه و زحیر و نهوع
اصل این چند و باز چند فروع
باد قولنج و باد ایلاوس
یرقان و برص جذام و نقوس
نقرس پای‌بند و عِرق نسا
فتق و دیگر قروة الامعا
گر سؤالی کنی از این پنجاه
چه شنوی جمله نیستند آگاه
حدّ این هریک ار بگویم من
گردد از نکته‌ها دراز سخن
اندکی باز گویمت بشنو
باز نگرفته‌ام سخن به گرو

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

نبض و قاروره و رسوب و علل
داخل و خارج و فساد و خلل
هوش مصنوعی: نبض، شیشه و رسوب، عواملی که درون و بیرون وجود دارند، به هم خوردن و نقص‌هایی را به نمایش می‌گذارند.
گر تو پرسی ز حدّ طب که چه چیز
چون توان کرد اندر آن تمییز
هوش مصنوعی: اگر از من بپرسی که چه چیزی در علم پزشکی درست و نادرست را مشخص می‌کند، باید بگویم که انجام این کار دشوار است.
علّت سکته و حریف و دسم
سبب و دفع آن ز بیش و ز کم
هوش مصنوعی: علت سکته و حریف و دسم، یعنی سکته به دلیل عوامل مختلفی است که باید بررسی شوند و برای رفع آن نیز نیاز به مدیریت دقیق کم و زیاد کردن موارد مؤثر دارد.
انبساط انقباض و حمیّات
عطش و جوع با صداع و صفات
هوش مصنوعی: این متن به بیان وضعیت‌های مختلف بدن و احساسات انسانی اشاره دارد. به نوعی می‌توان گفت که انسان ممکن است در شرایط مختلفی از جمله شادی و غم، گرسنگی و تشنگی، و همچنین بیماری‌های جسمی مانند سردرد قرار بگیرد که هر کدام تأثیرات خاصی بر روی او دارند. این حالات به نوعی نشان‌دهنده تغییرات و عدم ثبات در زندگی انسان هستند.
حال نسیان و حمق و استرخا
فالج و لقوه و فساد و وبا
هوش مصنوعی: حالت فراموشی و نادانی، مانند بیماری‌هایی مثل فلج و ضعف و فساد و آلودگی است.
خدر و رعشه و ربو و کُزاز
ریه و انتصاب و ذرب و براز
هوش مصنوعی: این جمله به توصیف بیماری‌ها و مشکلات مختلف مربوط به سلامتی می‌پردازد. به نوعی از عوارضی که ممکن است بر سیستم بدن تأثیر بگذارد اشاره دارد، مانند لرزش، مشکلات تنفسی، و دیگر عوارض جدی که می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد.
حال سرسام و علت برسام
نزله خانوق با سعال و زُکام
هوش مصنوعی: حالت آشفته و دلیل زخمی که داری، شبیه به بیماری سرماخوردگی و سرفه است که به خاطر آن در خانه به سر می‌بری.
گر بپرسی تو از عطاس و ز سل
کز مداواش رنجه گردد دل
هوش مصنوعی: اگر از عطا و نعمت‌ها بپرسی، باید بدانی که دل از درمانش آزرده خواهد شد.
از تمطی و اختلاج بدن
خفقان و فواق و سستی تن
هوش مصنوعی: این بیت به احساس سنگینی و ناتوانی بدن اشاره دارد. به نوعی می‌گوید که تن انسان گاهی به دلیل حالاتی مانند تنبلی یا بی‌حالی، دچار مشکل می‌شود و احساس کوفتگی و خفقان به او دست می‌دهد.
هیضه و تخمه و زحیر و نهوع
اصل این چند و باز چند فروع
هوش مصنوعی: این ابیات به موضوعاتی اشاره دارد که در زندگی و فرهنگ مردم تأثیرگذار هستند. عبارت‌ها به نوعی به بنیادی‌ترین مفاهیم و نکات اشاره دارند و نشان می‌دهند که هر یک از این مفاهیم می‌تواند زیرمجموعه‌هایی داشته باشد که به زندگی اجتماعی و فرهنگی مربوط می‌شوند. به عبارت دیگر، این متن به بررسی و تحلیل موضوعات اصلی و جزئیات مربوط به آنها پرداخته است.
باد قولنج و باد ایلاوس
یرقان و برص جذام و نقوس
هوش مصنوعی: بادی که باعث درد مفاصل می‌شود و بادی که بیماری‌های پوستی مثل یرقان و برص را ایجاد می‌کند، و همچنین بادی که بیمار را دچار جذام و بیماری نقوس می‌کند.
نقرس پای‌بند و عِرق نسا
فتق و دیگر قروة الامعا
هوش مصنوعی: در این بیت به بیماری‌ها و عارضه‌هایی اشاره شده که می‌توانند انسان را از حرکت و فعالیت‌های روزمره باز دارند. نقرس به عنوان یک بیماری دردناک در مفاصل شناخته می‌شود که می‌تواند باعث محدودیت حرکت شود. عرق نسا نیز به نوعی درد در ناحیه پا اشاره دارد که می‌تواند به عوارض کمر نیز مرتبط باشد. واژه "فتق" به بیرون زدگی عضو یا بافت از محل طبیعی خود اشاره دارد و "قروة الامعا" به مشکلات گوارشی مربوط می‌شود. به طور کلی، این بیت به مشکلات جسمی و بیماری‌هایی می‌پردازد که فرد را در فعالیت‌های روزمره‌اش مختل می‌کند.
گر سؤالی کنی از این پنجاه
چه شنوی جمله نیستند آگاه
هوش مصنوعی: اگر از این پنجاه نفر سوالی بپرسی، خواهی دید که همه آنها در این موضوع آگاه نیستند.
حدّ این هریک ار بگویم من
گردد از نکته‌ها دراز سخن
هوش مصنوعی: اگر بخواهم برای هر یک از آنها حد و مرز مشخص کنم، سخن به درازا خواهد کشید و تبدیل به نکته‌های بسیاری می‌شود.
اندکی باز گویمت بشنو
باز نگرفته‌ام سخن به گرو
هوش مصنوعی: می‌خواهم برات بگویم، اما توجه کن که هنوز کلامم را به قرض نگرفته‌ام.