گنجور

بخش ۲۲ - ذکر انواع‌الشهوات علی بعضها تحریض و علی بعضها تمریض اندر صفت شهوات و در حق غلام باره گوید

هرکه شد کون‌پرست بر خیره
گوز یابد ثواب از انجیره
چه دهی از پی گذر گه ثفل
خرد پیر خود به کودک طفل
گر زبر سوش مایهٔ بد اوست
هرچه از زیر سو درآمد اوست
تن بد را بهاش جان خواهد
دل نیک تو رایگان خواهد
خاک پایی چو دیدی اندر پیش
باد دستی شوی ز شهوت خویش
آنکه او نام و ننگ خود بگذاشت
دل تو کی نگه تواند داشت
خصم غمّاز طبع یافه درای
یار خلخال دست زنگله پای
دوست چون زلف زنگیان بدساز
برجهد چون فروکشیش از ناز
چون چراغند از آنکه وقت فدی
چون فتیله ز بن خورند غذی
تا کم از یک دو مه به کسب مجاز
نود خویش سی کنند از آز
بر شکسته دریده غم خوردن
طفل بی‌مادرست پروردن
راست گفت آنکه برگشاد گره
بسته‌گیری به خوی نیکو به
هرکجا دین بود درم نبود
روی و خوی نکو بهم نبود
زشت باشد نکو رها کردن
یوسفی را بنه بها کردن
چون نه یعقوبی و نه بن یامین
زین دعا نشنوی مگر آمین
نزد آنکس که عقل او خوارست
شاهد دل شکر جگر خوارست

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

هرکه شد کون‌پرست بر خیره
گوز یابد ثواب از انجیره
هوش مصنوعی: هر کس که به جلب توجه و ستایش دیگران بپردازد، در نهایت به چیزهای بی‌ارزش دست می‌یابد.
چه دهی از پی گذر گه ثفل
خرد پیر خود به کودک طفل
هوش مصنوعی: در اینجا گفته شده که چه نیازی به به یادآوری خاطرات و تجربیات گذشته داریم وقتی که این تجربیات تنها به یادآوری دوران کودکی و ناتوانی‌ها و ضعف‌های آن دوران مربوط می‌شود. در واقع، اشاره به این دارد که گاهی اوقات نگرش به گذشته نمی‌تواند به ما در رشد و پیشرفت کمک کند.
گر زبر سوش مایهٔ بد اوست
هرچه از زیر سو درآمد اوست
هوش مصنوعی: اگر زیرساخت‌های او ناپاک باشد، هر چیزی که از زیر آن بیرون بیاید نیز ناپاک خواهد بود.
تن بد را بهاش جان خواهد
دل نیک تو رایگان خواهد
هوش مصنوعی: بدن به خاطر ارزشش جانی خواهد داشت، اما دل نیکو به راحتی و بدون هزینه به دست خواهد آمد.
خاک پایی چو دیدی اندر پیش
باد دستی شوی ز شهوت خویش
هوش مصنوعی: وقتی که اثر پای کسی را در مقابل خود دیدی، باید از خواسته‌ها و تمایلات نفسانی خود دست برداری.
آنکه او نام و ننگ خود بگذاشت
دل تو کی نگه تواند داشت
هوش مصنوعی: آن شخصی که نام و حیثیت خود را رها کرده، چگونه می‌تواند دل تو را در بر بگیرد و از آن مراقبت کند؟
خصم غمّاز طبع یافه درای
یار خلخال دست زنگله پای
هوش مصنوعی: خصم غمّاز یعنی دوستی که با چشمانش به من اشاره می‌کند و نوعی حسرت و درد را در قلبم ایجاد می‌کند. در واقع، کسی که به خاطر عشق و علاقه‌اش به معشوق، احساساتی از قبیل غم و دل‌تنگی را تجربه می‌کند. در اینجا، اشاره به زیبایی معشوق و تاثیر آن بر دل عاشق است که به شکل خاصی حس می‌شود.
دوست چون زلف زنگیان بدساز
برجهد چون فروکشیش از ناز
هوش مصنوعی: دوست مانند زلف‌های پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی، به دشواری می‌آید و وقتی از ناز خود پایین می‌آید، آسان‌تر می‌شود.
چون چراغند از آنکه وقت فدی
چون فتیله ز بن خورند غذی
هوش مصنوعی: آنها مانند چراغ هستند که وقتی جانشان را فدای چیزی می‌کنند، مانند فتیله‌ای می‌شوند که با سوزاندن خود نور می‌بخشند.
تا کم از یک دو مه به کسب مجاز
نود خویش سی کنند از آز
هوش مصنوعی: برای رسیدن به موفقیت، باید از تلاش و کوشش غافل نشد؛ زیرا اگر به اندازه کافی جدیت نداشته باشیم، ممکن است به نتایج مطلوب دست نیابیم و از فرصت‌ها بهره‌برداری نکنیم.
بر شکسته دریده غم خوردن
طفل بی‌مادرست پروردن
هوش مصنوعی: غمی که یک کودک یتیم با قلبی شکسته و بی‌مادر احساس می‌کند، نمی‌تواند با بزرگ شدن و تربیت او برطرف شود.
راست گفت آنکه برگشاد گره
بسته‌گیری به خوی نیکو به
هوش مصنوعی: کسی که به اخلاق نیک و رفتار خوب خود توجه دارد، حقیقتاً به درستی اشاره کرده است.
هرکجا دین بود درم نبود
روی و خوی نکو بهم نبود
هوش مصنوعی: هر جایی که دین و ایمان وجود داشته باشد، مال و ثروت و رفتار نیکو هم در آنجا نیست.
زشت باشد نکو رها کردن
یوسفی را بنه بها کردن
هوش مصنوعی: ترک کردن چیزی ارزشمند و زیبا، ناپسند و زشت است. ارزش‌گذاری بر روی آن چیز، به مراتب بهتر است.
چون نه یعقوبی و نه بن یامین
زین دعا نشنوی مگر آمین
هوش مصنوعی: چون تو نه مانند یعقوب و نه مثل بن یامین هستی، تنها در صورتی از این دعا پاسخ نخواهی شنید که کسی آمین بگوید.
نزد آنکس که عقل او خوارست
شاهد دل شکر جگر خوارست
هوش مصنوعی: در نزد کسی که قدر عقل خود را نمی‌داند، دلش پر از عشق و شوق است، اما بر اثر این عشق، زخم‌های عمیقی به وجود آورده است.