گنجور

بخش ۶۵ - در دنیا نابودن به که بودن

یک جهانند زیر این افلاک
کام پر زهر و خانه پر تریاک
تا دلت زیر چرخ گردانست
هرچه زی تو بدست نیک آنست
برگذر زین سرای هزل و هوس
پای طاوس ساز و مهد مگس
آدمی زیر طبع کی شاید
چار حمّال مرده را باید
دل اگر میل سوی خود کردی
داد کم کرده خوی دد کردی
کس ندیدی چنو یکی غمّاز
گرچه زر سوی او نمودی راز
کم نشین تا مقامر و غمّاز
که برهنه‌ات کنند همچون راز
گرچه خود نیست در سرای مجاز
خام دست و دغا ده و کم باز
ای بسا رنگهای او دیده
پس غرورش به جهل بخریده
با غرورش مباش هیچ قرین
که برهنه‌ت کنند ز دولت و دین
چار طبع اندرین دو رکن و سه حد
ز اوّل کار تا به روز لحد
کرم را از ظهور نبود بود
که بسوزد ولیک نبود دود
منهیان تواند چون تُندر
کشتی خشک‌روتر از استر
یا ز خود یاد باش یا زو باش
بکند هم سزاش روزی باش
این همه خواجگان گربه طبع
که سگ نفس را شدند تبع
چون حباب ارچه زاب دلشادند
زود میرند از آنکه پر بادند
عمر کز سعی باد باشد و آب
سخت کوته بُوَد چو عمر حباب
عمر دین است تا ابد همراه
که اجل سوی او ندارد راه
عمر آنکس که پاس خود دارد
بر هنر پاسبان خرد دارد

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

یک جهانند زیر این افلاک
کام پر زهر و خانه پر تریاک
هوش مصنوعی: تعداد زیادی از انسان‌ها در زیر این آسمان‌ها زندگی می‌کنند که در زندگی‌شان مشکلات و رنج‌های زیادی وجود دارد، در حالی که فضای زندگی آن‌ها نیز پر از اعتیاد و درد است.
تا دلت زیر چرخ گردانست
هرچه زی تو بدست نیک آنست
هوش مصنوعی: تا زمانی که دل تو در چرخ گردان زندگی می‌چرخد، هر آنچه که به دست می‌آوری، چیز خوبی است.
برگذر زین سرای هزل و هوس
پای طاوس ساز و مهد مگس
هوش مصنوعی: از این منزل‌گاه پر از سرگرمی‌های بیهوده و آرزوهای ناپایدار عبور کن و مانند طاووس با نفس بالا و افتخار حرکت کن، نه مانند مگس که به چیزهای بی‌ارزش و سطحی می‌پردازد.
آدمی زیر طبع کی شاید
چار حمّال مرده را باید
هوش مصنوعی: انسان نمی‌تواند بر طبع خود تسلط یابد، چرا که برای آن باید بار مرده‌ها را به دوش بکشد.
دل اگر میل سوی خود کردی
داد کم کرده خوی دد کردی
هوش مصنوعی: اگر دل به سمت خودت کشیده‌ شده، کم‌ کم از انسانیت فاصله می‌گیری و به حالات وحشیانه نزدیک می‌شوی.
کس ندیدی چنو یکی غمّاز
گرچه زر سوی او نمودی راز
هوش مصنوعی: هیچ کس را ندیدی که مانند او رازها را آشکار کند، حتی اگر به او طلا هم بدهی.
کم نشین تا مقامر و غمّاز
که برهنه‌ات کنند همچون راز
هوش مصنوعی: کم صحبت کن و خود را در معرض قضاوت و تهمت دیگران قرار نده، چرا که ممکن است آن‌ها به راحتی شما را در موقعیتی vulnerable و آسیب‌پذیر قرار دهند، مشابه به این که یک راز را فاش کنند.
گرچه خود نیست در سرای مجاز
خام دست و دغا ده و کم باز
هوش مصنوعی: اگرچه خودت در دنیای فریب و نیرنگ حضور نداری، اما باز هم به دست آوردن و گرفتن چیزها برایت دشوار است.
ای بسا رنگهای او دیده
پس غرورش به جهل بخریده
هوش مصنوعی: بسیاری از رنگ‌ها و جلوه‌های او را دیده‌اند، اما به خاطر غرورش، در نادانی‌اش گرفتار شده است.
با غرورش مباش هیچ قرین
که برهنه‌ت کنند ز دولت و دین
هوش مصنوعی: با خودخواهی و غرور رفتار نکن، زیرا ممکن است تو را از نعمت‌ها و اصول دینی که به آن وابسته‌ای، عریان و بی‌پناه کنند.
چار طبع اندرین دو رکن و سه حد
ز اوّل کار تا به روز لحد
هوش مصنوعی: چهار عنصر در این دو اصل و سه حدود از آغاز کار تا روز قیامت وجود دارند.
کرم را از ظهور نبود بود
که بسوزد ولیک نبود دود
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که کرم (حشره‌ای) به دلیل وجود نداشته خود نمی‌تواند بسوزد و در واقع نیازی به ناراحتی ندارد، چرا که دود یا نشانه‌ای از آتش وجود ندارد. به نوعی می‌توان گفت که گاهی وجود مشکلات یا تنش‌ها به علت عدم وجود خود مشکل، معانی خاصی پیدا می‌کند.
منهیان تواند چون تُندر
کشتی خشک‌روتر از استر
هوش مصنوعی: هیچ‌کس مانند طوفان نمی‌تواند کشتی را دچار مشکلاتی کند که از استر خشک‌تر باشد. به عبارت دیگر، برخی از مشکلات و چالش‌ها ممکن است بسیار سخت‌تر و غیرقابل تحمل‌تر از دیگران باشند.
یا ز خود یاد باش یا زو باش
بکند هم سزاش روزی باش
هوش مصنوعی: یا به خودت فکر کن و خود را فراموش نکن، یا به دیگران توجه داشته باش و یادت باشد که در نهایت همه چیز به خودت برمی‌گردد. روزی، نتیجه اعمالت را خواهی دید.
این همه خواجگان گربه طبع
که سگ نفس را شدند تبع
هوش مصنوعی: خیلی از افراد که ظاهراً با ادب و خوش‌خلق هستند، در واقع تحت تأثیر نیرنگ‌ها و ناپاکی‌های نفس خود قرار دارند.
چون حباب ارچه زاب دلشادند
زود میرند از آنکه پر بادند
هوش مصنوعی: همچون حباب‌ها که هرچند خوشحال و شاداب‌اند، ولی به سرعت از بین می‌روند زیرا پر از باد هستند.
عمر کز سعی باد باشد و آب
سخت کوته بُوَد چو عمر حباب
هوش مصنوعی: عمر انسانی که به تلاش و کوشش نمی‌گذرد و بی‌هدف مانند باد و آب است، بسیار کوتاه و بی‌ارزش خواهد بود، مانند عمر یک حباب که به سرعت می‌گذرد و ناپدید می‌شود.
عمر دین است تا ابد همراه
که اجل سوی او ندارد راه
هوش مصنوعی: عمر انسان به مانند دین اوست و تا ابد با اوست، چرا که مرگ نمی‌تواند به آن نزدیک شود.
عمر آنکس که پاس خود دارد
بر هنر پاسبان خرد دارد
هوش مصنوعی: زندگی کسی که به ارزش‌های خود احترام می‌گذارد و هنری دارد، به‌واقع ارزشمند است.