گنجور

بخش ۲۵ - فصل فی‌الحکمة ذکرالحکمة احکم فانّها بین الکائنات حکم مثل الاحباب والاعداء کمثل الدواء والداء در دوستی و دشمنی

مردم از زیرکان دژم نشود
مهر کز عقل بود کم نشود
مهر جاهل چو مُهره گردانست
مِهر کز عقل بود مهر آنست
با هوا مهر کین چه در خوردست
که هوا گاه گرم و گه سردست
زانکه گردان و بی‌وفا باشد
چون هوا مهر کز هوا باشد
با هوا خود به نیک و بد میامیز
چون بیامیختی سبک بگریز
باز وقت وفا ز نیک و ز بد
نه خرد گردد و نه مهر خرد
هست با عشق حیلتی دیگر
صحبت عشق علتی دیگر
دوزخ آنجا که پرده بردارد
متقی دوست را بنگذارد
داند آن جان که نقش عینی نیست
کالاخِلاء چو لَیتَ بَینی نیست
بغض کز سنّتی بُوَد دینست
مهر کز علتی بُوَد کینست
تو و من کرد آدمی را دو
بی من و تو تو من بوی من تو
تو تویی من منم سرِ رنگست
تو چنان من چنین سرِ جنگست
با خودی هر دو دیووش باشیم
بی من و تو من و تو خوش باشیم
خوش بویم اندرین کهن گلشن
چون ز تو تو برفت و ز من من
تو و من گمرهیست زو پرهیز
در من و تو به ابلهی ماویز
تا تو خود را بوی نباشی دوست
دانکه در وضع دوست زشت و نکوست
دشمن از دوست وقت آز و نیاز
جز به سود و زیان ندانی باز
دوستان را به گاه سود و زیان
بتوان دید و آزمود توان

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مردم از زیرکان دژم نشود
مهر کز عقل بود کم نشود
هوش مصنوعی: مردم از افراد زودرنج و بدخلق دوری می‌کنند زیرا محبت و دوستی آنها بر اساس عقل نیست و اگر عقل کم باشد، ارتباطات نیز آسیب می‌بیند.
مهر جاهل چو مُهره گردانست
مِهر کز عقل بود مهر آنست
هوش مصنوعی: محبت و دوستی که از روی نادانی باشد، همچون مهره‌ای است که به دور خود می‌چرخد؛ ولی محبت و دوستی که از دانش و خرد سرچشمه بگیرد، ارزش واقعی و پایدار دارد.
با هوا مهر کین چه در خوردست
که هوا گاه گرم و گه سردست
هوش مصنوعی: دوست داشتن کسی که همیشه ناپایدار و متغیر است، چه فایده‌ای دارد؟ چون هوا همواره تغییر می‌کند و گاهی گرم و گاهی سرد است.
زانکه گردان و بی‌وفا باشد
چون هوا مهر کز هوا باشد
هوش مصنوعی: چون روزگار و دوستان ناپایدارند، به محبت‌هایی بسنده نکن که مانند هوای دگرگون هستند.
با هوا خود به نیک و بد میامیز
چون بیامیختی سبک بگریز
هوش مصنوعی: با روح و ذهنت به خوبی‌ها و بدی‌ها توجه کن، همان‌طور که پیش از این نیز این کار را کردی، پس از سبکی و بی‌خیالی فرار کن.
باز وقت وفا ز نیک و ز بد
نه خرد گردد و نه مهر خرد
هوش مصنوعی: زمانی که وفا به پایان می‌رسد، نه خرد و اندیشه درستی باقی می‌ماند و نه محبت و دوستی.
هست با عشق حیلتی دیگر
صحبت عشق علتی دیگر
هوش مصنوعی: عشق دارای راز و رمزهای خاصی است و هر چه درباره‌اش صحبت کنیم، باز هم جنبه‌های دیگری از آن وجود دارد که قابل درک نیست.
دوزخ آنجا که پرده بردارد
متقی دوست را بنگذارد
هوش مصنوعی: جایی که پرده‌ها کنار می‌رود و حقیقت آشکار می‌شود، در آنجا گناهکاران نمی‌توانند حتی دوستان پرهیزگار خود را نجات دهند.
داند آن جان که نقش عینی نیست
کالاخِلاء چو لَیتَ بَینی نیست
هوش مصنوعی: آنجا که وجود خارجی ندارد، تنها آن روح است که به این حقیقت آگاه است، همان‌طور که در خلاء، هیچ چیزی وجود ندارد و فاصله‌ای میان آن و چیز‌های دیگر نیست.
بغض کز سنّتی بُوَد دینست
مهر کز علتی بُوَد کینست
هوش مصنوعی: غصه‌ای که به خاطر سن و سال من است، از عشق ناشی می‌شود؛ و محبت که به خاطر یک علت خاص به وجود آمده، در واقع ریشه در کینه‌داری دارد.
تو و من کرد آدمی را دو
بی من و تو تو من بوی من تو
هوش مصنوعی: تو و من باعث شدیم که انسان به وجود بیاید، بی من و تو نیز نمی‌توانیم وجود داشته باشیم. پس تو، من و بوی من تو در هم تنیده‌اند.
تو تویی من منم سرِ رنگست
تو چنان من چنین سرِ جنگست
هوش مصنوعی: تو خودت هستی و من هم خودم هستم. ماهیت تو متفاوت از من است، اما هر کدام از ما در جایگاه خودمان، درگیر و نمایان کننده‌ی جنگ‌های متفاوتی هستیم.
با خودی هر دو دیووش باشیم
بی من و تو من و تو خوش باشیم
هوش مصنوعی: با هم و در کنار یکدیگر، بدون تفکیک من و تو، خوش بگذرانیم و از بودن یکدیگر لذت ببریم.
خوش بویم اندرین کهن گلشن
چون ز تو تو برفت و ز من من
هوش مصنوعی: در این باغ زیبا، عطری از وجود من باقی مانده است. وقتی تو از کنار من رفتی، دیگر من هم دیگر من نیستم.
تو و من گمرهیست زو پرهیز
در من و تو به ابلهی ماویز
هوش مصنوعی: تو و من هر دو در گمراهی هستیم و باید از این وضعیت پرهیز کنیم؛ ما در نادانی خود مانند میوهٔ بی‌مغز هستیم.
تا تو خود را بوی نباشی دوست
دانکه در وضع دوست زشت و نکوست
هوش مصنوعی: تا وقتی که خودت را نشناسی و بویی از محبت و دوستی نبری، نمی‌توانی به درستی درک کنی که دوستی چه احساسی دارد و چه ویژگی‌هایی خوب و بدی در آن وجود دارد.
دشمن از دوست وقت آز و نیاز
جز به سود و زیان ندانی باز
هوش مصنوعی: زمانی که به مشکلی برمی‌خوریم، دشمنان در زمان نیاز و آزمایش، تنها بر اساس سود و زیانی که برایشان به همراه دارد، رفتار می‌کنند و از دوستان واقعی چیزی نمی‌دانند.
دوستان را به گاه سود و زیان
بتوان دید و آزمود توان
هوش مصنوعی: دوستان واقعی را در زمان‌های خوب و بد می‌توان شناخت و آزمایش کرد.