گنجور

بخش ۱۸ - فصل فی صفة‌الافلاک والبروج والسّماء والارض و ما بینهما من‌العجایب ذکر الافلاک و ما فیها من‌العجایب احسن من ابداع المخدّرات الکواعب

چندگویی ز چرخ و مکر و فنش
به خدای از کری کند سخنش
چیست چرخ و زمین فراز و مغاک
جامهٔ سبز و دامنی پر خاک
شب صد چشم چیست محتالی
روز یک چشم چیست دجّالی
زشت باشد به خاصه از ابدال
جز به عبرت نظارهٔ دجّال
روز و شب را به سوی زیرک و غمر
تحفه از وی غمست و غارت عُمر
چیست چنبر سپهر دهر افروز
رسن پیسه چیست جز شب و روز
در فگندت به چنبر گردن
بهر کشتن زمانه پیسه رسن
زده مار فلک ترا به ستیز
هست پیسه رسن ازو بگریز
در غم زرّ سرخ و سیم سره
سبلتت سبز گشت همچو تره
تره سبز و پر آب و رنگینست
سر کینش ز پای سرگینست

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

چندگویی ز چرخ و مکر و فنش
به خدای از کری کند سخنش
هوش مصنوعی: در اینجا صحبت از این است که انسان در برابر تغییرات و بازی‌های روزگار از خود ضعف نشان می‌دهد و در نهایت به خداوند پناه می‌برد تا از رحمت و کرمش بهره‌مند شود. در واقع، این بیانگر این است که در شرایط سخت و دشوار، فرد به خدا روی می‌آورد و از او یاری می‌طلبد.
چیست چرخ و زمین فراز و مغاک
جامهٔ سبز و دامنی پر خاک
هوش مصنوعی: چرخ و زمین به چه معناست؟ دنیای ما پر از فراز و نشیب‌هاست، مانند لباسی سبز که در آن خاک و غبار نشسته است.
شب صد چشم چیست محتالی
روز یک چشم چیست دجّالی
هوش مصنوعی: در شب، چشمان زیادی وجود دارد که به نظر می‌رسد به تجمل و زیبایی دنیا اشاره دارند، در حالی که در روز تنها یک چشم، که ممکن است نمادی از واقعیت یا حقیقت باشد، وجود دارد که به نیرنگ‌های زمان اشاره می‌کند. این بیان به تضاد بین شب و روز و ظاهری که هر یک از آن‌ها دارند، می‌پردازد.
زشت باشد به خاصه از ابدال
جز به عبرت نظارهٔ دجّال
هوش مصنوعی: نگاه کردن به دجّال، به ویژه برای کسانی که به مقام ابدال رسیده‌اند، ناپسند و زشت است، مگر این که هدفشان عبرت گرفتن باشد.
روز و شب را به سوی زیرک و غمر
تحفه از وی غمست و غارت عُمر
هوش مصنوعی: روز و شب را به سمت کسی که هوشمند و پرجنب و جوش است، هدیه‌ای از غم و سرقت زمان زندگی می‌رسد.
چیست چنبر سپهر دهر افروز
رسن پیسه چیست جز شب و روز
هوش مصنوعی: چرا این گردونه ی زمان و روزگار، جز شب و روز چیز دیگری بیشتر نیست؟
در فگندت به چنبر گردن
بهر کشتن زمانه پیسه رسن
هوش مصنوعی: در دام تو، به دور گردن، به خاطر نابودی زمان، طناب کشیده شده است.
زده مار فلک ترا به ستیز
هست پیسه رسن ازو بگریز
هوش مصنوعی: دشمنی و سختی‌هایی که از آسمان به تو می‌رسد، مانند مار هاری است که باید از آن دوری کنی و فرار کنی.
در غم زرّ سرخ و سیم سره
سبلتت سبز گشت همچو تره
هوش مصنوعی: غم و اندوهی که بر سر زرین و نقره‌ای تو آمده، باعث شده که موهایت مانند تره، سبز و شاداب شود.
تره سبز و پر آب و رنگینست
سر کینش ز پای سرگینست
هوش مصنوعی: تره‌ای سبز، پرآب و خوش‌رنگ است اما دمی که از ریشه‌اش به زمین می‌رسد، نشان‌دهندهٔ ریخت و وضعیتی ناپسند و ناخوشایند است.