گنجور

بخش ۱۶ - در نکوهش حرص گوید

حرص بگذار و ز آز دست بدار
حرص و آزست مایهٔ تیمار
حرص را ز آنکه قهر خواند اله
عاقل از وی بدان نساخت پناه
هرکه او حرص را امام کند
خواب و خور جملگی حرام کند
نقش رنگین و هیچ جان نه درو
خوان زرین و هیچ نان نه برو
حرص نقشیست هیچش اندر زیر
نکند هیچ هیچ کس را سیر
هرکه را دیو حرص مهمان بُرد
تو حقیقت شنو که گرسنه مرد
آز پر باد چون درو پیچی
کدخداییست خانه پر هیچی
هرکه او آز را متابع گشت
بگذشت از ثلاث و رابع گشت
به غروری ببرده خواب همه
نان نداده ببرده آب همه
خلق ازین گردخوان دیرینه
دیده سیلی و هیچ سیری نه
تا قیامت نخورده مهمانش
یک شکم نان سیر بر خوانش
این دو در دوزخ از درون تو باز
صورتش سوی عقل شهوت و آز
زین دو گر در فنا نپرهیزی
در بقا از درونشان خیزی

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

حرص بگذار و ز آز دست بدار
حرص و آزست مایهٔ تیمار
هوش مصنوعی: حرص و طمع را کنار بگذار و از آز و ناراحتی دور شو، چرا که حرص و طمع تنها باعث ایجاد درد و رنج می‌شوند.
حرص را ز آنکه قهر خواند اله
عاقل از وی بدان نساخت پناه
هوش مصنوعی: حرص و ولع باعث می‌شود انسان به سرنوشت بدی دچار شود، پس انسان خردمند باید از آن دوری کند و به جای آن به پناهگاه‌های امن و مطمئن روی بیاورد.
هرکه او حرص را امام کند
خواب و خور جملگی حرام کند
هوش مصنوعی: هر کسی که حرص و طمع را رئیس و سرآمد زندگی خود قرار دهد، خواب و خوراک او همه حرام می‌شود.
نقش رنگین و هیچ جان نه درو
خوان زرین و هیچ نان نه برو
هوش مصنوعی: این جمله به نوعی بیانگر این است که ظواهر زیبا و تزیینات رنگارنگ ممکن است چیزی از عمق و حقیقت نداشته باشند. به عبارت دیگر، زیبایی‌های ظاهری بدون محتوا و ارزش واقعی، مانند نوشته‌ها و خوراکی‌هایی هستند که وجود ندارند.
حرص نقشیست هیچش اندر زیر
نکند هیچ هیچ کس را سیر
هوش مصنوعی: حرص و تمایل به چیزها، مانند نقشی است که هیچ تأثیری ندارد و نمی‌تواند کسی را راضی کند یا سیر کند. هیچ‌کس با این طمع به آرامش نخواهد رسید.
هرکه را دیو حرص مهمان بُرد
تو حقیقت شنو که گرسنه مرد
هوش مصنوعی: هر کسی که به خاطر حرص و طمع به سوی خواسته‌های خود برود، در واقع به سمت نابودی می‌رود و مانند کسی می‌ماند که به خاطر گرسنگی جان خودش را از دست می‌دهد.
آز پر باد چون درو پیچی
کدخداییست خانه پر هیچی
هوش مصنوعی: اگر در آسمان بادی بیفتد، آن‌گاه همه چیز به هم می‌ریزد و بی‌نظم می‌شود. در نتیجه، شخصی که تلاش می‌کند بر اوضاع مسلط شود، در واقع برایش دشوار است که خانه و زندگی‌اش را جمع و جور کند، زیرا درونش پراکنده و بی‌نظم است.
هرکه او آز را متابع گشت
بگذشت از ثلاث و رابع گشت
هوش مصنوعی: هر کس که دنبال هوس‌های خود برود، از مراحل و جوانب دیگر زندگی عبور می‌کند.
به غروری ببرده خواب همه
نان نداده ببرده آب همه
هوش مصنوعی: این بیت به معنای این است که فردی به واسطه‌ی احساس غرور و تکبر خود، آرامش و آسایش دیگران را تحت تأثیر قرار داده و باعث شده که آن‌ها از نعمت‌های زندگی، مانند نان و آب، محروم شوند. در واقع، این غرور به نوعی باعث بی‌توجهی و آسیب رساندن به نیازهای دیگران شده است.
خلق ازین گردخوان دیرینه
دیده سیلی و هیچ سیری نه
هوش مصنوعی: مردم از این تغییرات و حوادث گذشته بسیار دیده‌اند و هیچ‌وقت هم خسته نمی‌شوند.
تا قیامت نخورده مهمانش
یک شکم نان سیر بر خوانش
هوش مصنوعی: تا پایان دنیا، مهمان او یک بار هم نتوانسته است به زیر سقفش نان سیر بخورد.
این دو در دوزخ از درون تو باز
صورتش سوی عقل شهوت و آز
هوش مصنوعی: در اینجا اشاره شده که در دوزخ، دو چیز درون انسان وجود دارد که پیرو عقل و شهوت و آز هستند. به عبارتی، درون یک شخص می‌تواند به سمت عقل و پیروی از راه‌های درست برود یا به سمت خواسته‌های نفسانی و欲.
زین دو گر در فنا نپرهیزی
در بقا از درونشان خیزی
هوش مصنوعی: اگر از فانی شدن پرهیز کنی، در جاودانگی از درون آنها رشد می‌کنی.