گنجور

بخش ۴۷ - التمثّل فی ترک الدّنیا و قصّة روح‌اللّٰه و تجریده

روح را چون ببرد روح امین
چرخِ چارم فزود ازو تزیین
داد مر جبرئیل را فرمان
خالق و کردگار هر دو جهان
که بجویید مر ورا همه جای
تا چه دارد ز نعمت دنیای
چون بجُستند سوزنی دیدند
بر زِه دلق او بپرسیدند
کز پی چیست با تو این سوزن
گفت کز بهر ستر عورت من
که به خُلقان ز زینت خَلقان
قانعم ورچه نیستم خاقان
تا بُوَد زنده ژنده پیراهن
هست محتاج رشته و سوزن
جمله گفتند خالق مایی
بر همه حالها تو دانایی
بر زِه دلق سوزنی است ورا
نیست زین بیش چیزی از دنیا
ندی آمد بدو ز ربّ رئوف
که کنیدش در آن مکان موقوف
بوی دنیی همی دمَد زین تن
چرخ چارم بُوَد ورا مسکن
گرنه این سوزنش بُدی همراه
برسیدی به زیر عرش اِله
سوزنی روح را چو مانع گشت
به مکانی شریف قانع گشت
باز ماند از مکان قرب و جلال
سوزنی گشت روح را به وبال
ای جوانمرد پند من بپذیر
دل ز دنیا و زینتش برگیر
تا مرّفه بدان سرای رسی
به سرور و عز و بهای رسی
ورنه با خاک راه گردی راست
راه عقبی ز راه هزل جداست
زهر قاتل شناس دنیی را
رَو تو پازهر ساز عقبی را
زانکه دنیی‌پرست بر خیره
هست چون بت‌پرست دل تیره

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

روح را چون ببرد روح امین
چرخِ چارم فزود ازو تزیین
هوش مصنوعی: زمانی که روح خالص و راستین به آسمان پرواز می‌کند، چرخ چهارم (که نماد تقدیر و سرنوشت است) از آن بیشتر زینت و زیبایی می‌شود.
داد مر جبرئیل را فرمان
خالق و کردگار هر دو جهان
هوش مصنوعی: جبرئیل از سوی خالق و پروردگار هر دو جهان، دستوری را دریافت کرد.
که بجویید مر ورا همه جای
تا چه دارد ز نعمت دنیای
هوش مصنوعی: به جستجوی او در هر مکان بروید تا ببینید چه نعمت‌هایی از دنیای مادّی دارد.
چون بجُستند سوزنی دیدند
بر زِه دلق او بپرسیدند
هوش مصنوعی: وقتی که آنها به دنبال سوزنی بودند، سوزنی را بر روی دلق او دیدند و از او پرسش کردند.
کز پی چیست با تو این سوزن
گفت کز بهر ستر عورت من
هوش مصنوعی: این شعر به این مضمون اشاره دارد که یکی از دلایل وجود وسایل یا چیزهایی که به نوعی ممکن است سبب آزار یا سوزش شوند، به خاطر فراهم کردن پوشش یا حفاظتی برای انسان است. به عبارت دیگر، این سوزن به نوعی نشان‌دهنده این است که حتی چیزهای کوچک و به ظاهر آزاردهنده نیز می‌توانند هدفی بزرگتر داشته باشند؛ یعنی حفاظت از حریم شخصی و عفت.
که به خُلقان ز زینت خَلقان
قانعم ورچه نیستم خاقان
هوش مصنوعی: من از زیبایی‌ها و ویژگی‌های انسان‌ها راضی‌ام، حتی اگر به مقام و بزرگی نرسم.
تا بُوَد زنده ژنده پیراهن
هست محتاج رشته و سوزن
هوش مصنوعی: تا زمانی که لباس کهنه‌ای روی بدن فردی وجود دارد، او نیازمند نخ و سوزن است تا بتواند آن را دوخت و دوز کند.
جمله گفتند خالق مایی
بر همه حالها تو دانایی
هوش مصنوعی: همه می‌گویند تو خالق هستی و بر تمامی وضعیت‌ها آگاهی داری.
بر زِه دلق سوزنی است ورا
نیست زین بیش چیزی از دنیا
هوش مصنوعی: این دنیا تنها یک لحظه است و بیشتر از آن چیزی در آن وجود ندارد.
ندی آمد بدو ز ربّ رئوف
که کنیدش در آن مکان موقوف
هوش مصنوعی: کسی از خداوند مهربان برای او نیامد تا او را در آن مکان محبوس کند.
بوی دنیی همی دمَد زین تن
چرخ چارم بُوَد ورا مسکن
هوش مصنوعی: بوی دنیا از این بدن در حال خارج شدن است و این دنیا به عنوان مکانی برای زندگی و سکونت محسوب می‌شود.
گرنه این سوزنش بُدی همراه
برسیدی به زیر عرش اِله
هوش مصنوعی: اگر نبود این سوزن، تو به راحتی به زیر عرش الهی می‌رسیدی.
سوزنی روح را چو مانع گشت
به مکانی شریف قانع گشت
هوش مصنوعی: وقتی روح انسان به موانعی برخورد می‌کند، به مکانی با ویژگی‌های والاتر راضی می‌شود.
باز ماند از مکان قرب و جلال
سوزنی گشت روح را به وبال
هوش مصنوعی: روح انسان با وجود جایگاه والای خود، به گونه‌ای در تنگنا و مشکلات قرار می‌گیرد که همچون سوزنی در آتش، احساس درد و فشار می‌کند.
ای جوانمرد پند من بپذیر
دل ز دنیا و زینتش برگیر
هوش مصنوعی: ای جوانمرد، نصیحت من را بپذیر و دل خود را از تعلقات دنیوی و زرق و برق آن جدا کن.
تا مرّفه بدان سرای رسی
به سرور و عز و بهای رسی
هوش مصنوعی: وقتی به این منزلت و مقام برسی، به شادمانی و عظمت و ارزش خواهی رسید.
ورنه با خاک راه گردی راست
راه عقبی ز راه هزل جداست
هوش مصنوعی: اگر جزو خاک و زمین باشی، نمی‌توانی به درستی به حقیقت برسی؛ زیرا مسیر واقعی زندگی با مسیرهای بی‌محتوا و بی‌هدف متفاوت است.
زهر قاتل شناس دنیی را
رَو تو پازهر ساز عقبی را
هوش مصنوعی: زهر کشنده را بشناس و از آن دوری کن، اما از زهر حیات‌بخش برای دنیای پس از مرگ بهره ببر.
زانکه دنیی‌پرست بر خیره
هست چون بت‌پرست دل تیره
هوش مصنوعی: کسی که به دنیا و متعلقات آن وابسته است، از نظر روحی و معنوی دچار سردرگمی و تیرگی است؛ همان‌طور که بت‌پرستان با دل‌های تاریک خود به بت‌های بی‌جان پرستش می‌پردازند.