گنجور

بخش ۴۳ - اندر مذمّت بددلی و بددل

مثلست این که در عذابکده
حد زده به بُوَد که بیم زده
مرد را بیمِ جان ز زخم بتر
وز دگر زخم تیر و تیغ و تبر
مرد را ار اجل کند تاسه
مرگ با بددلست هم کاسه
چون به حکم اجل نگرویدند
درزخِ نقد بددلان دیدند
اندر آن صف که زور دارد سود
مرد را مرغ دل نباید بود
غم ناآمده خورَد بددل
زان به جز غم نیایدش حاصل
لقمه با بیم دل زند آهو
زان ندارد نه دنبه نه پهلو
مرد کو روز رزم بی‌مایه‌ست
دامن خیمه بهترین دایه‌ست
هر جوان را که شد به جنگ فراز
بهترین عدّتیست عمر دراز
مرد بی‌دست و پای جوشن‌دار
همچو ماهی بُوَد به خشک و به غار
تیغ با مرد مایه و برگست
دل ده‌رای سایهٔ مرگست
هرکه در جنگ بد دل و غمرست
سپر و جوشنش دوم عمرست
درقه جز باجبان مسلّم نیست
تیغ را جز شجاع محرم نیست
تیغ در خورد مرد مردانه است
وز جبان تیغِ تیز بیگانه است
مرد را آهنین زره گره است
اجل نامده قوی زره است

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مثلست این که در عذابکده
حد زده به بُوَد که بیم زده
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که وضعیت فردی که در عذاب و رنج است، مشابه به حالتی است که در محیطی محدود و تحت فشار قرار گرفته باشد. در واقع، بیانگر این است که آن شخص از ترس و ناامیدی دچار محدودیت‌هایی شده است که باعث افزایش عذاب او می‌شود.
مرد را بیمِ جان ز زخم بتر
وز دگر زخم تیر و تیغ و تبر
هوش مصنوعی: مرد باید از آسیب‌های جدی و خطرناک ترس داشته باشد، نه از آسیب‌های ناشی از تیر و شمشیر و تبر.
مرد را ار اجل کند تاسه
مرگ با بددلست هم کاسه
هوش مصنوعی: اگر اجل (مرگ) به سراغ انسانی بیاید، حتی اگر آن فرد با بدخواهانش هم در یک جمع باشد، در نهایت او خود را از دست خواهد داد.
چون به حکم اجل نگرویدند
درزخِ نقد بددلان دیدند
هوش مصنوعی: زمانی که به فرمان مرگ توجه نکردند، در عذاب‌های شدید دنیایی بر دل‌های بدبین و بددل افتادند.
اندر آن صف که زور دارد سود
مرد را مرغ دل نباید بود
هوش مصنوعی: در جایی که قدرت و زور حرف اول را می‌زند، جایی برای دل‌نوازی و احساسات نخواهد بود.
غم ناآمده خورَد بددل
زان به جز غم نیایدش حاصل
هوش مصنوعی: دلِ بدبین و ناامید، به خاطر غم‌هایی که هنوز به سراغش نیامده، رنج می‌کشد؛ زیرا جز غم و اندوه، به هیچ چیز دیگری دست نمی‌یابد و بهره‌ای نمی‌برد.
لقمه با بیم دل زند آهو
زان ندارد نه دنبه نه پهلو
هوش مصنوعی: لقمه‌ای که آهو با دل‌نگرانی می‌خورد، نه چربی دارد و نه گوشتی در کنار.
مرد کو روز رزم بی‌مایه‌ست
دامن خیمه بهترین دایه‌ست
هوش مصنوعی: مردی که در روز جنگ بی‌ارزش و بدون سلاح باشد، بهترین حمایت و پشتیبانی او دامن خیمه است، یعنی او فقط به پناهگاه خود وابسته است و در میدان نبرد نمی‌تواند به کسی کمک کند.
هر جوان را که شد به جنگ فراز
بهترین عدّتیست عمر دراز
هوش مصنوعی: هر جوانی که به میدان جنگ برود، بهترین چیزی که می‌تواند در اختیار داشته باشد، عمر طولانی است.
مرد بی‌دست و پای جوشن‌دار
همچو ماهی بُوَد به خشک و به غار
هوش مصنوعی: مردی که بی‌دست و پا است و زره بر تن دارد، مانند ماهی می‌شود که در خشکی و در غار گرفتار است.
تیغ با مرد مایه و برگست
دل ده‌رای سایهٔ مرگست
هوش مصنوعی: تیغ و شمشیری که در دست یک مرد است، نشان‌دهندهٔ خطر و قدرت اوست و همین‌طور درختی که سایه‌اش بر روی دل انسان می‌افتد، نماد مرگ و پایان زندگی است.
هرکه در جنگ بد دل و غمرست
سپر و جوشنش دوم عمرست
هوش مصنوعی: هر کسی که در جنگ، دل نگران و وحشت‌زده باشد، سپر و زره‌اش برای او به اندازه‌ی دو عمر مفید نخواهد بود.
درقه جز باجبان مسلّم نیست
تیغ را جز شجاع محرم نیست
هوش مصنوعی: تیغ تنها در دست افرادی که شجاعت دارند، می‌تواند به درستی و با احترام استفاده شود و افراد ترسو حق ندارند به آن نزدیک شوند.
تیغ در خورد مرد مردانه است
وز جبان تیغِ تیز بیگانه است
هوش مصنوعی: خنجر در دست مردان واقعی است و ترسویان حتی اگر تیغ تند هم داشته باشند، به آن بهایی نمی‌دهند.
مرد را آهنین زره گره است
اجل نامده قوی زره است
هوش مصنوعی: انسان، armor و زره‌ای در برابر مرگ دارد و آن چیزی نیست جز قدرت و استقامت او. به همین دلیل، کسی که قوی باشد، به آسانی تسلیم سرنوشت نمی‌شود.