گنجور

بخش ۴۱ - فی مذمّة الدنیا واهانته و ترکه، من ترح فرح

مرد کو عاشق دوگانه بُوَد
مرگ با وی درون خانه بُوَد
پشه باشد به وقت جنگ ذلیل
باشه باشد به وقت خوردن پیل
چون شترمرغ نه چو مردم حُر
بار را مرغ و خایه را اشتر
مرد پر دل ز حیز نهراسد
سست را اسب نیک بشناسد
کار دل جنگ و کار جان حذرست
کار شه زور و کار زن سمرست
هرکه در پیش خصم ملک و خرد
دل ز خود برد جان ازو نبرد
سر و پا ار ز بیم برگردد
زود چون لاله سرخ‌سر گردد
مرد مردانه کم ضرر باشد
دود تیره ز چوب تر باشد
مرد بد دل خیانت اندیشد
راز خود پیش خلق بپریشد
مردکی را که جان عزیز بُوَد
یک زبان فصیح تیز بُوَد
تیز را باز دار در دهلیز
زانکه غمّاز روده باشد تیز
سُکر داری شکَر خور از پی نی
صبر داری صبر خور از پی قی

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مرد کو عاشق دوگانه بُوَد
مرگ با وی درون خانه بُوَد
هوش مصنوعی: مردی که عاشق است، همیشه در درون خود با مفهوم مرگ دست و پنجه نرم می‌کند. او با وجود عشق، نمی‌تواند از فکر مرگ رهایی یابد و این مسئله همواره در زندگی‌اش حاضر است.
پشه باشد به وقت جنگ ذلیل
باشه باشد به وقت خوردن پیل
هوش مصنوعی: پشه در زمان جنگ ضعیف و ناتوان است، اما در زمان بلعیدن فیل، قوی و تاثیرگذار می‌شود.
چون شترمرغ نه چو مردم حُر
بار را مرغ و خایه را اشتر
هوش مصنوعی: این بیت به تفاوت‌هایی میان شترمرغ و انسان اشاره دارد. شترمرغ به عنوان یک پرنده، ویژگی‌های خاص خود را دارد و در مقایسه با انسان‌ها، رفتار و نیازهای متفاوتی دارد. در واقع، تصویرسازی می‌شود که نمی‌توان شترمرغ را به شیوه انسان‌ها قضاوت کرد و هر موجود ویژگی‌ها و نوع زندگی خاص خود را دارد.
مرد پر دل ز حیز نهراسد
سست را اسب نیک بشناسد
هوش مصنوعی: مردی با اراده و دلیر از خطر نمی‌ترسد و به خوبی می‌تواند اسب خوب را بشناسد، در حالی که افراد ضعیف و سست نه تنها از ترس فرار می‌کنند بلکه توانایی تشخیص خوب‌ها را نیز ندارند.
کار دل جنگ و کار جان حذرست
کار شه زور و کار زن سمرست
هوش مصنوعی: دل درگیر مسائل عاطفی و احساسی است و باید از آن دوری کرد. کار پادشاه به قدرت و سرکوب معطوف است، در حالی که کار زن به باروری و زندگی متصل است.
هرکه در پیش خصم ملک و خرد
دل ز خود برد جان ازو نبرد
هوش مصنوعی: هر کسی که در برابر دشمن، قدرت و عقل خود را از دست بدهد، زندگی و جانش را نیز از دست می‌دهد.
سر و پا ار ز بیم برگردد
زود چون لاله سرخ‌سر گردد
هوش مصنوعی: اگر انسان به دلیل ترس یا اضطراب به عقب برگردد، به سرعت مانند لاله‌ای که سرخ می‌شود، تغییر حالت می‌دهد.
مرد مردانه کم ضرر باشد
دود تیره ز چوب تر باشد
هوش مصنوعی: مردانگی و شجاعت واقعی کمتر به ضرر می‌انجامد، همان‌طور که دودی که از چوب تر بلند می‌شود، ناچیز و تیره است.
مرد بد دل خیانت اندیشد
راز خود پیش خلق بپریشد
هوش مصنوعی: مردان بددل و خیانت‌کار همواره در فکر فریب و نیرنگ هستند و برای پنهان‌کردن رازهای خود، به دیگران دروغ می‌گویند و خود را به نمایش می‌گذارند.
مردکی را که جان عزیز بُوَد
یک زبان فصیح تیز بُوَد
هوش مصنوعی: مردی که جانش برایش ارزشمند است، زبانش هم به خوبی و تیزی بیان می‌شود.
تیز را باز دار در دهلیز
زانکه غمّاز روده باشد تیز
هوش مصنوعی: در اینجا منظور این است که باید از تند رفتن یا شتابزدگی در فضاهایی که ممکن است مشکلاتی ایجاد کند پرهیز کرد، زیرا این رفتار ممکن است به عواقب ناخوشایند و گمراه‌کننده منجر شود.
سُکر داری شکَر خور از پی نی
صبر داری صبر خور از پی قی
هوش مصنوعی: اگر دلت شاد و سرشار از لذت است، از آن لذت بهره‌مند شو؛ اما اگر صبوری و تحملی لازم است، به آرامی و با صبر بر مشکلات فائق بیا.