گنجور

بخش ۱۶ - اندر مذمّت کسانی که به جامه و لقمه مغرور باشند

جامه از بهر عورت عامه است
خاصگان را برهنگی جامه است
مر زنان راست جامه اندر خور
حیدر و مرد و جوشن اندر بر
جامه بر عورتان پسندیدست
جامهٔ دیبه آفت دیدست
مرد را در لباس خُلقان جوی
گنج در کُنجهای ویران جوی
مر زنان راست جامه تو بر تو
مرد را روز نو و روزی نو
چون نباشد ملامت و اتعاظ
بس بود جامهٔ برهنه حفاظ
مر زنان را برهنگی جامه‌است
خاصه آن را که شوخ و خودکامه است
نیست زن را به جامه خانهٔ هوش
به ز عریانی ایچ عورت پوش
عورتانند جاهلان کِه و مِه
هرکه پوشیده‌تر ز عورت به
باقیی در بقای معنی کوش
پنبه رو بازده به پنبه فروش
چکند عقل جامهٔ زیبا
نقش دیبا چه داند از دیبا
چه کُشی از پی هوس تن را
گرمی عشق جامه بس تن را
دین به زیر کلاه داری تو
زان هوای گناه داری تو
با کلاه از هوای تن نَجهی
سر پدید آید ار کُله بنهی
چون سرآمد پدید در شبگیر
پای ذر نه عمارت از سر گیر
یک شبی رو به وقت شبگیران
با حذر در نهان ز خر گیران
سر خود را پدید کن ز کلاه
توبه این است از گذشته گناه
چه شد ار بر سر تو افسر نیست
خرد اندر سرست و بر سر نیست
نقش آنها کز اهل محرابند
در جریدهٔ مجرّدان یابند
آنکه نقش کلاه و سر دارند
زن و زنبیل و زور و زر دارند
متأهّل دو پای خود در بست
سر خود را به دست خود بشکست
گر زید ور بمیرد آن بدبخت
رخت و بختش بماند زیر درخت
همچنین ژنده جامه باید بود
در خورِ عقل عامه باید بود
کانکه از عقل عامه دور افتاد
آب عمرش بداد خاک به باد

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

جامه از بهر عورت عامه است
خاصگان را برهنگی جامه است
هوش مصنوعی: لباس برای مردم عادی پوشش و ستر است، اما برای افراد خاص و برجسته، برهنگی خودش نوعی لباس و نماد است.
مر زنان راست جامه اندر خور
حیدر و مرد و جوشن اندر بر
هوش مصنوعی: زنان راست با لباس‌هایی مناسب، پوشیده از صفات حیدر (علی) و مردان نیز در زره و تجهیزات جنگی آماده‌اند.
جامه بر عورتان پسندیدست
جامهٔ دیبه آفت دیدست
هوش مصنوعی: پوشش بر اندام برهنه زیباست، اما لباسی که از دیبای نازک دوخته شده، دچار آسیب و خطر خواهد شد.
مرد را در لباس خُلقان جوی
گنج در کُنجهای ویران جوی
هوش مصنوعی: انسان باید به دنبال گنجینه‌های درونی خود باشد، حتی اگر در ظاهر به نظر بیاید که در حالت ویرانی و نابودی است.
مر زنان راست جامه تو بر تو
مرد را روز نو و روزی نو
هوش مصنوعی: در روز جدید، مرد به لباس تو می‌زند و تو را مورد ستایش قرار می‌دهد.
چون نباشد ملامت و اتعاظ
بس بود جامهٔ برهنه حفاظ
هوش مصنوعی: وقتی که هیچ‌گونه سرزنش و پند و نصیحتی وجود نداشته باشد، کافی است که لباس برهنه‌ای به عنوان حفاظت بپوشی.
مر زنان را برهنگی جامه‌است
خاصه آن را که شوخ و خودکامه است
هوش مصنوعی: زنان به خاطر زیبایی و جذابیت خود به برهنگی می‌پردازند، به ویژه اگر ظاهری بازیگوش و مغرور داشته باشند.
نیست زن را به جامه خانهٔ هوش
به ز عریانی ایچ عورت پوش
هوش مصنوعی: زن اگر در خانه‌اش پوشش نداشته باشد، بهتر از آن است که فقط لباس بر تن کرده باشد و عقل و هوش را نداشته باشد.
عورتانند جاهلان کِه و مِه
هرکه پوشیده‌تر ز عورت به
هوش مصنوعی: بی‌خبران و نادانان همچون عورت‌ها هستند، هر کس که خود را بیشتر پنهان کند، به معنی بیشتری از عورت بودن نزدیک است.
باقیی در بقای معنی کوش
پنبه رو بازده به پنبه فروش
هوش مصنوعی: در تلاش برای حفظ معنا و مفهوم، از تلاش برای بقا و نگهداری در جاهای بی‌اهمیت خودداری کن و فقط به مواردی بپرداز که واقعاً ارزشمند هستند.
چکند عقل جامهٔ زیبا
نقش دیبا چه داند از دیبا
هوش مصنوعی: عقل چطور می‌تواند زیبایی و لطافت یک پارچه‌ی دیبای زیبا را درک کند، در حالی که خودش هیچ چیزی از آن پارچه نمی‌داند؟
چه کُشی از پی هوس تن را
گرمی عشق جامه بس تن را
هوش مصنوعی: چه فریادی که در پی خواسته‌های دنیایی بر تن خود می‌زنی، در حالی که عشق واقعی می‌تواند لباس تن را گرم کند.
دین به زیر کلاه داری تو
زان هوای گناه داری تو
هوش مصنوعی: تو در دل خود اعتقادات دینی داری، اما به خاطر تمایلات گناه‌آلودی که در وجودت هست، آن را پنهان کرده‌ای.
با کلاه از هوای تن نَجهی
سر پدید آید ار کُله بنهی
هوش مصنوعی: اگر با کلاهی به سر در هوای زندگی بپردازی، سر تو از زیر کلاه بیرون نمی‌آید و اگر کلاهی بر زمین بگذاری، ممکن است سر تو نمایان شود.
چون سرآمد پدید در شبگیر
پای ذر نه عمارت از سر گیر
هوش مصنوعی: وقتی شب به پایان می‌رسد و صبح فرامی‌رسد، اشیاء و بناها را دوباره بررسی کن و به یاد بیاور که آن‌ها چگونه بودند.
یک شبی رو به وقت شبگیران
با حذر در نهان ز خر گیران
هوش مصنوعی: یک شب که نزدیک صبح بود و در حالی که احتیاط می‌کردم، به طور پنهانی از دزدان دوری کردم.
سر خود را پدید کن ز کلاه
توبه این است از گذشته گناه
هوش مصنوعی: خود را از گناهانی که در گذشته انجام داده‌ای، با توبه و پشیمانی پاک کن. کلاه توبه، نشانه‌ای از قصد تو برای جبران اشتباهات گذشته‌ات است.
چه شد ار بر سر تو افسر نیست
خرد اندر سرست و بر سر نیست
هوش مصنوعی: چه اهمیتی دارد که بر سرت تاجی نیست، اگر در درونت خرد و دانایی وجود داشته باشد؟
نقش آنها کز اهل محرابند
در جریدهٔ مجرّدان یابند
هوش مصنوعی: افرادی که از اهل عبادت و معنویت هستند، در زندگی خود نشانه‌ها و تأثیراتی از افراد خالص را مشاهده می‌کنند.
آنکه نقش کلاه و سر دارند
زن و زنبیل و زور و زر دارند
هوش مصنوعی: کسانی که قدرت و مقام دارند، معمولاً همراه با ثروت و ابزارهای لازم برای بدست آوردن موفقیت نیز هستند.
متأهّل دو پای خود در بست
سر خود را به دست خود بشکست
هوش مصنوعی: مردی که ازدواج کرده، به خاطر مسئولیت‌ها و بارهایی که بر دوش دارد، دچار مشکلات و چالش‌هایی می‌شود که زندگی‌اش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مشکلات ممکن است باعث ایجاد عذاب و دردسرهای فراوانی برای او گردد.
گر زید ور بمیرد آن بدبخت
رخت و بختش بماند زیر درخت
هوش مصنوعی: اگر زید بمیرد، آن بدبخت کم‌خوابش، خوشبختی و شانسش زیر درخت خواهد ماند.
همچنین ژنده جامه باید بود
در خورِ عقل عامه باید بود
هوش مصنوعی: انسان باید به گونه‌ای باشد که با جامعه و فهم عمومی هماهنگ شود و در عین حال، از ظاهری مناسب برخوردار باشد.
کانکه از عقل عامه دور افتاد
آب عمرش بداد خاک به باد
هوش مصنوعی: اگر کسی از درک و فهم عمومی دور بماند، عمرش به هدر می‌رود و مانند خاکی به باد می‌سپارد.