گنجور

بخش ۴۶ - الجهل داءٌ بلا دواءٍ والحمقُ حفرةٌ بلا عُمقٍ

داعیانی که زادهٔ زمنند
بیشتر در هوای خویشتنند
از خودی خویش زین جهان برتر
وز بدی از اجل گلو بُرتر
همه چون از کتاب فهرستند
جز ترا سوی خویش نفرستند
رویشان چون پیاز لعل نکوست
چون نکو بنگری بود همه پوست
چون پیاز از لباس تو بر تو
لیک چون سیر گنده و بدبو
از یتیمان و بیوگان دیار
کرده دایم بطونشان پر نار
تا زبان در جدل قوی کردند
عقل را عاشق غوی کردند
زین کدو گردنان بی‌پر و بال
چون کدو زود بال و زود زوال
پست بالا چو نقطه جاه همه
تنگ میدان چو قطب راه همه
گشته ماهر ولی به جلد زدن
مستحق سیاط و جلد زدن
هوششان در سرای بی‌فریاد
باز چون گوش کرّ مادرزاد
کرده از بهرِ جاه و مال و مدد
سر ز شر دل ز ذُل جسد ز حسد
از پی کسب صدره و صرّه
صدق‌اللّٰه گوی بومرّه
شاکر از فعلشان شده ضحّاک
پیش هاروت در نشسته به خاک
از پی شرط شرع برگشته
تشنهٔ خون یکدگر گشته
قصد کرده به خون ساده‌دلان
اینچنین ناکسان مستحلان
از پی صید عامی و خامی
ساخته شرع و صدق را دامی
همه اندر بدی بهی دیده
همه از باد فربهی دیده
گرچه با یکدگر چو اصحابند
سفها بر مثال سیمابند
همچو سیماب بر کف مفلوج
از پی مال خلق و حرص فروج
به کرم کاهل و به زر مایل
جهلشان پیش علمشان حایل
پیش مردان دین چه لاف زنند
که عیال یتیم و بیوه زنند
چون حریص و حسود و دو رویند
به گرانی به یکدگر پویند
هرکه از خود زد از فضولی رای
دست ازو شست شرع بارْ خدای
همه از مال و جاه در شوو آی
همه یوسف فروش نابینای
همه بی‌مغز دشمن عنبر
همه بیمار و عیب جوی هنر
همه زشتان آینه دشمن
همه خفّاش چشمهٔ روشن

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

داعیانی که زادهٔ زمنند
بیشتر در هوای خویشتنند
هوش مصنوعی: دعوت‌کنندگانی که از زمانه خود به وجود آمده‌اند، بیشتر به دنبال خواسته‌ها و منافع شخصی خود هستند.
از خودی خویش زین جهان برتر
وز بدی از اجل گلو بُرتر
هوش مصنوعی: انسان باید از خود واقعی‌اش فراتر رود و بر بدی‌ها و مشکلات این دنیا چیره شود.
همه چون از کتاب فهرستند
جز ترا سوی خویش نفرستند
هوش مصنوعی: همه افراد مانند صفحات یک کتاب هستند و فقط تو را به سوی خود دعوت نمی‌کنند.
رویشان چون پیاز لعل نکوست
چون نکو بنگری بود همه پوست
هوش مصنوعی: چهره آن‌ها مانند پیاز زیبا و خوش رنگ است؛ اگر با دقت به آن نگاه کنی، همه‌اش ظاهری است که باید لایه‌لایه برداشت شود.
چون پیاز از لباس تو بر تو
لیک چون سیر گنده و بدبو
هوش مصنوعی: شما مانند پیاز از ظاهر خود بر دیگران تاثیر می‌گذارید، اما در عین حال مانند سیر، بوی نامطبوعی از خود پخش می‌کنید.
از یتیمان و بیوگان دیار
کرده دایم بطونشان پر نار
هوش مصنوعی: افرادی که در این سرزمین یتیم یا بیوه هستند، به طور مداوم در تلاشند تا زندگی خود را با درد و رنج پر کنند.
تا زبان در جدل قوی کردند
عقل را عاشق غوی کردند
هوش مصنوعی: وقتی که زبان به جدل و بحث قدرت گرفت، عقل را به عشق و تحیر کشیدند.
زین کدو گردنان بی‌پر و بال
چون کدو زود بال و زود زوال
هوش مصنوعی: از این کدوهای گردن‌دار که فاقد پر و بال هستند، مثل کدوهایی که به سرعت به اوج می‌رسند و به سرعت نیز از بین می‌روند.
پست بالا چو نقطه جاه همه
تنگ میدان چو قطب راه همه
هوش مصنوعی: درد و غم هر کس به اندازه مقام و جایگاه اوست و همه در مسیر زندگی در حال تلاش و حرکت هستند.
گشته ماهر ولی به جلد زدن
مستحق سیاط و جلد زدن
هوش مصنوعی: این بیت به موضوعی اشاره دارد که فردی در کار خود با مهارت و توانمندی ظاهر می‌شود، اما برای رسیدن به این مهارت، ممکن است در مسیر نادرستی قدم گذاشته و به نوعی خود را به مخاطره‌اندازد. به عبارت دیگر، در حالی که او در حرفه‌اش خبره شده، جنبه‌های منفی و نادرستی نیز وجود دارد که نمی‌توان نادیده گرفت.
هوششان در سرای بی‌فریاد
باز چون گوش کرّ مادرزاد
هوش مصنوعی: هوش و فهم آنها در مکانی بی‌صدا و آرام مانند گوش‌های کر نوزاد است که طبیعتاً صدایی نمی‌شنوند.
کرده از بهرِ جاه و مال و مدد
سر ز شر دل ز ذُل جسد ز حسد
هوش مصنوعی: برای دستیابی به مقام و ثروت، از نیکی و خیرخواهی دست برداشته و در پی قدرت و کمک دیگران رفته است. او از شرارت دل و ذلت جسم و حسادت پرهیز نکرده است.
از پی کسب صدره و صرّه
صدق‌اللّٰه گوی بومرّه
هوش مصنوعی: برای دستیابی به مقام و جایگاه والای واقعی، باید چانه‌زنی و تلاش کن و از کلام راست و درست بهره‌مند شو.
شاکر از فعلشان شده ضحّاک
پیش هاروت در نشسته به خاک
هوش مصنوعی: شاکر از کارهای آن‌ها، ضحّاک در مقابل هاروت نشسته و بر زمین افتاده است.
از پی شرط شرع برگشته
تشنهٔ خون یکدگر گشته
هوش مصنوعی: پس از اینکه از اصول و قوانین دینی فاصله گرفته‌اند، به دشمنی و خون‌ریزی علیه یکدیگر پرداخته‌اند و عطش انتقام و درگیری در آن‌ها ایجاد شده است.
قصد کرده به خون ساده‌دلان
اینچنین ناکسان مستحلان
هوش مصنوعی: افرادی که نیت نادرستی دارند، به سادگی‌دل‌های بی‌گناه آسیب می‌زنند و به عنوان کسانی که در درجه‌ای بالا به نظر می‌رسند، عمل می‌کنند.
از پی صید عامی و خامی
ساخته شرع و صدق را دامی
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که در جستجوی افرادی ساده و نادان، اصول و حقیقت‌های دین و راستگویی مانند تله‌ای ساخته شده است. به عبارتی، برخی افراد از سادگی دیگران سوءاستفاده می‌کنند و آن‌ها را به دام می‌اندازند.
همه اندر بدی بهی دیده
همه از باد فربهی دیده
هوش مصنوعی: هر کسی در بدی‌ها و معایب دیگران فقط به اندازه‌ای که خود حوصله و توانایی دارد، نگاه می‌کند و از آن به نفع خود بهره می‌برد.
گرچه با یکدگر چو اصحابند
سفها بر مثال سیمابند
هوش مصنوعی: هرچند که این افراد با هم هستند و به نظر می‌رسد دوستانی هستند، اما به اندازه‌ای ناپایدار و بی‌ثبات هستند که مانند جیوه در دست فرار می‌کنند.
همچو سیماب بر کف مفلوج
از پی مال خلق و حرص فروج
هوش مصنوعی: مانند جیوه‌ای که بر سطحی ناپایدار می‌غلتد، فردی بی‌حرکت و ناتوان به دنبال مال و ثروت مردم و دلی پر از حرص است.
به کرم کاهل و به زر مایل
جهلشان پیش علمشان حایل
هوش مصنوعی: به خاطر نادانی و بی‌خیالی، خصلت‌های خوب و دانش‌شان مانع از پیشرفت و یادگیری آن‌ها می‌شود.
پیش مردان دین چه لاف زنند
که عیال یتیم و بیوه زنند
هوش مصنوعی: پیش مسلمانان و اهل دین چه نیازی به bragging و فخر فروشی است وقتی که مسئولیت رسیدگی به نیازمندان و افراد بی سرپرست بر دوش آن‌هاست.
چون حریص و حسود و دو رویند
به گرانی به یکدگر پویند
هوش مصنوعی: افراد حریص و حسود که به یکدیگر طعنه می‌زنند و با دو رویی رفتار می‌کنند، به سختی با هم کنار می‌آیند و در نهایت به دشواری‌هایی می‌رسند.
هرکه از خود زد از فضولی رای
دست ازو شست شرع بارْ خدای
هوش مصنوعی: هر کسی که از خودخواهی و فضولی دست بکشد و به سمت خداوند روی آورد، خود را از بار گناه رها کرده است.
همه از مال و جاه در شوو آی
همه یوسف فروش نابینای
هوش مصنوعی: همه به دنبال ثروت و مقام هستند، اما در این میان بسیاری که در این مسیر هستند، نمی‌توانند حقیقت را ببینند و تنها به ظواهر اهمیت می‌دهند.
همه بی‌مغز دشمن عنبر
همه بیمار و عیب جوی هنر
هوش مصنوعی: همه‌ی افرادی که فاقد عقل و شعور هستند، به دنبال عیب‌جویی از هنر و نیکی‌ها هستند و مانند دشمنی که به عطر خوش عنبر واکنش نشان می‌دهد، از زیبایی‌ها بی‌خبرند.
همه زشتان آینه دشمن
همه خفّاش چشمهٔ روشن
هوش مصنوعی: همه افرادی که در ظاهر زشت هستند، مانند خفاش‌ها که از نور فراری‌اند، از آینه‌ای که حقیقت را نشان می‌دهد، بی‌نزارند.