گنجور

بخش ۳۸ - ستایش امام شافعی رضی‌اللّٰه عنه

ذکر الامام العالم العارف جمال‌الدّین کمال الاسلام مفتی الشرق والغرب سیّدالعلماء والفقهاء مفتاح الشریعة سراج‌السنّه کنوز الاحادیث ابی‌عبداللّٰه محمّدبن ادریس شافعی رحمة‌اللّٰه علیه.

چون فروشد چراغ دین نبی
روی بنمود ماه مطّلبی
از پس بدرِ دین نه دیر چه زود
آفتابِ زمانه چهره نمود
رَو بجو ار ز دیده در طلبی
راهِ شرع از امام مطلبی
اصل او در قواعد و بنیان
فرع نسل مُعد بن عدنان
نسبش با رسول پیوسته
ادبش از فضول بگسسته
درسِ دین ساخت از پی تقدیس
صدر سنّت محمّد ادریس
از پی طالبان نورِ یقین
خویشتن وقف کرده بر درِ دین
بر خود از عقل خویش هیچ نساخت
در ره شرع خویشتن درباخت
مصطفی گفته او شنیده به جان
زان نموده به شرع او برهان
تا حدیثِ پیمبر او خوانده
بر خودش اعتماد نامانده
آنکه نارد چنو صنایع دهر
کرده خصمان دینِ حق را قهر
بوده در راهِ دین امام به حق
که امامت ورا سزد مطلق
همّتش دین فروز و عرش گذار
فطنتش فتنه سوز و شغل گزار
کرده شاگردی حدیث نبی
غاشیه بر کتف ز پیش وصی
راکبانِ درش اثیر فرس
همرهانِ دمش عبیر نفس
جود او همچو کعبه انبه جوی
خُلق او چون بهار خندان روی
شرع تا کدخدای این خانه است
عقلها را قبا غلامانه است
در تراجع ز خلق و خلقش جین
در ترّفع ز علم و حلمش دین
دین مرفّه به خوب گفتارش
همه عالم رسیده آثارش
بخشش از حق بهانه بر سعدست
جود از ابرولاف بر رعدست
گر پراگنده زو شدند اوباش
سنّت مصطفی از او شد فاش
هر حدیثی که مصطفی برگفت
شرحش او داد و علم آن ننهفت
کلک او شد خزانهٔ اسرار
درس او را فرشته شد نظّار
گاه تدریس و گاه شرحِ علوم
حاکم او بود و عالمی محکوم
گام و کامش چو مرکبانِ شکار
نَور و نُورش چو روزگار بهار
ظاهر طاهرش مدبّر بِر
خاطر عاطرش مفسّر سرّ
واعظِ عقل و حافظِ تنزیل
مُحرمِ عشق و مَحرم تأویل
خیلِ طالوت را سکینهٔ حلم
اُمّتِِ نوح را سفینهٔ علم
صورتش عین علم و دانش بود
زانکه بس پاک خاندانش بود
خاندانی که از قریش بُوَد
بیشکی سرفرازِ جیش بُوَد
هست کوته ز بهر شرع و شعار
دست او همچو زیر پوش بهار
سخنش بکر و لفظ دوشیزه
مذهب او درست و پاکیزه
یافته حلّهٔ صفا و صفات
دست و کلکش به کار شرع ثبات
از غرورِ سپهر مؤمن ظن
وز مرور زمانه ایمن تن
گرچه کژ سیرتم بگویم راست
که سخا و مروت ایشان راست
دین از او یافت زینت و رونق
در تبع متفق شدند فِرق
بندهٔ او شده وضیع و شریف
عالم و عارف و وجیه و عفیف
علم دین تا بدو سپرد قضا
جهل ز اسلام برگرفت فنا
زندقه از علم او هزیمت گشت
طالبِ علم با غنیمت گشت

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ذکر الامام العالم العارف جمال‌الدّین کمال الاسلام مفتی الشرق والغرب سیّدالعلماء والفقهاء مفتاح الشریعة سراج‌السنّه کنوز الاحادیث ابی‌عبداللّٰه محمّدبن ادریس شافعی رحمة‌اللّٰه علیه.
هوش مصنوعی: ذکر امام و عالم بزرگ، جمال‌الدین کمال‌الاسلام، مفتی شرق و غرب، سید علمای فقه، کلید شریعت و نور سنت، و گنجینه احادیث، ابی‌عبداللٰه محمد بن ادریس شافعی، رحمت الله بر او.
چون فروشد چراغ دین نبی
روی بنمود ماه مطّلبی
هوش مصنوعی: وقتی چراغ ایمان و روشنی پیامبر روشن می‌شود، ماه حقیقت و مطلب نمایان می‌گردد.
از پس بدرِ دین نه دیر چه زود
آفتابِ زمانه چهره نمود
هوش مصنوعی: پس از اینکه دین به خوبی درخشید و باورهای درست و روشن به وجود آمد، زمانه با تمام روشنی و وضوح خود ظاهر شد.
رَو بجو ار ز دیده در طلبی
راهِ شرع از امام مطلبی
هوش مصنوعی: اگر به دنبال حقیقت هستی، از امام (رهبری) راه و روش دینی را بیاموز و جستجو کن.
اصل او در قواعد و بنیان
فرع نسل مُعد بن عدنان
هوش مصنوعی: او اصل و بنیاد قواعد و اصول خانواده‌اش را از نسل معد بن عدنان می‌داند.
نسبش با رسول پیوسته
ادبش از فضول بگسسته
هوش مصنوعی: نسبت او به پیامبر است و به همین خاطر ادب او از هرگونه زشتی و بی‌ادبی جدا شده است.
درسِ دین ساخت از پی تقدیس
صدر سنّت محمّد ادریس
هوش مصنوعی: درس دین را برای تقدیس و بزرگداشت سنت‌های پیامبر محمد تهیه کرد.
از پی طالبان نورِ یقین
خویشتن وقف کرده بر درِ دین
هوش مصنوعی: به دنبال کسانی هستم که به حقیقت مطمئن رسیده‌اند و تمام وجودم را وقف درک و پایبندی به دین کرده‌ام.
بر خود از عقل خویش هیچ نساخت
در ره شرع خویشتن درباخت
هوش مصنوعی: انسان نباید همیشه بر اساس دانش و عقل خود عمل کند، زیرا ممکن است در مسیر درست زندگی دچار اشتباه شود و همه چیز را از دست بدهد.
مصطفی گفته او شنیده به جان
زان نموده به شرع او برهان
هوش مصنوعی: مصطفی (پیامبر اسلام) گفته است و او این را شنیده است، به جان خود عمل کرده و به قوانین دین خود استدلال کرده است.
تا حدیثِ پیمبر او خوانده
بر خودش اعتماد نامانده
هوش مصنوعی: تا وقتی که سخنان پیامبر او را بخواند، دیگر به خود اعتماد ندارد.
آنکه نارد چنو صنایع دهر
کرده خصمان دینِ حق را قهر
هوش مصنوعی: آن کسی که با چالاکی و مهارت خود در برابر زمانه، دشمنان دین حق را شکست می‌دهد.
بوده در راهِ دین امام به حق
که امامت ورا سزد مطلق
هوش مصنوعی: در مسیر دین، امام به حق وجود داشته که مقام امامت کاملاً شایسته اوست.
همّتش دین فروز و عرش گذار
فطنتش فتنه سوز و شغل گزار
هوش مصنوعی: شخصی در تلاش است که دین و مذهب را تقویت کند و به دیگران کمک کند تا به ارتفاعات معنوی برسند. در عین حال، او قدرت تفکر و دلگرمی دارد که می‌تواند مشکلات و بحران‌ها را از بین ببرد و به انجام کارهای مثبت بپردازد.
کرده شاگردی حدیث نبی
غاشیه بر کتف ز پیش وصی
هوش مصنوعی: شاگردی کرده و داستان پیامبر را یاد گرفته است، در حالی که بر دوش اویی که وصی و جانشین اوست، قرار دارد.
راکبانِ درش اثیر فرس
همرهانِ دمش عبیر نفس
هوش مصنوعی: سوارانی که بر اسب‌های زیبا قرار دارند، همراهانشان بوی خوشی دارند که مانند عطر در فضا پخش می‌شود.
جود او همچو کعبه انبه جوی
خُلق او چون بهار خندان روی
هوش مصنوعی: سخاوت و generosity او مانند کعبه است که مردم را به خود جذب می‌کند و خلق و خوی او مانند بهاری است که سرشار از نشاط و شادی است.
شرع تا کدخدای این خانه است
عقلها را قبا غلامانه است
هوش مصنوعی: تا زمانی که قوانین مذهبی بر این خانه حاکم است، عقل‌ها مانند خدمتکاران و در چارچوب محدودیت‌ها عمل می‌کنند.
در تراجع ز خلق و خلقش جین
در ترّفع ز علم و حلمش دین
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که فردی از رفتار و کردار مردم فاصله می‌گیرد و به علم و خویشتن‌داری خود اهمیت می‌دهد. او در جستجوی بالاترین درجات علم و اخلاق است و نمی‌خواهد خود را با مشکلات و ناپسندی‌های اجتماعی مشغول کند.
دین مرفّه به خوب گفتارش
همه عالم رسیده آثارش
هوش مصنوعی: سلامت و نیکویی کلام فردی که از دین خوبی پیروی می‌کند، تأثیر خود را بر روی همه جهان می‌گذارد و نشانه‌های آن در زندگی مردم نمایان می‌شود.
بخشش از حق بهانه بر سعدست
جود از ابرولاف بر رعدست
هوش مصنوعی: بخشش و generosity در حقیقت از سوی حق الهی است و به عنوان نشانه‌ای از بزرگی و فضل او به شمار می‌آید. همچنین، بخشش مانند باران از آسمان می‌بارد و به زندگی انسان‌ها رونق می‌بخشد، درست مانند رعدی که همچون نشانی از قدرت و فراوانی در طبیعت است.
گر پراگنده زو شدند اوباش
سنّت مصطفی از او شد فاش
هوش مصنوعی: اگر گروهی از اوباش و انسان‌های نادرست تحت تأثیر سنّت پیامبر قرار بگیرند، این موضوع به وضوح نمایان می‌شود.
هر حدیثی که مصطفی برگفت
شرحش او داد و علم آن ننهفت
هوش مصنوعی: هر سخنی که پیامبر گفت، او خودش آن را توضیح داد و علم آن را پنهان نکرد.
کلک او شد خزانهٔ اسرار
درس او را فرشته شد نظّار
هوش مصنوعی: خودنگاره او به عنوان منبعی از رازها درآمد و فرشته‌ای به نظارهٔ درس‌های او نشسته است.
گاه تدریس و گاه شرحِ علوم
حاکم او بود و عالمی محکوم
هوش مصنوعی: زمانی او معلم و سپس دانشمندِ فرزانه بود، در حالی که دیگران در مقام شاگردی او قرار داشتند.
گام و کامش چو مرکبانِ شکار
نَور و نُورش چو روزگار بهار
هوش مصنوعی: قدم‌ها و خواسته‌اش همچون دواندن سواران در شکار است و نور و روشنایی‌اش مانند روزهای بهاری است.
ظاهر طاهرش مدبّر بِر
خاطر عاطرش مفسّر سرّ
هوش مصنوعی: آنچه در ظاهرش دیده می‌شود، تنها نشان‌دهنده‌ی تدبیر و فکر عمیق درونی اوست که رازهای پنهان را شرح می‌دهد.
واعظِ عقل و حافظِ تنزیل
مُحرمِ عشق و مَحرم تأویل
هوش مصنوعی: واعظی که عقل را می‌پروراند و حافظ کتاب‌های آسمانی است، خود درگیر عشق است و از رازهای عمیق آن نیز آگاه است.
خیلِ طالوت را سکینهٔ حلم
اُمّتِِ نوح را سفینهٔ علم
هوش مصنوعی: جمعیت طالوت از آرامشی برخوردار است مانند صبر و حلم امّت نوح که وسعت دانایی و علم را در دل خود دارد.
صورتش عین علم و دانش بود
زانکه بس پاک خاندانش بود
هوش مصنوعی: چهره‌اش مانند علم و دانش بود، زیرا او از خانواده‌ای پاک و اصیل به دنیا آمده بود.
خاندانی که از قریش بُوَد
بیشکی سرفرازِ جیش بُوَد
هوش مصنوعی: خاندان قریش به طور یقین در جامعه سربلند و esteemed خواهند بود.
هست کوته ز بهر شرع و شعار
دست او همچو زیر پوش بهار
هوش مصنوعی: دست او به خاطر اصول دین و نشانه‌ها کوتاه است، مانند زیر پوششی که در بهار قرار دارد.
سخنش بکر و لفظ دوشیزه
مذهب او درست و پاکیزه
هوش مصنوعی: سخنان او تازه و نو هستند و همچنین واژه‌هایش مانند یک دختر باکره خالص و پاک است. مذهبش هم درست و بی‌نقص می‌باشد.
یافته حلّهٔ صفا و صفات
دست و کلکش به کار شرع ثبات
هوش مصنوعی: در این بیت، اشاره به این است که فردی با ویژگی‌های خاص و صالح به دست آوردن حالتی از پاکی و صفا، به انجام کارهایی بر اساس قوانین و اصول شرعی مستحکم و ثابت می‌پردازد. به عبارت دیگر، این شخص با داشتن صفات خوب و معانی انسانی، در راستای عمل به دستورات دین و اخلاق پایدار است.
از غرورِ سپهر مؤمن ظن
وز مرور زمانه ایمن تن
هوش مصنوعی: از عزت و بزرگی آسمان، مومنان نباید به خود مغرور شوند و باید از گذشت زمان احساس امنیت نکنند.
گرچه کژ سیرتم بگویم راست
که سخا و مروت ایشان راست
هوش مصنوعی: با وجود اینکه رفتار من ممکن است نادرست به نظر برسد، اما باید بگویم که generosity (بخشش) و nobility (فروتنی) در وجود آنها واقعی و درست است.
دین از او یافت زینت و رونق
در تبع متفق شدند فِرق
هوش مصنوعی: از او بود که دین زینت و زیبایی پیدا کرد و گروه‌های مختلف به طور مشترک به آن پیوسته‌اند.
بندهٔ او شده وضیع و شریف
عالم و عارف و وجیه و عفیف
هوش مصنوعی: انسان‌ها در مقابل خداوند، با هر وضعیتی که دارند، از جمله فقر و ثروت، عالمانه و با شخصیت خاصی زندگی می‌کنند. برخی از آن‌ها در عین نجابت و پاکدامنی، درصدد کسب علم و معرفت هستند و در جامعه نیز احترام و جایگاه ویژه‌ای دارند.
علم دین تا بدو سپرد قضا
جهل ز اسلام برگرفت فنا
هوش مصنوعی: علم دین تا زمانی که به قضا سپرده شد، جهل از اسلام جدا و نابود شد.
زندقه از علم او هزیمت گشت
طالبِ علم با غنیمت گشت
هوش مصنوعی: دوراهه‌ای که علم ایجاد می‌کند، باعث شکست زندقه و شک و تردید می‌شود، در حالی که جویندگان علم از آن بهره‌مند شده و به موفقیت می‌رسند.