سناییبخش ۳۷ - ستایش امام ابوحنیفه رضی‌اللّٰه عنه
ذکر الامامین الهادیین ابی‌حنیفة نعمان‌بن ثابت الکوفی و محمدبن ادریس الشافعی رحمة‌اللّٰه علیهما. فی مناقب الامام الاعظم الزاهد مفتاح الشریعة کنوز الذریعة نظام‌الدّین قوام‌الاسلام ابی حنیفة نعمان‌بن ثابت الکوفی رحمة‌اللّٰه علیه، ذکرالنعمان صون عن‌الحرمان، قال الشافعی رضی‌اللّٰه عنه: الفقهاء کلّهم عیال ابی‌حنیفة رحمة‌اللّٰه.
دین چو بگذشت از این جوانمردان
خلق در دین شدند سرگردان
همه را باز رای نعمانی
آشتی داد با مسلمانی
آفتابِ سپهر معروفی
بدرِ دین بوحنیفهٔ کوفی
همه را از پی صلاح جهان
مغز سنّت نهاده اندر جان
بوده در زیرِ گنبد ارزق
حجّت صدق در محجّت حق
دل او چون سرِ خرد هشیار
تن او چون دل قضا بیدار
کرسی دین ز راه او حد بود
لوح محفوظ شرع احمد بود
پیشوای ائمهٔ دین بود
علم و حلم سخاش آئین بود
کرده توفیق پادشاه خودش
شاه شاهان رعیّت خردش
از پی فطنت و هدایت او
پادشاهان به زیر رایت او
دیده بی‌واسطهٔ حکایت و نقل
چهرهٔ سنّت از دریچهٔ عقل
حجّت اصل و فرعِ ایمان بود
نعمتِ خوان شرع نعمان بود
چون پدر در اصول ثابت بود
چون نبی کار کرد و راه نمود
روزگارش به علم مستغرق
جمله آسوده از جدال فِرق
شحنهٔ راهِ دین صلابت او
روح عشق نبی مثابت او
آسمان رای و مشتری دیدار
متّقی خلق و منتجب کردار
کرده در شاهراه فتح و ظفر
شاخ و بیخ هدی چو نام پدر
می‌کند روز و شب دعا افلاک
از دل آفتاب روشن و پاک
باد در راه جان بد عملان
دست او چاره‌گاه تنگدلان
دل همی گوید از طریق دعا
به تضرّع چو مادرِ شهدا
که روان ابوحنیفه ز ما
شادمان باد تا به روز جزا
* * *
چون درآمد به باغ دین نبی
کرد روشن چراغ دین نبی
راه دین بر خلایق آسان کرد
همه را در اصول یکسان کرد
هرکس از خود گرفته راهی پیش
این ره دین گرفته وان ره کیش
برگرفت از فلک پلنگی را
دور کرد از جهان دورنگی را
علم او کرد جمله را یکرنگ
گشت ناچیز زرق و حیلت و رنگ
تاج بر فرقِ هر خطیب او بود
تخت در زیر هر ادیب او بود
زان عنان سوی آسمان برتافت
تا چو خورشید بر جهان برتافت
تیغ از روی خشم برنکشید
سپر از هیچ خصم در نکشید
قابل تابش نبوّت بود
لوح محفوظ شرع و سنّت بود
بود مفتاح گنجْ خانهٔ خود
بود مصباح آسمانِ وجود
صورتش دیو را پریوش کرد
سیرتش مغز نافه را خوش کرد
در طریقت دواج امّت بود
در شریعت سراجِ امّت بود
کرم و جودش از شتابِ نوال
از جهان برگرفت رسمِ سؤال
در رهِ بوحنیفهٔ کوفی
پایتان همچو خرقهٔ صوفی
باز بهر کمال و کسبِ یسار
دستتان چون قبای روز بهار
باز پای جهان به وقت صبوح
در ره او چو دست و دل مفتوح
صدقِ او در فضای قدّوسی
بازگشته چو بالِ طاوسی
خلق پیش وی از طریق صواب
مانده حیران چو گوی در طبطاب
همه خود را گرفته اندر چنگ
همه با دین و سنّت اندر جنگ
داده او را برای دولت و دین
دل و جانش به فضل و علم یقین
چون نشد آز و کبر از املت
پس مه علم تو باد و مه عملت
نقش معنی ز خط او در صدر
بود روزِ نهفته در شب قدر
بختِ او چون بهار امیر جهان
خردش چون شکوفه پیر و جوان
خرّم از علم او روان رسول
کو بر امّت نگاه داشت اصول
بر روانش ز ما درود و سلام
با ویم حشر کن بدار سلام
هر امامی که گفت خواهد قال
تا قیامت ورا بُوَند عیال
بخش ۳۶ - صفة اصرار الاعداء والباغین لعنهم‌اللّٰه: آدمی چون بداشت دست از صیتبخش ۳۸ - ستایش امام شافعی رضی‌اللّٰه عنه: ذکر الامام العالم العارف جمال‌الدّین کمال الاسلام مفتی الشرق والغرب سیّدالعلماء والفقهاء مفتاح الشریعة سراج‌السنّه کنوز الاحادیث ابی‌عبداللّٰه محمّدبن ادریس شافعی رحمة‌اللّٰه علیه.
اطلاعات
وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
ذکر الامامین الهادیین ابی‌حنیفة نعمان‌بن ثابت الکوفی و محمدبن ادریس الشافعی رحمة‌اللّٰه علیهما. فی مناقب الامام الاعظم الزاهد مفتاح الشریعة کنوز الذریعة نظام‌الدّین قوام‌الاسلام ابی حنیفة نعمان‌بن ثابت الکوفی رحمة‌اللّٰه علیه، ذکرالنعمان صون عن‌الحرمان، قال الشافعی رضی‌اللّٰه عنه: الفقهاء کلّهم عیال ابی‌حنیفة رحمة‌اللّٰه.
هوش مصنوعی: در این متن به دو شخصیت بزرگ اسلامی، ابوحنیفه و شافعی، اشاره شده است. ابوحنیفه به عنوان یک عالم و فقیه بزرگ شناخته می‌شود و او را به دلیل زهد و تقوایش مورد تمجید قرار می‌دهند. شافعی نیز به او ادای احترام کرده و گفته است که تمام فقها به نوعی وابسته به آراء و دانش ابوحنیفه هستند. این نشان از تأثیر عمیق ابوحنیفه بر علم فقه در میان دیگر فقها دارد.
دین چو بگذشت از این جوانمردان
خلق در دین شدند سرگردان
هوش مصنوعی: وقتی که اصول دین از سوی این مردان بزرگوار نادیده گرفته شد، مردم در دین دچار سردرگمی و بلاتکلیفی شدند.
همه را باز رای نعمانی
آشتی داد با مسلمانی
هوش مصنوعی: همه با نظر نعمان به دوستی و همبستگی رسیدند و به روحیه مسلمانانه برگشتند.
آفتابِ سپهر معروفی
بدرِ دین بوحنیفهٔ کوفی
هوش مصنوعی: خورشید آسمان، نام‌آور در دین، همچون ماهی است که در کوفه به دنیا آمده است.
همه را از پی صلاح جهان
مغز سنّت نهاده اندر جان
هوش مصنوعی: همه چیز به خاطر خیر و نیکی دنیا در فکر و وجود انسان‌ها قرار داده شده است.
بوده در زیرِ گنبد ارزق
حجّت صدق در محجّت حق
هوش مصنوعی: در زیر گنبد آسمان، حقیقتی وجود دارد که بیانگر صداقت و راستی است.
دل او چون سرِ خرد هشیار
تن او چون دل قضا بیدار
هوش مصنوعی: دل او مانند سر عقل و هوش، آگاه و بیدار است، در حالی که جسم او همچون دل سرنوشت، بیداری را تجربه می‌کند.
کرسی دین ز راه او حد بود
لوح محفوظ شرع احمد بود
هوش مصنوعی: مبنای دین از مسیر او تعیین شده است و اصول دین در لوح محفوظ، بر اساس قوانین و شریعت پیامبر احمد ثبت شده است.
پیشوای ائمهٔ دین بود
علم و حلم سخاش آئین بود
هوش مصنوعی: پیشوای دین، به علم و بردباری معروف بود و بخشندگی‌اش به عنوان روش و رسم او شناخته می‌شد.
کرده توفیق پادشاه خودش
شاه شاهان رعیّت خردش
هوش مصنوعی: پادشاه با لطف و موفقیت خود، به مقام اعلی و عظمت دست یافته و در دل مردم خردمند خود جا دارد.
از پی فطنت و هدایت او
پادشاهان به زیر رایت او
هوش مصنوعی: پادشاهان به دنبال فهم و رهبری او هستند و تحت حمایت او قرار می‌گیرند.
دیده بی‌واسطهٔ حکایت و نقل
چهرهٔ سنّت از دریچهٔ عقل
هوش مصنوعی: چشم، بدون واسطه، داستان و چهره سنت را از منظر عقل مشاهده می‌کند.
حجّت اصل و فرعِ ایمان بود
نعمتِ خوان شرع نعمان بود
هوش مصنوعی: ایمان به عنوان اصل و فرع، بر حُجّت و دلیل استوار است و نعمت و لطفی که به واسطه‌ی قوانین شرع فراهم می‌شود، به مانند خوانی پربرکت است.
چون پدر در اصول ثابت بود
چون نبی کار کرد و راه نمود
هوش مصنوعی: چون پدر در اصول و بنیادها ثابت و استوار بود، مانند پیامبر عمل کرد و راهنمایی کرد.
روزگارش به علم مستغرق
جمله آسوده از جدال فِرق
هوش مصنوعی: زمانه او در علوم غرق شده است و همه از نزاع و بحث‌های فرقه‌ای آسوده‌اند.
شحنهٔ راهِ دین صلابت او
روح عشق نبی مثابت او
هوش مصنوعی: راهنمای دین، با استقامت و قدرت خود، عشق پیامبر را در دل‌ها زنده و پابرجا نگه می‌دارد.
آسمان رای و مشتری دیدار
متّقی خلق و منتجب کردار
هوش مصنوعی: آسمان نظر و توجهی به انسان‌های با تقوا و برگزیده دارد که اعمال نیکو انجام می‌دهند.
کرده در شاهراه فتح و ظفر
شاخ و بیخ هدی چو نام پدر
هوش مصنوعی: در دنیای پیروزی و موفقیت، همچنان که درخت هدی (هدی به معنی هدایت و راهنمایی) ریشه و شاخه‌ای دارد، نام پدر نیز به عنوان منبع الهام و هدایت در زندگی فرد اهمیت دارد.
می‌کند روز و شب دعا افلاک
از دل آفتاب روشن و پاک
هوش مصنوعی: آسمان به طور مداوم از دل خورشید نورانی و پاک، برای همه دعا و آرزوی خیر می‌کند.
باد در راه جان بد عملان
دست او چاره‌گاه تنگدلان
هوش مصنوعی: باد در مسیر خود به افرادی که اعمال نادرست دارند آسیب می‌زند و می‌تواند به نیازمندان کمک کند.
دل همی گوید از طریق دعا
به تضرّع چو مادرِ شهدا
هوش مصنوعی: دل به دعا و ناله‌ای تضرّع‌آمیز می‌گوید، مانند مادری که برای عزیزانش در سختی‌ها و بلاها دعا می‌کند.
که روان ابوحنیفه ز ما
شادمان باد تا به روز جزا
هوش مصنوعی: روح ابوحنیفه از ما خوشحال باشد تا روز قیامت.
* * *
هوش مصنوعی: این بیت به شوق و علاقه کسی اشاره دارد که فردی دیگر در دلش جای ویژه‌ای دارد و این عشق به اندازه‌ای عمیق و دلنشین است که او نمی‌تواند آن را در کلمات بیان کند. احساسات آن شخص به حدی قوی است که گویی فقط در قلب او وجود دارد و نمی‌تواند به زبانی دیگر ترجمه شود.
چون درآمد به باغ دین نبی
کرد روشن چراغ دین نبی
هوش مصنوعی: زمانی که دین نبی به صحن باغی وارد شد، نور دین نبی را تابان کرد.
راه دین بر خلایق آسان کرد
همه را در اصول یکسان کرد
هوش مصنوعی: راه دین را برای مردم ساده و دسترسی‌پذیر کرد و در اصول دین همه را در یک سطح قرار داد.
هرکس از خود گرفته راهی پیش
این ره دین گرفته وان ره کیش
هوش مصنوعی: هر کسی که راهی را انتخاب کرده و در مسیر دین و آیین خود پیش می‌رود، به نوعی به باورها و اعتقادات خود توجه کرده و بر اساس آن عمل می‌کند.
برگرفت از فلک پلنگی را
دور کرد از جهان دورنگی را
هوش مصنوعی: از آسمان یک پلنگ را برداشت و دورنگی را از جهان دور کرد.
علم او کرد جمله را یکرنگ
گشت ناچیز زرق و حیلت و رنگ
هوش مصنوعی: دانش او سبب شد که همه‌ی انسان‌ها یکدست و یکپارچه شوند و دیگر ارزش و فریب و تزویر برای‌شان اهمیتی نداشت.
تاج بر فرقِ هر خطیب او بود
تخت در زیر هر ادیب او بود
هوش مصنوعی: تاج بر سر هر سخنران او بوده و به‌عنوان جایگاه و مقام شناخته می‌شده و در زیر هر نویسنده و دانشمند نیز به همین شکل فعالیت می‌کرده است.
زان عنان سوی آسمان برتافت
تا چو خورشید بر جهان برتافت
هوش مصنوعی: او افسار را به سوی آسمان کشید تا مانند خورشید بر دنیا تابید.
تیغ از روی خشم برنکشید
سپر از هیچ خصم در نکشید
هوش مصنوعی: با خشم تیغ را به میان نیاورید و در برابر هیچ دشمنی از خود محافظت را کنار نگذارید.
قابل تابش نبوّت بود
لوح محفوظ شرع و سنّت بود
هوش مصنوعی: لوح محفوظ، که حاوی علم و دانش الهی است، برای دریافت وحی و رسالت مناسب و آماده بود و قوانین و اصول دین در آن به ثبت رسیده است.
بود مفتاح گنجْ خانهٔ خود
بود مصباح آسمانِ وجود
هوش مصنوعی: کلید گنجینهٔ خانهٔ خود، چراغ آسمان وجود است.
صورتش دیو را پریوش کرد
سیرتش مغز نافه را خوش کرد
هوش مصنوعی: چهره‌اش چنان زیباست که شیطانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باطن او به اندازه‌ای خوب است که عطر خوشی را به وجود می‌آورد.
در طریقت دواج امّت بود
در شریعت سراجِ امّت بود
هوش مصنوعی: در مسیر دین، ازدواج به عنوان یک اصل و راه مهم برای جامعه محسوب می‌شود و در قوانین شرعی، نور و روشنی زندگی مردم به شمار می‌آید.
کرم و جودش از شتابِ نوال
از جهان برگرفت رسمِ سؤال
هوش مصنوعی: خوشی و بخشش او به قدری سریع و بی‌نقص است که دیگر مردم از پرسش و درخواست چیزی از دنیا بازمانده‌اند.
در رهِ بوحنیفهٔ کوفی
پایتان همچو خرقهٔ صوفی
هوش مصنوعی: در مسیر بوحنیفه کوفی، پاهای شما مانند لباس یک صوفی است.
باز بهر کمال و کسبِ یسار
دستتان چون قبای روز بهار
هوش مصنوعی: دست‌های شما مانند لباس زیبای بهار، پر از زیبایی و رونق است، به همین خاطر برای رسیدن به کمال و ثروت تلاش کنید.
باز پای جهان به وقت صبوح
در ره او چو دست و دل مفتوح
هوش مصنوعی: در صبح زود، گشوده‌ترین حالت‌هایمان را مانند دست و دل به سوی او می‌گسترانیم و به دنیا نگاه می‌کنیم.
صدقِ او در فضای قدّوسی
بازگشته چو بالِ طاوسی
هوش مصنوعی: راست‌گویی او در فضایی مقدس بازگشته است، مانند بال‌های طاووس.
خلق پیش وی از طریق صواب
مانده حیران چو گوی در طبطاب
هوش مصنوعی: مردم در برابر او به درستی و حقایق گیج و سردرگم مانده‌اند، مانند گوی‌ای که در حال چرخش و حرکت است.
همه خود را گرفته اندر چنگ
همه با دین و سنّت اندر جنگ
هوش مصنوعی: همه به‌دنبال منافع و خواسته‌های خود هستند و در این مسیر به اصول و آئین‌ها توجهی ندارند.
داده او را برای دولت و دین
دل و جانش به فضل و علم یقین
هوش مصنوعی: او با فضل و دانشش، دل و جان خود را برای خدمت به دولت و دین تقدیم کرده است.
چون نشد آز و کبر از املت
پس مه علم تو باد و مه عملت
هوش مصنوعی: اگر خودخواهی و تنوع طلبی در وجود تو وجود نداشته باشد، پس ستاره علم و عمل تو درخشان خواهد بود.
نقش معنی ز خط او در صدر
بود روزِ نهفته در شب قدر
هوش مصنوعی: معنی عمیق و ارزشمندی که از نوشته‌های او به دست می‌آید، در بالاترین مرتبه قرار دارد، مانند روزی که در شب قدر نهفته است.
بختِ او چون بهار امیر جهان
خردش چون شکوفه پیر و جوان
هوش مصنوعی: سعادت او مانند بهار و خوشبختی‌اش در اوج است، و عقلش مانند شکوفه‌ای است که هم جوانان و هم بزرگترها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
خرّم از علم او روان رسول
کو بر امّت نگاه داشت اصول
هوش مصنوعی: خوشحالی و شادمانی از علمی است که پیامبر به مردم منتقل کرد و اصول درست را برای آنان نگه داشت.
بر روانش ز ما درود و سلام
با ویم حشر کن بدار سلام
هوش مصنوعی: سلام و درود بر روح او باد. در روز قیامت به ما بپیوندد و درود ما را دریافت کند.
هر امامی که گفت خواهد قال
تا قیامت ورا بُوَند عیال
هوش مصنوعی: هر امامی که بگوید به او خواهیم پابرجا بود تا روز قیامت، او را در زمره اهل بیت خود قرار خواهیم داد.