گنجور

بخش ۳۲ - در مناقب امیرالمؤمنین حسین‌بن علی علیهماالسّلام

ذکر الحسین یضئی العینین سلالة الانبیاء و ولدالاصفیا والاولیاء والاوصیاء و شهید الکربلاء و قرّة عین المصطفی، بضعة المرتضی و کبد فاطمة‌الزهراء رضی‌اللّٰه عنه و عن‌والدیه، قال‌اللّٰه سبحانه و تعالی عزّ من قائل فی‌محکم کتابه: ان‌الذین یؤذون‌اللّٰه و رسوله لعنهم اللّٰه فی‌الدنیا والآخرة واعدّ لهم عذاباً مهیناً و اولئک هم‌الخاسرون، و قال النّبی علیه‌السّلام: ترکت کتاب‌اللّٰه و عترتی فاخبر ان و عداللّٰه حق.

پسرِ مرتضی امیر حسین
که چنویی نبود در کونین
منبتِ عزّ نباهتِ شرفش
حشمتِ دین نزاهتِ لطفش
مشربِ دین اصالتِ نسبش
منصبِ دین نزاهتِ ادبش
اصل او در زمین علّیّین
فرع او اندر آسمان یقین
اصل و فرعش همه وفا و عطا
عفو و خشمش همه سکون و رضا
خَلق او همچو خلق پاک پدر
خُلق او همچو خُلق پیغمبر
پیش چشمش حقیر بد دنیی
نزد عقلش وجیه بد عقبی
همّت او ورای قمّهٔ عرش
نام او گستریده در همه فرش
مصطفی مر ورا کشیده به دوش
مرتضی پروریده در آغوش
بر رخش انس یافته زهرا
کرده بر جانش سال و ماه دعا
باز داند همی بصیرت او
شجرهٔ هرکسی ز سیرت او
هم تقی اصل و هم نقی فرعست
هم زکی تخم و هم بهی زرعست
نبوی جوهری ز بحرِ جلال
یافته از کمالِ صدق جمال
به سر و روی و سینه در دیدار
راست مانند احمد مختار
دُرّی از بحرِ مصطفی بوده
صدفش پشت مرتضی بوده
اصل او از برای مختصی
بوده جان نبی و صُلب وصی
او ز حیدر چو خاتم از جمشید
او ز احمد چو نور از خورشید
در صوان هدی صیانت او
دن دُردی دین دیانت او
عقل در بند عهد و پیمانش
بوده جبرئیل مهد جنبانش
بوده او سرو جویبار هدی
سرو با تاج و با دواج و ردا
اصلها ثابت اشارت حق
سوی این سرو گفتمش مطلق
آن مثال نبی و عالم زَین
وارث مصطفی امیر حسین
کرده چون مصطفی به اصل و کرم
شرف و عِرق و خلق هرسه بهم
عشق او اوّلیست بی‌آخر
راز او باطنی است بی‌ظاهر
چون طباشیر وقت تأثیرش
جگر گرم را طُبا شیرش
جگر گرم او ز آب زلال
منع کردند اهل بغی و ضلال
خشم از اصل او ندارد چشم
از جگر گوشهٔ پیامبر و خشم
شده عقل شریف باشرفش
سایهٔ سایه ز آفتاب کفش
مزرع اصل و فرع او دل و جان
مَنبت بذر و زرع او ایمان
شاخی از بیخ باغ مصطفوی
درّی از دُرج و حقهٔ نبوی
اندرو بیش سرو و پیش گیا
بوریاوار نیست بوی ریا
بوده بهرام جیش عسرت را
بوده ناهید جشن عشرت را
باد بر دوستان او رحمت
بابر دشمنان او لعنت

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ذکر الحسین یضئی العینین سلالة الانبیاء و ولدالاصفیا والاولیاء والاوصیاء و شهید الکربلاء و قرّة عین المصطفی، بضعة المرتضی و کبد فاطمة‌الزهراء رضی‌اللّٰه عنه و عن‌والدیه، قال‌اللّٰه سبحانه و تعالی عزّ من قائل فی‌محکم کتابه: ان‌الذین یؤذون‌اللّٰه و رسوله لعنهم اللّٰه فی‌الدنیا والآخرة واعدّ لهم عذاباً مهیناً و اولئک هم‌الخاسرون، و قال النّبی علیه‌السّلام: ترکت کتاب‌اللّٰه و عترتی فاخبر ان و عداللّٰه حق.
هوش مصنوعی: ذکر حسین چشمان را روشن می‌کند. او نسل پیامبران و فرزند والی‌ها و اولیا و وصی‌هاست. او شهید کربلا و مایه روشنی چشم پیامبر است. او دختر امیرالمؤمنین و قلب فاطمه زهراست. خداوند در قرآن می‌فرماید: کسانی که به خدا و پیامبر آزار می‌رسانند، در دنیا و آخرت لعنت می‌شوند و عذابی خفت‌آور برایشان آماده شده است و آنها به راستی زیانکاران هستند. همچنین پیامبر (ص) فرمودند: من کتاب خدا و اهل بیت‌ام را ترک نمی‌کنم.
پسرِ مرتضی امیر حسین
که چنویی نبود در کونین
هوش مصنوعی: پسر مرتضی، حسین، در دنیا هیچ کس مانند او نیست.
منبتِ عزّ نباهتِ شرفش
حشمتِ دین نزاهتِ لطفش
هوش مصنوعی: زبان این شعر به زیبایی از ویژگی‌های یک شخصیت بزرگ و با اخلاق صحبت می‌کند. این شخصیت، به خاطر مقام و اعتبارش، و همچنین به خاطر دین و صفات نیکش، مورد احترام و ارادت دیگران قرار دارد. او نه تنها در موقعیت اجتماعی خود مؤثر است، بلکه اخلاق و رفتار او نیز بر دیگران تأثیر مثبت می‌گذارد و به نوعی جلال و وقاری به او می‌بخشد.
مشربِ دین اصالتِ نسبش
منصبِ دین نزاهتِ ادبش
هوش مصنوعی: محل و منبع دین به اصالت نسب آن بستگی دارد و مقام دین به پاکی و نزاکت آداب و رفتار آن وابسته است.
اصل او در زمین علّیّین
فرع او اندر آسمان یقین
هوش مصنوعی: مفهوم این عبارت به این معناست که ریشه و وجود اصلی او در عوالم برتر و بالا قرار دارد، در حالی که جلوه و نمای او در آسمان و در حقیقت و یقین تجلی یافته است.
اصل و فرعش همه وفا و عطا
عفو و خشمش همه سکون و رضا
هوش مصنوعی: تمام وجودش سرشار از وفا و بخشش است و در حالت خشم و عصبانیت نیز آرامش و رضایت را در خود دارد.
خَلق او همچو خلق پاک پدر
خُلق او همچو خُلق پیغمبر
هوش مصنوعی: بشر او مانند آفرینش پدرش پاک و بی‌آلایش است و رفتار او مانند رفتار پیامبر همچنین نیکو و عالی است.
پیش چشمش حقیر بد دنیی
نزد عقلش وجیه بد عقبی
هوش مصنوعی: در برابر دیدگان او، دنیا ارزشی ندارد و از نظر عقل او، آخرت جایگاهی والا و محترم است.
همّت او ورای قمّهٔ عرش
نام او گستریده در همه فرش
هوش مصنوعی: عزم و ارادهٔ او فراتر از بلندترین حد و مرزهاست و نام او در همه جا پخش شده و شناخته شده است.
مصطفی مر ورا کشیده به دوش
مرتضی پروریده در آغوش
هوش مصنوعی: مصطفی، که از آسمان‌ها می‌گذرد، به دوش خود رحمت و هدایت دارد و مرتضی با محبت و تربیت او در آغوشش رشد یافته است.
بر رخش انس یافته زهرا
کرده بر جانش سال و ماه دعا
هوش مصنوعی: آن زن که بر چهره‌اش آرامش و زیبایی وجود دارد، بر دلش سال‌ها و ماه‌ها دعا و آرزو می‌ریزد.
باز داند همی بصیرت او
شجرهٔ هرکسی ز سیرت او
هوش مصنوعی: او با بینش خود به خوبی می‌داند که ذات و شخصیت هر فردی را می‌توان با رفتار و سیرتش شناخت.
هم تقی اصل و هم نقی فرعست
هم زکی تخم و هم بهی زرعست
هوش مصنوعی: تقی و نقی، هر دو از یک اصل هستند و به هم وابسته‌اند. زکی نیز مختص نیکویی است و بهی هم نماد خوشبینی و شادابی است. به طور کلی، این مجموعه بیانگر ارتباط و وابستگی بین موجودات و مفاهیم خوب و مثبت است.
نبوی جوهری ز بحرِ جلال
یافته از کمالِ صدق جمال
هوش مصنوعی: یعنی یک شخصیت نبوی همچون جواهر از دریای عظمت و بزرگی به دست آمده که ناشی از کمال و زیبایی راستین است.
به سر و روی و سینه در دیدار
راست مانند احمد مختار
هوش مصنوعی: در دیدار، چهره و لباس کسی به زیبایی و وقار احسان است، همچون شخصیت محبوب و respected احمد مختار.
دُرّی از بحرِ مصطفی بوده
صدفش پشت مرتضی بوده
هوش مصنوعی: این شعر به زیبایی به شخصیت و مقام معنوی حضرت علی (ع) و حضرت محمد (ص) اشاره دارد. در آن گفته می‌شود که علی به عنوان بهترین و ارزشمندترین مخلوق، در دامن پیامبر بزرگ اسلام پرورش یافته و به عنوان یک گوهر گران‌بها از دل دریا به حساب می‌آید. به نوعی، مرتضی (علی) نهادینه شده در محیط و تربیت خاص پیامبر (ص) است که او را به یکی از بزرگترین شخصیت‌ها و رهبران تاریخ تبدیل کرده است.
اصل او از برای مختصی
بوده جان نبی و صُلب وصی
هوش مصنوعی: این بیت بیان می‌کند که اصل وجود انسان از برای هدف خاصی بوده و جان پیامبر و وجود وصی (جانشین) او در این مسیر قرار دارد. به عبارتی، زندگی و وجود این افراد به عنوان نمایندگان خاصی در مسیر هدایت و هدایت بخشی اهمیت دارد.
او ز حیدر چو خاتم از جمشید
او ز احمد چو نور از خورشید
هوش مصنوعی: او مانند حیدر، به شایستگی و قدرت خاتم زرین است و مانند احمد، نورانی و درخشنده چون خورشید می‌باشد.
در صوان هدی صیانت او
دن دُردی دین دیانت او
هوش مصنوعی: خود را در سایه هدایت و رهبری نگه‌دار و به اصول و ارزش‌های دین و دیانت پایبند باش.
عقل در بند عهد و پیمانش
بوده جبرئیل مهد جنبانش
هوش مصنوعی: عقل به دلیل پایبندی به وعده‌ها و قراردادهایش در محدودیت بوده و جبرئیل به عنوان فرشته‌ای که نوزاد را در گهواره تکان می‌دهد، نماد نوزادی است که در حال رشد و شکوفایی است.
بوده او سرو جویبار هدی
سرو با تاج و با دواج و ردا
هوش مصنوعی: او مثل سرو در کنار جویبار است که با تاج و لباس زیبا آراسته شده است.
اصلها ثابت اشارت حق
سوی این سرو گفتمش مطلق
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که وجود اصلی و ثابت آن، نشانه‌ای از حقیقتی الهی است که به سمت زیبایی و شکوه این سرو (نماد زیبایی و کمال) اشاره دارد. به او گفتم که این زیبایی و کمال بی‌نظیر است و از هیچ قید و شرطی آزاد است.
آن مثال نبی و عالم زَین
وارث مصطفی امیر حسین
هوش مصنوعی: او شبیه پیامبر و عالم است، زینت وارث پیامبر اسلام، امیر حسین.
کرده چون مصطفی به اصل و کرم
شرف و عِرق و خلق هرسه بهم
هوش مصنوعی: همچون مصطفی (پیامبر اسلام) که به خاطر اصل و نسب، بزرگمنشی و نیکی‌اش، هر سه ویژگی شرف، خون و خُلق را به هم پیوند داده است.
عشق او اوّلیست بی‌آخر
راز او باطنی است بی‌ظاهر
هوش مصنوعی: عشق او از آغاز بوده و پایان ندارد. راز درونی او پنهان است و به صورت ظاهری نمایان نیست.
چون طباشیر وقت تأثیرش
جگر گرم را طُبا شیرش
هوش مصنوعی: زمانی که اثر گرم کردن جگر به اوج برسد، تأثیر آن مانند شیرین بودن طبا برای دل و جان است.
جگر گرم او ز آب زلال
منع کردند اهل بغی و ضلال
هوش مصنوعی: دل گرم او را از آب زلال محروم کردند افراد منحرف و خطاکار.
خشم از اصل او ندارد چشم
از جگر گوشهٔ پیامبر و خشم
هوش مصنوعی: خشم و غضب هیچ ریشه‌ای در ذات او ندارند، چرا که او از جان و دل پیامبر به شمار می‌آید و خشم با این مقام سازگاری ندارد.
شده عقل شریف باشرفش
سایهٔ سایه ز آفتاب کفش
هوش مصنوعی: عقل با ارزش و نجیب، در سایه‌ای از آفتاب قرار گرفته است که به معنای بزرگی و شکوه اوست.
مزرع اصل و فرع او دل و جان
مَنبت بذر و زرع او ایمان
هوش مصنوعی: مزرعه‌ای که در آن ریشه و شاخه وجود دارد، دل و جان انسان است و جایی که بذر و محصولی می‌روید، ایمان اوست.
شاخی از بیخ باغ مصطفوی
درّی از دُرج و حقهٔ نبوی
هوش مصنوعی: درختی از باغ پیامبر، همانند گوهری ارزشمند و با صفا است.
اندرو بیش سرو و پیش گیا
بوریاوار نیست بوی ریا
هوش مصنوعی: در اینجا به این موضوع اشاره شده که در میان زیبایی‌ها و مظاهر طبیعی، هنوز هم بویی از نفاق و ریا وجود ندارد. به عبارت دیگر، در این محیط طبیعی، صداقت و خلوص احساس می‌شود و نشانه‌ای از فریبکاری دیده نمی‌شود.
بوده بهرام جیش عسرت را
بوده ناهید جشن عشرت را
هوش مصنوعی: بهرام با وضعیت سختی روبرو بوده و ناهید در حال برگزاری جشن و شادی است.
باد بر دوستان او رحمت
بابر دشمنان او لعنت
هوش مصنوعی: باد برای دوستان او رحمت و برای دشمنانش لعنت است.