گنجور

بخش ۱۹ - فی تخصیص ابی‌بکر علی کافّة الناس

دل احمد ز کون بود نقط
آدم و جمله انبیا برخط
انبیا خطِ دائره بودند
همه بر خط جمال بنمودند
وان صحابی که چون ستاره بدند
همه پرگار گرد داره بدند
آنچه گفت احمد آن رسول گزین
اول الخلق و آخرالبعث این
زانکه اول نقط بُد و پس خط
خط دوم خلق بود بعد نقط
جان بوبکر خط اوسط بود
نه ز خط بُد عتیق در خط بود
هادی راه ره نمود او را
هیچ جمعیّتی نبود او را
گرچه اصحاب کهف از پی راه
جمله گشتند از آن خلل آگاه
زرق و تلبیس و مکر دقیانوس
گشت معلومشان که هست فسوس
آنکه از گربه‌ای رمان باشد
کی خدای همه جهان باشد
یا سه یا پنج یا که هفت بدند
بود جمعیّتی چو جمع شدند
بعد از آن سگ متابعت بنمود
تا از آن یک قدم ورا بُد سود
گاه بوبکر خود نبد جمعی
از هدایت بیافت او شمعی
لفظ سیّد چو در زمان بشنید
در شب داج راه راست بدید
به یکی لفظ وی بداد اقرار
گشت از اصنام و از وثن بیزار
لاجرم در میان دایره بود
بی‌زیان مر ورا برآمد سود
انبیا بُد خط و رسول نقط
جان بوبکر در میانهٔ خط
صدهزاران ترحّم و رضوان
از سنایی به جام او برسان
بخش ۱۸ - ستایش ابوبکر صدیق رضی‌الله عنه: ذکر ابی‌بکر الصدیق الاطهر الشیخ الاکبر الوزیر الانور الضجیع الاقمّر العتیق الازهر الصاحب فی‌الغار المؤتمن فی‌الشدائد والاسرار المنفق لرسول‌الله اربعین الف دینار حبیب حبیب‌الملک الجبار الذی انزل الله تعالی فی‌شأنه: والذی جاء بالصدق و صدّق به اولئک هم‌المتقون، و قال النّبی صلّی‌الله علیه و سلم: هذا سید کهول اهل الجنّة من‌الاولین والآخرین الاالنبیین والمرسلین، و قال علیه‌السلام: انت عتیق‌الله من‌النار فسمی عتیقا، و سئل الجنید عن قول النبی صلی‌الله علیه و آله و سلم لابی بکر: انت عتیق‌الله من‌النار لم سمی عتیقا قال: لانه عتیق من مشاهدة الکونین لایشاهد مع‌الله غیرالله، و قال علیه‌السلام: لو وزن ایمان ابی‌بکر بایمان اهل الارض لرجح، و قال علیه‌السلام: لاتبک یا ابابکر ان من امّن‌الناس علی ماله و صحبته ابابکر و قال عم: ولو کنت متخذا من امتی خلیلا لاتخذت ابابکر خلیلا ولکن مودّة الاسلام و اخوّته، ولایبقی فی‌المسجد باب الا سد الا باب ابی‌بکر، و قال حسّان‌بن ثابت فی‌النبی و ابی‌بکر و عمر علیه‌السلام و رضی‌الله عنهما.بخش ۲۰ - فی قربته و حق صحبته مع رسول‌اللّٰه: چون زدی کوس شرع روح امین

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

دل احمد ز کون بود نقط
آدم و جمله انبیا برخط
هوش مصنوعی: دل احمد (پیامبر اسلام) از وجودش منبعی برای آفرینش آدم و همه پیامبران است و بر این اساس، او در خط اولیه‌ی وجود و هدایت از ابتدا قرار دارد.
انبیا خطِ دائره بودند
همه بر خط جمال بنمودند
هوش مصنوعی: تمام پیامبران مانند خطی دورانی بودند که همه بر محور زیبایی و کمال نهادند.
وان صحابی که چون ستاره بدند
همه پرگار گرد داره بدند
هوش مصنوعی: و آن یار وفاداری که مانند ستاره می‌درخشید، همه را به دور خود جمع کرده بود.
آنچه گفت احمد آن رسول گزین
اول الخلق و آخرالبعث این
هوش مصنوعی: آنچه که پیامبر بزرگ، احمد، فرمود، همان است که او نخستین خلق و آخرین فرستاده الهی است.
زانکه اول نقط بُد و پس خط
خط دوم خلق بود بعد نقط
هوش مصنوعی: چونکه در آغاز تنها نقطه‌ای بود، بعد خط و طرحی به وجود آمد. سپس انسان‌ها خلق شدند و آن نقطه به وجود آمد.
جان بوبکر خط اوسط بود
نه ز خط بُد عتیق در خط بود
هوش مصنوعی: جان بوبکر در موقعیتی میانه قرار داشت و نه به خطی از خط‌های گناهکاران تعلق داشت، بلکه در خط و مسیر درستی بود.
هادی راه ره نمود او را
هیچ جمعیّتی نبود او را
هوش مصنوعی: او را هیچ گروهی هدایت نکرد، بلکه او خود به تنهایی راه را پیدا کرد.
گرچه اصحاب کهف از پی راه
جمله گشتند از آن خلل آگاه
هوش مصنوعی: اگرچه یاران کهف برای یافتن مسیر درست کوشش کردند، اما از نقص و مشکل‌های موجود در آن راه آگاه بودند.
زرق و تلبیس و مکر دقیانوس
گشت معلومشان که هست فسوس
هوش مصنوعی: زرق و فریب و مکر دقیقانوس (سرانجام) بر آن‌ها آشکار شد که حقیقت چیست و يعرفند که اهل فریب هستند.
آنکه از گربه‌ای رمان باشد
کی خدای همه جهان باشد
هوش مصنوعی: کسی که نمی‌تواند به راحتی یک گربه را تحمل کند، چگونه می‌تواند حاکم و خالق همه جهان باشد؟
یا سه یا پنج یا که هفت بدند
بود جمعیّتی چو جمع شدند
هوش مصنوعی: این بیت به این معنی است که تعداد افرادی که جمع می‌شوند می‌تواند سه، پنج یا هفت نفر باشد؛ به عبارت دیگر، هر گروهی که تشکیل می‌شود ممکن است از این تعداد افراد تشکیل شود.
بعد از آن سگ متابعت بنمود
تا از آن یک قدم ورا بُد سود
هوش مصنوعی: سگ در پی او رفت و تلاش کرد تا از او جلوتر برود و بهره‌ای بَرَند.
گاه بوبکر خود نبد جمعی
از هدایت بیافت او شمعی
هوش مصنوعی: گاهى اوقات ابوبکر خود با جمعى از هدایت‌نیافتگان مواجه مى‌شد و به آنها نورى مى‌بخشید.
لفظ سیّد چو در زمان بشنید
در شب داج راه راست بدید
هوش مصنوعی: زمانی که کلمه "سیّد" را در شب بشنید، راه درست را می‌بیند.
به یکی لفظ وی بداد اقرار
گشت از اصنام و از وثن بیزار
هوش مصنوعی: یکی کلمه‌ای به او گفت که باعث شد او اقرار کند و از بت‌ها و idols فاصله بگیرد و بیزار شود.
لاجرم در میان دایره بود
بی‌زیان مر ورا برآمد سود
هوش مصنوعی: بنابراین، در مرکز دایره قرار گرفت و از آن، سودی عایدش شد، بدون اینکه آسیبی ببیند.
انبیا بُد خط و رسول نقط
جان بوبکر در میانهٔ خط
هوش مصنوعی: پیامبران کلامی روشن و راهنمایی برای مردم بودند، و در این میان، جان بوبکر به عنوان نکته‌ای مهم و مرکزی در آن خط مشی قرار دارد.
صدهزاران ترحّم و رضوان
از سنایی به جام او برسان
هوش مصنوعی: صدها هزار رحمت و خوشنودی از سنایی به جام او منتقل کن.