گنجور

بخش ۴ - در اعجاز قرآن

ای ز دریا به کف کف آورده
وز مَلک صورت صف آورده
مغز و در زان به دست ناوردی
که به گردِ صدف همی گردی
زین صدفهای تیره دست بدار
دُرِّ صافی ز قعر بحر در آر
گوهر بی‌صدف درون دلست
صدف بی‌گهر درون گِلست
قیمت دُرّ نه از صدف باشد
تیر را قیمت از هدف باشد
آنکه داند به دیده فهر از قعر
بشناسد ز درِّ دریا بعر
وآنکه بر شط و شطر این دریاست
نه سزاوار لؤلؤ لالاست
سطر قرآن چو شطر ایمانست
که ازو راحت دل و جانست
صفت لطف و عزّت قرآن
هست بحر محیط عالم جان
قعر او پر ز درّ و پُر گوهر
ساحلش پُر ز عود و پُر عنبر
زوست از بهرِ باطن و ظاهر
منشعب علم اوّل و آخر
پاک شو تا معانی مکنون
آید از پنجرهٔ حروف برون
تا برون ناید از حدث انسان
کی برون آید از حروف قرآن
تا تو باشی ز نفس خود محجوب
با تو وعقل تو چه زشت و چه خوب
نکند خیره دوری و دیری
آب در خواب تشنه را سیری
نشود دل ز حرف قرآن به
نشود بز به پچپچی فربه
تو که در بند کلک و اَنقاسی
چهره را از نقاب چه شناسی
نبود خاصه در جهان سخن
رنگ و بوی سخن چو جان سخن
گر همی گنج دلت باید و جان
شو به دریای فسّروا القرآن
تا دُر و گوهرِ یقین یابی
تا درو کیمیای دین یابی
چون قدم در نهی در آن اقلیم
کندت ابجدِ وفا تعلیم
چون بخوانی او ابجدِ دین را
اب و جد دان تو شمس و پروین را
سیرتِ صادقان چنین باشد
ابجدِ عاشقان همین باشد
پردهٔ روی روز تاریک است
نظم این نکته سخت باریک است
تا بیابی تو دُرج دُرّ یتیم
تا بدانی تو زرِّ ناب ز سیم
در جهان چیست سرِّ ربّانی
در میان چیست رمز روحانی
تا نماید به تو چو مهر و چو ماه
روی خوب خود از نقاب سیاه
چون عروسی که از نقاب تُنُک
به در آید لطیف روح و سبک

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای ز دریا به کف کف آورده
وز مَلک صورت صف آورده
هوش مصنوعی: ای کسی که از دریا گنجی به دست آورده و از ملک، زیبایی و شکوهی به ارمغان آورده‌ای.
مغز و در زان به دست ناوردی
که به گردِ صدف همی گردی
هوش مصنوعی: اگر به عمق و حقیقت موضوعی پی نبری، همچنان در سطح و ظواهر آن می‌مانی، حتی اگر دور خودت بچرخی و به چیزهای ظاهری توجه کنی.
زین صدفهای تیره دست بدار
دُرِّ صافی ز قعر بحر در آر
هوش مصنوعی: از این صدف‌های تیره دست بکش و مروارید خالص را از عمق دریا بیرون بیاور.
گوهر بی‌صدف درون دلست
صدف بی‌گهر درون گِلست
هوش مصنوعی: جوهر واقعی و ارزشمند درون دل انسان قرار دارد، در حالی که ظواهر بی‌ارزش و بی‌معنا تنها در سطح خارجی و دنیای مادی وجود دارند.
قیمت دُرّ نه از صدف باشد
تیر را قیمت از هدف باشد
هوش مصنوعی: قیمت الماس به خود صدف بستگی ندارد، بلکه ارزش تیر به جایی است که به آن هدف می‌زند.
آنکه داند به دیده فهر از قعر
بشناسد ز درِّ دریا بعر
هوش مصنوعی: کسی که تجربه و دانش کافی دارد، می‌تواند گوهرهای ارزشمند را حتی از عمق دریاها شناسایی کند.
وآنکه بر شط و شطر این دریاست
نه سزاوار لؤلؤ لالاست
هوش مصنوعی: کسی که بر لب دریای این دنیا زندگی می‌کند، شایسته‌ی درخشندگی و زیبایی لؤلؤ نیست.
سطر قرآن چو شطر ایمانست
که ازو راحت دل و جانست
هوش مصنوعی: آیات قرآن مانند ستون و پایه‌ای هستند که ایمان به آن‌ها باعث آرامش دل و روح می‌شود.
صفت لطف و عزّت قرآن
هست بحر محیط عالم جان
هوش مصنوعی: خصلت زیبایی و ارجمندی قرآن مانند دریایی است که همه موجودات را در خود می‌گنجاند.
قعر او پر ز درّ و پُر گوهر
ساحلش پُر ز عود و پُر عنبر
هوش مصنوعی: تعمق در دریا ثروتمند و پر از جواهرات است و سواحل آن نیز پر از چوب‌های خوش‌بو و عطرهای گران‌قیمت می‌باشد.
زوست از بهرِ باطن و ظاهر
منشعب علم اوّل و آخر
هوش مصنوعی: این جمله بیان می‌کند که منبع و اساس علم و دانش از دو جنبه‌ی درونی و بیرونی نشئت می‌گیرد. به عبارات دیگر، علم به دو صورت شناخت و درک می‌شود: یکی به صورت ظاهری و دیگری به صورت باطنی، که هر دو به فهم عمیق‌تری از حقیقت کمک می‌کنند.
پاک شو تا معانی مکنون
آید از پنجرهٔ حروف برون
هوش مصنوعی: برای اینکه معانی پنهان و عمیق آشکار شوند، باید دل و ذهن خود را از هر آلودگی پاک کنیم تا بتوانیم آن‌ها را از کلام و نوشته‌ها دریافت کنیم.
تا برون ناید از حدث انسان
کی برون آید از حروف قرآن
هوش مصنوعی: انسان وقتی از ناپاکی‌ها و گناه‌ها خارج نشود، نمی‌تواند به حقیقت و معناهای عمیق قرآن دست پیدا کند.
تا تو باشی ز نفس خود محجوب
با تو وعقل تو چه زشت و چه خوب
هوش مصنوعی: تا وقتی که تو به خودت مشغولی و تحت تأثیر نفس خود هستی، به خوبی و زشتی عقل و اندیشه‌ات توجهی نداری.
نکند خیره دوری و دیری
آب در خواب تشنه را سیری
هوش مصنوعی: ممکن است فاصله و دوری از عزیزان باعث شود که تشنگی و longing قلبی را تجربه کنیم. وقتی کسی مدت زیادی از ما دور باشد، ممکن است احساسی مانند نیاز و انتظار در ما شکل بگیرد، و این احساس می‌تواند به آرامش و رضایت منتهی شود.
نشود دل ز حرف قرآن به
نشود بز به پچپچی فربه
هوش مصنوعی: دل به سخنان قرآن نباید از دست برود، و مانند یک بز چاق و تنبل نباید فقط در فکر حرف‌های بی‌محتوا و بی‌فایده باشد.
تو که در بند کلک و اَنقاسی
چهره را از نقاب چه شناسی
هوش مصنوعی: تو که گرفتار فریب و نیرنگی، چگونه می‌توانی چهره واقعی را از زیر نقاب تشخیص دهی؟
نبود خاصه در جهان سخن
رنگ و بوی سخن چو جان سخن
هوش مصنوعی: در جهان چیزی به جز خود سخن وجود ندارد و زیبایی و مضمون آن همچون روحی برای کلام است.
گر همی گنج دلت باید و جان
شو به دریای فسّروا القرآن
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی گنج دل و جانت را به دست آوری، به دریاچه تفسیر قرآن برو.
تا دُر و گوهرِ یقین یابی
تا درو کیمیای دین یابی
هوش مصنوعی: به دنبال یافتن حقیقت و اطمینان باش، زیرا در این راه می‌توانی سرمایه ارزشمندی از دین و ایمان را کشف کنی.
چون قدم در نهی در آن اقلیم
کندت ابجدِ وفا تعلیم
هوش مصنوعی: وقتی که در آن منطقه پا می‌گذاری، اصول وفا را به تو می‌آموزد.
چون بخوانی او ابجدِ دین را
اب و جد دان تو شمس و پروین را
هوش مصنوعی: زمانی که او الفبای دین را بخوانی، باید به یاد داشته باشی که مانند این است که آب و جد را می‌خوانی؛ تو مانند خورشید و پروین خواهی بود.
سیرتِ صادقان چنین باشد
ابجدِ عاشقان همین باشد
هوش مصنوعی: خوی و رفتار انسان‌های صادق به این شکل است و اصول محبت‌ورزی نیز همین‌طور است.
پردهٔ روی روز تاریک است
نظم این نکته سخت باریک است
هوش مصنوعی: پرده‌ای که بر روی روز کشیده شده، موجب تاریکی آن شده است و فهم این مسأله بسیار دشوار و پیچیده است.
تا بیابی تو دُرج دُرّ یتیم
تا بدانی تو زرِّ ناب ز سیم
هوش مصنوعی: برای آنکه جواهر گرانبهای یتیم را پیدا کنی، باید بدانید که طلا خالص از نقره ممتازتر است.
در جهان چیست سرِّ ربّانی
در میان چیست رمز روحانی
هوش مصنوعی: در این دنیا چه راز و رمزی از خداوند وجود دارد و این اسرار روحانی در کجاست؟
تا نماید به تو چو مهر و چو ماه
روی خوب خود از نقاب سیاه
هوش مصنوعی: تا زمانی که چهره زیبا و درخشانش را از زیر پرده سیاه نمایان کند، مانند خورشید و ماه به تو نور می‌بخشد.
چون عروسی که از نقاب تُنُک
به در آید لطیف روح و سبک
هوش مصنوعی: مثل عروسی که با حجاب نازک از پشت پرده بیرون می‌آید، روح لطیف و سبک را نمایش می‌دهد.