گنجور

بخش ۶۱ - فصل فی شرائط صلوة الخمس والمناجات والتضرّع والخشوع والوقار والدعاء

قال‌الله تعالی: الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوة، و قال النّبی علیه‌السلام عند نزعه: و ما ملکت ایمانکم، و قال النّبی صلی اللّه علیه و سلم حبب الی من دنیاکم ثلاث: الطبیب والنساء و قرّة عینی فی‌الصلوة، و قال علیه‌السلام: من ترک الصلوة متعمداً فقد کفر و بین‌الاسلام والکفر ترک‌الصلوة، و قال: المصلی یناجی ربه، و قال علیه‌السلام لو علم المصلی من یناجی ما التفت و قال علیه‌السلام کن فی صلوتک خاشعا و قال علیه‌السلام: الصلوة نورالمؤمن، من اقام الصلوة اعطی الجنّة بالصلوة.

بنده تا از حدث برون ناید
پردهٔ عزّ نماز نگشاید
چون کلید نماز پاکی تست
قفل آن دان که عیبناکی تست
پای کی بر نهی به بام فلک
باده کی در کشی ز جام ملک
تات چون خر در این سرای خراب
شکم از نان پرست و پشت از آب
تا به زیر چهار و پنج و ششی
باده جز از خم هوس نچشی
کی ترا حق به لطف برگیرد
یا نمازت به طوع بپذیرد
چون دوم کرد امر یزدانت
چار تکبیر بر سه ارکانت
فوطه‌بافان عالم ازلت
بر تو خوانند نکته و غزلت
روی سلطان شرع کی بینی
کون در آب و در آسمان بینی
لقمه و خرقه هردو باید پاک
ورنه گردی میان خاک هلاک
چونت نبود طعام و کسوت پاک
چه نمازت بود چه مشتی خاک
به رعونت سوی نماز مپای
شرم‌ دار و بترس تو ز خدای
سوی خود هرکه نیست بار خدای
دهدش در نماز بار خدای
سگ به دُم جای خود بروبد و باز
تو نروبی به آه جای نماز
از پی جاه و خدمت یزدان
دار پاکیزه جای و جامه و جان
قبلهٔ جان ستانهٔ صمدست
اُحد سینه کعبهٔ اَحدست
در اُحد حمزه‌وار جان درباز
تا بیابی مزه ز بانگ نماز
هرچه جز حق بسوز و غارت کن
هرچه جز دین از آن طهارت کن
با نیازت به لطف برگیرند
بی‌نیازت نماز نپذیرند
بی‌نیاز ار غم نماز خوری
از جگر قلیهٔ پیاز خوری
باز اگر هست با نماز نیاز
برگِرَد دست لطف پردهٔ راز
هرکه در بارگاه لطف شتافت
دادنی داد و جستنی دریافت
ورنه ابلیس در درون نماز
گوش گیرد برونت آرد باز
تو لئیم آمدی نماز کریم
تو حدیث آمدی نماز قدیم
هفده رکعت نماز از دل و جان
ملک هشده هزار عالم دان
پس مگو کین حساب باریکست
زآنکه هفده به هشده نزدیکست
هرکه او هفده رکعه بگذارد
ملک هشده هزار او دارد
حسد و خشم و بخل و شهوت و آز
به خدای از گذاردت به نماز
تا حسد را ز دل برون ننهی
از عملهای زشت او نرهی
چون نبیند ز دین غنیمت تو
نکند هم نماز قیمت تو
قیمت تو عنان چو برتابد
والله ار جبرئیل دریابد
طالب اوّل ز غسل درگیرد
کز جُنُب حق نماز نپذیرد
تا ترا غل و غش درون باشد
غسل ناکرده‌ای تو چون باشد
غسل ناکرده از صفات ذمیم
نپذیرد نماز ربّ عظیم
گرچه پاکست هرچه بابت تست
همه در جنب حق جنابت تست
اصل و فرع نماز غسل و وضوست
صحت داء معضل از داروست
تا به جاروب لا نروبی راه
نرسی در سرای الّا الله
چون ترا از تو دل برانگیزد
پس نماز از نیاز برخیزد
ندهد سوی حق نماز جواز
چون طهارت نکرده‌ای به نیاز
زاری و بی‌خودی طهارت تست
کشتن نفس تو کفارت تست
چون بکشتی تو نفس را در راه
روی بنمود زود فضل اِله
با نیاز آی تا بیابی بار
ورنه یابی سبک طلاق سه بار
کان نمازی که در حضور بُوَد
از تری آب روی دور بُوَد
تن چو در خاک رفت و جان به فلک
روح خود در نماز بین چو مَلَک

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

قال‌الله تعالی: الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوة، و قال النّبی علیه‌السلام عند نزعه: و ما ملکت ایمانکم، و قال النّبی صلی اللّه علیه و سلم حبب الی من دنیاکم ثلاث: الطبیب والنساء و قرّة عینی فی‌الصلوة، و قال علیه‌السلام: من ترک الصلوة متعمداً فقد کفر و بین‌الاسلام والکفر ترک‌الصلوة، و قال: المصلی یناجی ربه، و قال علیه‌السلام لو علم المصلی من یناجی ما التفت و قال علیه‌السلام کن فی صلوتک خاشعا و قال علیه‌السلام: الصلوة نورالمؤمن، من اقام الصلوة اعطی الجنّة بالصلوة.
هوش مصنوعی: خداوند متعال در قرآن می‌فرماید که کسانی که به غیب ایمان دارند و نماز را برپا می‌دارند، در مسیر درست قرار دارند. پیامبر نیز در سخنانی تأکید می‌کند که اگر کسی عمداً نماز را ترک کند، گویی کافر است و ترک نماز، انسان را از اسلام دور می‌کند. همچنین او می‌فرماید که نماز، گفتگویی مستقیم با پروردگار است و اگر کسی متوجه باشد که با چه کسی در حال گفتگو است، هرگز از آن غافل نخواهد شد. او همچنین توصیه می‌کند که در نماز باید با خشوع و خضوع حاضر شد و می‌افزاید که نماز نور مؤمن است و کسی که نماز را به درستی به جا آورد، پاداش بهشت را خواهد داشت.
بنده تا از حدث برون ناید
پردهٔ عزّ نماز نگشاید
هوش مصنوعی: من تا زمانی که در حالت ناپاکی هستم، پرده‌ی افتخار نماز را باز نخواهم کرد.
چون کلید نماز پاکی تست
قفل آن دان که عیبناکی تست
هوش مصنوعی: نماز پاکی و خلوص درونی توست، پس باید بدانی که نقص‌ها و عیب‌های خودت مانع از ارتباط صحیح با خداوند می‌شوند.
پای کی بر نهی به بام فلک
باده کی در کشی ز جام ملک
هوش مصنوعی: پاهای خود را بر بالای آسمان نگذار و شراب را از جام پادشاه نریز.
تات چون خر در این سرای خراب
شکم از نان پرست و پشت از آب
هوش مصنوعی: در این دنیا و در این وضعیت نابسامان، برخی مانند خر فقط به پر کردن شکم خود با نان و تأمین آب برای خود مشغول هستند.
تا به زیر چهار و پنج و ششی
باده جز از خم هوس نچشی
هوش مصنوعی: تا زمانی که در زندگی به مرحله‌های مختلف و چالش‌های گوناگون برخورد نکرده‌ای، از نوشیدن باده‌ای که در دل هوس و تمایل نهفته است، پرهیز کن.
کی ترا حق به لطف برگیرد
یا نمازت به طوع بپذیرد
هوش مصنوعی: کی به تو حق می‌دهد که با لطف و مرحمت پذیرایت باشد یا نمازت را با رغبت قبول کند؟
چون دوم کرد امر یزدانت
چار تکبیر بر سه ارکانت
هوش مصنوعی: زمانی که خداوند دومین فرمان خود را جاری کند، بر چهار ستون زندگی‌ات باید چهار بار تکبیر بگویی.
فوطه‌بافان عالم ازلت
بر تو خوانند نکته و غزلت
هوش مصنوعی: بافندگان فوطه و پارچه در زمان ازل، اشعار و نکات زیبایی درباره تو خواهند گفت.
روی سلطان شرع کی بینی
کون در آب و در آسمان بینی
هوش مصنوعی: نمی‌توانی ببینی که در فضا و در آب، صورت حقیقی خداوند، همچون یک پادشاه، چگونه است.
لقمه و خرقه هردو باید پاک
ورنه گردی میان خاک هلاک
هوش مصنوعی: برای این که آدمی به کامیابی و نیکوایی برسد، هم باید خوراکش پاک و پاکیزه باشد و هم لباسی که می‌پوشد. وگرنه، در نهایت به زوال و نابودی می‌انجامد.
چونت نبود طعام و کسوت پاک
چه نمازت بود چه مشتی خاک
هوش مصنوعی: اگر تو غذا و لباس پاک نداشته باشی، نمازی برای تو معتبر نیست و در واقع به اندازه یک مشت خاک ارزش دارد.
به رعونت سوی نماز مپای
شرم‌ دار و بترس تو ز خدای
هوش مصنوعی: به خاطر تکبر به سمت نماز نرو، از خداوند شرم‌دار و بترس.
سوی خود هرکه نیست بار خدای
دهدش در نماز بار خدای
هوش مصنوعی: هر کسی که به سمت خدا نرود و در پی او نباشد، باید بار سنگین مسئولیت‌های خود را در نماز بر دوش کشد.
سگ به دُم جای خود بروبد و باز
تو نروبی به آه جای نماز
هوش مصنوعی: سگ به دُم خود می‌نشیند و آن را می‌خورد، اما تو نباید به آه و ناله سعی در جلب توجه داشته باشی.
از پی جاه و خدمت یزدان
دار پاکیزه جای و جامه و جان
هوش مصنوعی: به دنبال مقام و خدمت خداوند باش و در این راه، قلب، لباس و جانت را پاکیزه نگه‌دار.
قبلهٔ جان ستانهٔ صمدست
اُحد سینه کعبهٔ اَحدست
هوش مصنوعی: قبله‌ی جان مرکز روح است و صمد، موجود بی‌نهایت است. همچنین، سینه‌ی من به عنوان کعبه‌ای برای یکتایی و وحدت به شمار می‌رود.
در اُحد حمزه‌وار جان درباز
تا بیابی مزه ز بانگ نماز
هوش مصنوعی: جوانی خود را با شجاعت و دلیری فدا کن تا بتوانی طعم و لذت دعا و عبادت را بچشی.
هرچه جز حق بسوز و غارت کن
هرچه جز دین از آن طهارت کن
هوش مصنوعی: هر چیزی که غیر از حقیقت است را بسوزان و نابود کن و هر چیزی که از دین دور است را پاک بشمار.
با نیازت به لطف برگیرند
بی‌نیازت نماز نپذیرند
هوش مصنوعی: اگر به نیاز تو با مهربانی پاسخ دهند، دیگر نیازی به هیچ چیز نداری و نباید منتظر قبول نماز خود باشی.
بی‌نیاز ار غم نماز خوری
از جگر قلیهٔ پیاز خوری
هوش مصنوعی: اگر از غم و درد رهایی داری، نیازی نیست که در دل زخم‌ها و غم‌ها غصه بخوری.
باز اگر هست با نماز نیاز
برگِرَد دست لطف پردهٔ راز
هوش مصنوعی: اگر دوباره در حال دعا و نماز هستی، امید به لطفی دار که می‌تواند پرده‌های رازها را کنار بزند.
هرکه در بارگاه لطف شتافت
دادنی داد و جستنی دریافت
هوش مصنوعی: هر کسی که به درگاه رحمت و محبت نزدیک شود، چیزی به او داده می‌شود و آنچه را که می‌جوید، پیدا می‌کند.
ورنه ابلیس در درون نماز
گوش گیرد برونت آرد باز
هوش مصنوعی: اگر شیطان در دل انسان، در حین نماز گوش بدهد، او را به سمت گناه و شک و تردید می‌کشاند.
تو لئیم آمدی نماز کریم
تو حدیث آمدی نماز قدیم
هوش مصنوعی: تو با نیت ناپسند به مراسم عزت و احترام آمدی، در حالی که سخنان قدیمی درباره‌ی شرافت و بزرگی در فضیلت نماز وجود دارد.
هفده رکعت نماز از دل و جان
ملک هشده هزار عالم دان
هوش مصنوعی: نماز هفده رکعتی را با تمام وجود و از صمیم قلب انجام بده که این نماز، معادل هشت هزار عالم ارزش و اهمیت دارد.
پس مگو کین حساب باریکست
زآنکه هفده به هشده نزدیکست
هوش مصنوعی: پس نگو که این موضوع حسابش دشوار است، چون در واقع هفده و هجده به هم نزدیک هستند.
هرکه او هفده رکعه بگذارد
ملک هشده هزار او دارد
هوش مصنوعی: هر کسی که هجده رکعت نماز بخواند، ملک و پادشاهی عظیم خواهد داشت.
حسد و خشم و بخل و شهوت و آز
به خدای از گذاردت به نماز
هوش مصنوعی: خشم، حسد، بخل، شهوت و آز مانع از ارتباط صحیح با خداوند می‌شوند. برای نزدیک شدن به او باید از این ویژگی‌ها دوری کرد و با نیت پاک به نماز پرداخت.
تا حسد را ز دل برون ننهی
از عملهای زشت او نرهی
هوش مصنوعی: اگر حسرت و حسد را از دل خود بیرون نکنید، نمی‌توانید از اعمال ناپسند و زشت خود رهایی پیدا کنید.
چون نبیند ز دین غنیمت تو
نکند هم نماز قیمت تو
هوش مصنوعی: اگر کسی ارزش دین را نبیند، به هیچ عنوان برای تو اهمیت قائل نخواهد شد و حتی نماز هم نمی‌گذارد.
قیمت تو عنان چو برتابد
والله ار جبرئیل دریابد
هوش مصنوعی: وقتی که ارزش تو به اوج برسد، حتی اگر جبرئیل هم آن را درک کند، قدر و منزلت تو غیرقابل تصور خواهد بود.
طالب اوّل ز غسل درگیرد
کز جُنُب حق نماز نپذیرد
هوش مصنوعی: کسی که در جستجوی حقیقت است، ابتدا باید از آلودگی‌ها و گناه‌ها پاک شود؛ زیرا عبادت و ارتباط با خداوند تنها از فردی که پاک باشد، پذیرفته می‌شود.
تا ترا غل و غش درون باشد
غسل ناکرده‌ای تو چون باشد
هوش مصنوعی: تا زمانی که در دل تو نیرنگ و فریب وجود دارد، غسل و پاکی ظاهری تو هیچ ارزشی ندارد.
غسل ناکرده از صفات ذمیم
نپذیرد نماز ربّ عظیم
هوش مصنوعی: نماز بزرگ پروردگار زمانی مورد قبول واقع می‌شود که انسان از صفات زشت و ناپسند خود پاک باشد و به معنای واقعی خود را آماده کند.
گرچه پاکست هرچه بابت تست
همه در جنب حق جنابت تست
هوش مصنوعی: هر چیزی که از تو به دست می‌آید، اگرچه پاک و نیکوست، در برابر مقام و عظمت تو، هیچ به حساب نمی‌آید.
اصل و فرع نماز غسل و وضوست
صحت داء معضل از داروست
هوش مصنوعی: نماز و عبادت اصلی و فرعی دارند، مانند غسل و وضو که برای صحت آنها ضروری است. همچنین، برای درمان بیماری‌های سخت، دارو لازم است.
تا به جاروب لا نروبی راه
نرسی در سرای الّا الله
هوش مصنوعی: تا زمانی که با تلاش و کوشش نروی و خود را پاک نسازی، نمی‌توانی به حقیقت و مقامات عالی رسید.
چون ترا از تو دل برانگیزد
پس نماز از نیاز برخیزد
هوش مصنوعی: وقتی که دل تو به سوی معشوق بگراید، دیگر نیازی به عبادت و نماز نخواهی داشت.
ندهد سوی حق نماز جواز
چون طهارت نکرده‌ای به نیاز
هوش مصنوعی: اگر خود را پاک نکرده‌ای و به درگاه حق به تضرع و درخواست نپرداخته‌ای، در واقع حق را نمی‌توانی عبادت کنی و نماز نخواهی داشت.
زاری و بی‌خودی طهارت تست
کشتن نفس تو کفارت تست
هوش مصنوعی: ناله و بی‌تابی تو نشان‌دهنده‌ پاکی‌ات است و از بین بردن خواهش‌های نفسانی‌ات، جبران‌کننده‌ گناهانت می‌باشد.
چون بکشتی تو نفس را در راه
روی بنمود زود فضل اِله
هوش مصنوعی: وقتی که نفس خود را در مسیر درست کنترل کنی و به سوی خداوند بروی، به زودی نعمت و فضل الهی به تو نمایان خواهد شد.
با نیاز آی تا بیابی بار
ورنه یابی سبک طلاق سه بار
هوش مصنوعی: با نیاز به من بیا تا برکت و نعمت را پیدا کنی؛ وگرنه در این مسیر، به طلاق و جدایی دچار خواهی شد.
کان نمازی که در حضور بُوَد
از تری آب روی دور بُوَد
هوش مصنوعی: نمازی که در حضور خداوند برگزار می‌شود، مانند آبی است که بر روی زمین می‌ریزد و به دور خود می‌چرخد.
تن چو در خاک رفت و جان به فلک
روح خود در نماز بین چو مَلَک
هوش مصنوعی: زمانی که بدن در خاک قرار می‌گیرد و جان به آسمان می‌رود، روح خود را چون فرشته در حال نماز مشاهده کن.

حاشیه ها

1399/10/30 20:12
مجتبی

در بخش مقدمه شعر شکل صحیح کلمه الطبیب، "الطیب" به معنی بوی خوش است