گنجور

بخش ۶ - التمثیل فی شأن من کان فی هذه اعمی فهو فی‌الآخرة اعمی جماعة العمیان و احوال الفیل

بود شهری بزرگ در حدِ غور
واندر آن شهر مردمان همه کور
پادشاهی در آن مکان بگذشت
لشکر آورد و خیمه زد بر دشت
داشت پیلی بزرگ با هیبت
از پی جاه و حشمت و صولت
مردمان را ز بهر دیدن پیل
آرزو خاست زانچنان تهویل
چند کور از میان آن کوران
برِ پیل آمدند از آن عوران
تا بدانند شکل و هیآت پیل
هریکی تازیان در آن تعجیل
آمدند و به دست می‌سودند
زانکه از چشم بی‌بصر بودند
هریکی را به لمس بر عضوی
اطلاع اوفتاد بر جزوی
هریکی صورت محالی بست
دل و جان در پی خیالی بست
چون برِ اهل شهر باز شدند
برشان دیگران فراز شدند
آرزو کرد هریکی زیشان
آنچنان گمرهان و بدکیشان
صورت و شکل پیل پرسیدند
وآنچه گفتند جمله بشنیدند
آنکه دستش بسوی گوش رسید
دیگری حال پیل ازو پرسید
گفت شکلیست سهمناک عظیم
پهن و صعب و فراخ همچو گلیم
وانکه دستش رسیدی زی خرطوم
گفت گشتست مر مرا معلوم
راست چون ناودان میانه تهیست
سهمناکست و مایهٔ تبهیست
وانکه را بُد ز پیل ملموسش
دست و پای سطبر پر بوسش
گفت شکلش چنانکه مضبوط است
راست همچون عمود مخروط است
هریکی دیده جزوی از اجزا
همگان را فتاده ظن خطا
هیچ دل را ز کلی آگه نی
علم با هیچ کور همره نی
جملگی را خیالهای محال
کرده مانند غتفره به جوال
از خدایی خلایق آگه نیست
عقلا را در این سخن ره نیست

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

بود شهری بزرگ در حدِ غور
واندر آن شهر مردمان همه کور
هوش مصنوعی: در گذشته، شهری بزرگ وجود داشت که در آن همه مردم نابینا بودند.
پادشاهی در آن مکان بگذشت
لشکر آورد و خیمه زد بر دشت
هوش مصنوعی: یک پادشاه در آنجا عبور کرد و لشکری به همراه آورد و در دشت چادر برپا کرد.
داشت پیلی بزرگ با هیبت
از پی جاه و حشمت و صولت
هوش مصنوعی: یک فیل بزرگ با قدرت و عظمت، به دنبال جلال و شکوه و اقتدار بود.
مردمان را ز بهر دیدن پیل
آرزو خاست زانچنان تهویل
هوش مصنوعی: مردم برای دیدن فیل آرزو کردند و از این خاطر، دچار تغییر شدند.
چند کور از میان آن کوران
برِ پیل آمدند از آن عوران
هوش مصنوعی: چند نفر نابینا از میان آن همه نابینا به سمت فیل رفتند، به خاطر آن افرادی که نقص بینایی داشتند.
تا بدانند شکل و هیآت پیل
هریکی تازیان در آن تعجیل
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که باید به سرعت مشخص شود که هر فردی چگونه و با چه ظاهری شبیه به یک فیل است. یعنی به نوعی به صفات و ویژگی‌های ظاهری افرادی که به سرعت به پیشرفت یا تغییر می‌پردازند، اشاره دارد.
آمدند و به دست می‌سودند
زانکه از چشم بی‌بصر بودند
هوش مصنوعی: به نزد ما آمدند و در تلاش برای یافتن حقیقت، به‌جای بینایی، به احساسات و حس‌های خود تکیه کردند، زیرا قادر به دیدن واقعیت نبودند.
هریکی را به لمس بر عضوی
اطلاع اوفتاد بر جزوی
هوش مصنوعی: هر کس که به یک قسمت از بدن دیگری دست بزند، از حال و وضعیت او باخبر می‌شود.
هریکی صورت محالی بست
دل و جان در پی خیالی بست
هوش مصنوعی: هر کسی به نوعی در پی یک آرزو یا خیال غیرممکن است و به همین دلیل دل و جان خود را وقف آن می‌کند.
چون برِ اهل شهر باز شدند
برشان دیگران فراز شدند
هوش مصنوعی: وقتی اهل شهر از زیر فشار و سختی آزاد شدند، دیگران نیز از بالا به آن‌ها نظر کردند و به آن‌ها توجه نشان دادند.
آرزو کرد هریکی زیشان
آنچنان گمرهان و بدکیشان
هوش مصنوعی: هر کدام از آن‌ها آرزو کردند که مانند گمراهان و بدکرداران شوند.
صورت و شکل پیل پرسیدند
وآنچه گفتند جمله بشنیدند
هوش مصنوعی: از هر کسی درباره‌ی ظاهر و ویژگی‌های فیل سؤال کردند و همه‌ی آنچه را که گفتند، شنیدند.
آنکه دستش بسوی گوش رسید
دیگری حال پیل ازو پرسید
هوش مصنوعی: کسی که دستش به سمت گوش دیگران رفته، از آن شخص حال و روز فیل را می‌پرسد. این بیان نشان می‌دهد که فردی که در موقعیتی خاص است (دست در گوش دیگران دارد)، از دیگران در مورد وضعیت موجود اطلاعات می‌گیرد.
گفت شکلیست سهمناک عظیم
پهن و صعب و فراخ همچو گلیم
هوش مصنوعی: گفت که شکلی بزرگ و ترسناک وجود دارد که بسیار وسیع و دشوار است و مانند یک گلیم پهن و بزرگ به نظر می‌رسد.
وانکه دستش رسیدی زی خرطوم
گفت گشتست مر مرا معلوم
هوش مصنوعی: کسی که به تو دسترسی پیدا کرد، با گفتن اینکه من متوجه شدم، به تو اشاره کرده که او درکی از وضعیت دارد.
راست چون ناودان میانه تهیست
سهمناکست و مایهٔ تبهیست
هوش مصنوعی: درست مانند ناودانی که در وسط خود خالی است، ترسناک و باعث تباهی است.
وانکه را بُد ز پیل ملموسش
دست و پای سطبر پر بوسش
هوش مصنوعی: کسی که به خاطر بدن بزرگ و استواری که دارد، از بوسه‌های پر و محبت فراموش نمی‌شود.
گفت شکلش چنانکه مضبوط است
راست همچون عمود مخروط است
هوش مصنوعی: گفت که ظاهر او به قدری مناسب و درست است که مانند یک ستون مخروطی شناخته می‌شود.
هریکی دیده جزوی از اجزا
همگان را فتاده ظن خطا
هوش مصنوعی: هر کسی که نگاهی به جزئی از کل بیندازد، ممکن است به اشتباه گمان کند که آن جزء نمایانگر کل است.
هیچ دل را ز کلی آگه نی
علم با هیچ کور همره نی
هوش مصنوعی: هیچ دلی از فهم کلی و جامع بهره‌مند نیست و هیچ کوری نمی‌تواند با دیگری همراهی کند.
جملگی را خیالهای محال
کرده مانند غتفره به جوال
هوش مصنوعی: همه را به افکار غیرواقعی و خیالی مشغول کرده که مانند لباسی در کیسه است.
از خدایی خلایق آگه نیست
عقلا را در این سخن ره نیست
هوش مصنوعی: خلایق از ذات خداوند آگاهی ندارند و در این موضوع، عقل‌ها به جایی نمی‌رسند.