گنجور

بخش ۱۹ - فصل اندر صُنع و قدرت

نقش بند برون گلها اوست
نقش‌دان درون دلها اوست
صُنع او را مقدّمست عدم
ذات او را مسلّم است قدم
تا ترا کبر تیز خشم نکرد
تا ترا چشم تو به چشم نکرد
پای طاووس اگر چو پر بودی
در شب و روز جلوه‌گر بودی
که تواند نگاشت در آدم
نقش‌بند قلم نگار قدم
عقل را کرده قایل سورت
مایه را کرده قابل صورت
مبدع هست و آنچ ناهست او
صانع دست و آنچ در دست او
قبلهٔ عقل صنع بی‌خللش
کعبهٔ شوق، ذات بی بدلش
عقل را داده راه بیداری
تو همی عقل را چه پنداری
سگ و سنگست گلخنی و رهی
تو چو لعل از برون حقّه بهی
سیم بهر هزینه دارد شاه
لعل بهر خزینه دارد شاه
سیم زار از نهاد وارونست
لعل شاد از درون پرخونست
ساخت دولابی از زبرجد ناب
کوزه سیمین ببست بر دولاب

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

نقش بند برون گلها اوست
نقش‌دان درون دلها اوست
هوش مصنوعی: معنای این بیت به این صورت است که زیبایی و جلوه‌های ظاهری گل‌ها به دست اوست، و همچنین اوست که احساسات و نقش‌های درونی قلب‌ها را شکل می‌دهد.
صُنع او را مقدّمست عدم
ذات او را مسلّم است قدم
هوش مصنوعی: خلقت و آفرینش او در اولویت قرار دارد، اما وجود واقعی او ثابت و پابرجا است.
تا ترا کبر تیز خشم نکرد
تا ترا چشم تو به چشم نکرد
هوش مصنوعی: تا زمانی که خودخواهی و غرور تو باعث خشم نشود و تو هم با قضاوت‌های سریع به دیگران نگاه نکنی، اوضاع بهتر خواهد بود.
پای طاووس اگر چو پر بودی
در شب و روز جلوه‌گر بودی
هوش مصنوعی: اگر پای طاووس پر داشت، در همه ساعات شب و روز خود را به نمایش می‌گذاشت.
که تواند نگاشت در آدم
نقش‌بند قلم نگار قدم
هوش مصنوعی: کیست که بتواند در دل انسان نقشی ثبت کند و خطی زیبا بر سرنوشتش بکشد؟
عقل را کرده قایل سورت
مایه را کرده قابل صورت
هوش مصنوعی: عقل به شکل و صورت خاصی درآمده است و ذات اصلی خود را به گونه‌ای آماده کرده که بتواند به این صورت جلوه‌گر شود.
مبدع هست و آنچ ناهست او
صانع دست و آنچ در دست او
هوش مصنوعی: آفریننده‌ای وجود دارد و آنچه که وجود ندارد، خالق است و هر آنچه در دست اوست، خلق شده است.
قبلهٔ عقل صنع بی‌خللش
کعبهٔ شوق، ذات بی بدلش
هوش مصنوعی: ایمان و تفکر درست، به سوی زیبایی‌ها و حقیقت‌ها هدایت می‌شود و کعبه‌ی عشق، وجود اوست که بی‌نظیر و بی‌بدیل است.
عقل را داده راه بیداری
تو همی عقل را چه پنداری
هوش مصنوعی: عقل به تو مسیر آگاهی و بیداری را نشان داده است، حالا خودت درباره عقل چه نظری داری؟
سگ و سنگست گلخنی و رهی
تو چو لعل از برون حقّه بهی
هوش مصنوعی: سگ و سنگ در یک جا جمع شده‌اند و راه تو مثل لعل از درون حجاب بیرون آمده است.
سیم بهر هزینه دارد شاه
لعل بهر خزینه دارد شاه
هوش مصنوعی: جهت هزینه‌ها، نقره لازم است و برای خزانه، الماس مورد نیاز است.
سیم زار از نهاد وارونست
لعل شاد از درون پرخونست
هوش مصنوعی: خون دلی که در درون وجود دارد، سبب درخشش و زیبایی لعل است، اما آنچه که در ظاهر می‌آید، گاهی ناپایدار و وارونه به نظر می‌رسد.
ساخت دولابی از زبرجد ناب
کوزه سیمین ببست بر دولاب
هوش مصنوعی: دولابی از سنگ زبرجد خالص ساخته شد و روی آن کوزه‌ای از نقره قرار گرفت.