گنجور

بخش ۱۸ - فی زینة‌الاطفال

آن نبینی که طفل را دایه
گاهِ خُردی به اوّلین پایه
گاه بندد ورا به گهواره
گاه بر بر نهدش همواره
گه زند صعب و گاه بنوازد
گاه دورش کند بیندازد
گاه بوسد به مهر رخسارش
گاه بنوازد و کشد بارش
مرد بیگانه چون نگاه کند
خشم گیرد ز دایه آه کند
گویدش نیست مهربان دایه
برِ او هست طفل کم‌مایه
تو چه دانی که دایه به داند
شرط کار آنچنان همی راند
بنده را نیز کردگار به شرط
می‌گذارد به جمله کار به شرط
آنچه باید همی دهد روزی
گاه حرمان و گاه پیروزی
گاه بر سر نهد ز گوهر تاج
گه به دانگی ورا کند محتاج
تو به حکم خدای راضی شو
ور نه بخروش و پیش قاضی شو
تا ترا از قضاش برهاند
ابله آنکس که اینچنین ماند
هرچه هست از بلا و عافیتی
خیر محض است و شر عاریتی
بد به جز جلف و بی‌خرد نکند
که نکوکار هیچ بد نکند
سوی تو نام زشت و نام نکوست
ورنه محض عطاست هرچه ازوست
بد ازو در وجود خود ناید
که خدا را بد از کجا شاید
آنکه آرد جهان به کُن فیکون
چون کند بد به خلق عالم چون
خیر و شر نیست در جهانِ سخن
لقب خیر و شر به توست و به من
آن زمان کایزد آفرید آفاق
هیچ بد نافرید بر اطلاق
مرگ این را هلاک و آنرا برگ
زهر آن را غذای و این را مرگ
زاینه روی را هنر باشد
گرچه پشتش پُر از گهر باشد
آینه گر چو پشت روی سیاه
بودیی کس نکردی ایچ نگاه
زاینه روی به بُوَد خورشید
پشت او خواه سیاه و خواه سپید
چون ترا از درون دل بنگاشت
آینهٔ تو ز پیش دل برداشت

اطلاعات

وزن: فعلاتن مفاعلن فعلن (خفیف مسدس مخبون)
قالب شعری: مثنوی
منبع اولیه: محمودرضا رجایی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

آن نبینی که طفل را دایه
گاهِ خُردی به اوّلین پایه
هوش مصنوعی: این عبارت به این معناست که وقتی کودک در سنین کم به‌دنیا می‌آید، مراقب آن او به بهترین شکل ممکن است. در واقع، در این مراحل اولیه زندگی، اهمیت و توجه به کودک بسیار بالاست و محبت و پشتیبانی از او در این زمان بسیار مهم است.
گاه بندد ورا به گهواره
گاه بر بر نهدش همواره
هوش مصنوعی: گاهی او را به گهواره می‌سپارند و گاهی همواره بر دوش خود حمل می‌کنند.
گه زند صعب و گاه بنوازد
گاه دورش کند بیندازد
هوش مصنوعی: گاهی زندگی سختی و دشواری می‌آورد و گاهی هم باعث آرامش و نوازش می‌شود؛ همچنین ممکن است گاهی شما را از خود دور کند و به حالت کسالت و بی‌حالی بیندازد.
گاه بوسد به مهر رخسارش
گاه بنوازد و کشد بارش
هوش مصنوعی: گاهی با عشق صورتش را می‌بوسد و گاهی به آرامی نوازشش می‌کند و بار احساساتش را به دوش می‌کشد.
مرد بیگانه چون نگاه کند
خشم گیرد ز دایه آه کند
هوش مصنوعی: وقتی مرد غریبه به کسی نگاه می‌کند، از درون احساس خشم می‌کند و از روی ناراحتی آه می‌کشد.
گویدش نیست مهربان دایه
برِ او هست طفل کم‌مایه
هوش مصنوعی: می‌گوید که دایه مهربان نیست و به این کودک کم‌قیمت توجهی ندارد.
تو چه دانی که دایه به داند
شرط کار آنچنان همی راند
هوش مصنوعی: تو نمی‌دانی که مادران چگونه شرایط کار را به بهترین نحو اداره می‌کنند.
بنده را نیز کردگار به شرط
می‌گذارد به جمله کار به شرط
هوش مصنوعی: خداوند برای بنده‌اش در تمامی کارها شرط و قیدهایی تعیین کرده است.
آنچه باید همی دهد روزی
گاه حرمان و گاه پیروزی
هوش مصنوعی: زندگی گاهی ما را با شکست و ناامیدی مواجه می‌کند و گاهی نیز به ما موفقیت و پیروزی می‌دهد.
گاه بر سر نهد ز گوهر تاج
گه به دانگی ورا کند محتاج
هوش مصنوعی: گاهی اوقات بر سر کسی تاجی از گوهر قرار می‌گیرد و گاهی او به آن تاج نیازمند می‌شود.
تو به حکم خدای راضی شو
ور نه بخروش و پیش قاضی شو
هوش مصنوعی: به خواست و اراده ی خداوند راضی باش، و اگر نمی‌توانی، بهتر است که با قاضی در میانه بیایی تا حق و حقیقت روشن شود.
تا ترا از قضاش برهاند
ابله آنکس که اینچنین ماند
هوش مصنوعی: ابله کسی است که در این شرایط بی‌حرکت بماند و نتواند خود را از تقدیر و سرنوشت رها کند.
هرچه هست از بلا و عافیتی
خیر محض است و شر عاریتی
هوش مصنوعی: هر چیزی که در زندگی وجود دارد، چه درد و رنج و چه خوشی و آرامش، در واقع به نوعی خیری در آن نهفته است و بدی‌ها تنها به صورت موقتی و عاریتی به ما تحمیل می‌شوند.
بد به جز جلف و بی‌خرد نکند
که نکوکار هیچ بد نکند
هوش مصنوعی: تنها انسان‌های نادان و کم‌خرد می‌توانند بدی کنند، زیرا افراد نیکوکار هیچ وقت به بدی دست نخواهند زد.
سوی تو نام زشت و نام نکوست
ورنه محض عطاست هرچه ازوست
هوش مصنوعی: هر چه به تو مربوط می‌شود، چه نیک و چه زشت، به خاطر خودت است و هیچ چیز دیگری جز لطف تو نیست.
بد ازو در وجود خود ناید
که خدا را بد از کجا شاید
هوش مصنوعی: از او در وجود خود، بدی پیدا نمی‌شود، زیرا خداوند چگونه می‌تواند بدی را داشته باشد؟
آنکه آرد جهان به کُن فیکون
چون کند بد به خلق عالم چون
هوش مصنوعی: کسی که قدرتش می‌تواند جهان را در یک لحظه به وجود آورد، چگونه می‌تواند به مردم دنیا بدی کند؟
خیر و شر نیست در جهانِ سخن
لقب خیر و شر به توست و به من
هوش مصنوعی: در این دنیا چیزی به نام خیر و شر وجود ندارد، بلکه این عناوین فقط به ما نسبت داده می‌شود.
آن زمان کایزد آفرید آفاق
هیچ بد نافرید بر اطلاق
هوش مصنوعی: زمانی که خداوند آسمان‌ها و زمین را آفرید، هیچ چیز بد و ناپسندی به‌طور مطلق نیافرید.
مرگ این را هلاک و آنرا برگ
زهر آن را غذای و این را مرگ
هوش مصنوعی: مرگ برای برخی به معنای نابودی و برای برخی دیگر به معنای زندگی است، به طوری که چیزی که برای یک نفر زهر است، برای دیگری می‌تواند غذای سالمی باشد. در حقیقت، هر کس در زندگی خود به شیوه‌ای متفاوت با مرگ و زندگی مواجه می‌شود.
زاینه روی را هنر باشد
گرچه پشتش پُر از گهر باشد
هوش مصنوعی: زیبایی و هنر یک فرد به چهره‌اش وابسته است، حتی اگر پشت او پر از ویژگی‌های ارزشمند باشد.
آینه گر چو پشت روی سیاه
بودیی کس نکردی ایچ نگاه
هوش مصنوعی: اگر آینه پشتش سیاه بود، هیچ‌کس به آن نگاه نمی‌کرد.
زاینه روی به بُوَد خورشید
پشت او خواه سیاه و خواه سپید
هوش مصنوعی: چهره‌ی زیبا همچون خورشید است که در پس آن، رنگ‌ها می‌توانند متفاوت باشند، چه سیاه و چه سفید.
چون ترا از درون دل بنگاشت
آینهٔ تو ز پیش دل برداشت
هوش مصنوعی: وقتی که دل به تو نگریست، آینه‌ی تو از پیش دل کنار رفت و خود را نشان داد.