گنجور

شمارهٔ ۱۲ - در مدح نظامی

ای که چون اندر بنان آری قصب هنگام نظم
صدر چرخ ثانی از فضل تو پندارم قصب
کوکب معنی تو در سیر آوری بر چرخ طبع
وانگه از نوک قصب روز اندر آمیزی به شب
در یکی بیتت معانی روشنی دارد چنانک
صد هزاران آفتاب روشن اندر یک ذنب
شعر تو ناگفته مانند عروس پردگیست
تن نهان در پرده و رخسار در زیر قصب
خاطر و وهم تو چون از پرده بیرون خواندش
خازن رایت ز گنج معرفت آرد سلب
چون به تخت حکمتت بر، جلوه کردی صورتش
دیده داران خرد را لعبتی باشد عجب
شاید ار سلطان همی خواند نظامی مر ترا
چون منظم کرده‌ای هر پنج حس را از ادب
آنکه در هر فن ز دانش ره برد با طبع شعر
جای انصافست اگر باشد نظام او را لقب
قاصد حلم تو از روحانیان دارد نژاد
تا برید حلمت از یونانیان دارد نسب
مدح پاک تو سبب شد مر سنایی را چنانک
مر روان پاک را شد علت اولا سبب
مهترا کهتر که باشد چون تو آیی در خطاب
زان زبان در فروش و خاطر گوهر طلب
پیشت آوردن سخن ترک ادب کردن بود
زشت باشد تازی بغداد بردن در عرب
پرده‌دار عیب کار چاکرت کن خلق خوش
چون دهان را پرده‌دار عیب دندانست و لب
تا بود عقل از ره دانش‌پرستان اصل غم
تا بود جان از پی بی‌دانشان اصل طرب
شخص تو باد از طرب چون تندرستان از غذا
روی بدخواهت ز غم چون روی بیماران ز تب

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای که چون اندر بنان آری قصب هنگام نظم
صدر چرخ ثانی از فضل تو پندارم قصب
هوش مصنوعی: ای کسی که وقتی قلم را به دست می‌گیری، مانند زمانی است که نظم و زیبایی در دایره آسمان را تدبیر می‌کنی، از فضل و هنرت، برایم دنیا به شکل زیبایی نمایان می‌شود.
کوکب معنی تو در سیر آوری بر چرخ طبع
وانگه از نوک قصب روز اندر آمیزی به شب
هوش مصنوعی: ستاره وجود تو در گردش و سفر بر مدار طبیعت می‌چرخد و سپس از نوک نی روز را با شب درهم می‌آمیزی.
در یکی بیتت معانی روشنی دارد چنانک
صد هزاران آفتاب روشن اندر یک ذنب
هوش مصنوعی: در این بیت، گفته شده که در یک شعر، معانی بسیاری وجود دارد که به روشنی همچون صد هزار آفتاب می‌درخشند و می‌تواند به عمق و زیبایی آن شعر اشاره کند. این تعبیر نشان‌دهنده‌ی غنای ادبی و عاطفی اثر است.
شعر تو ناگفته مانند عروس پردگیست
تن نهان در پرده و رخسار در زیر قصب
هوش مصنوعی: شعر تو بیان نشده و درونی است، مانند عروسی که در پس پرده پنهان است و فقط صورتش از زیر پارچه قابل دیدن است.
خاطر و وهم تو چون از پرده بیرون خواندش
خازن رایت ز گنج معرفت آرد سلب
هوش مصنوعی: وقتی خیال و یاد تو از پرده پنهانی بیرون بیاید، نگهبان خزانه معرفت آن را از تو می‌گیرد و سلب می‌کند.
چون به تخت حکمتت بر، جلوه کردی صورتش
دیده داران خرد را لعبتی باشد عجب
هوش مصنوعی: زمانی که تو بر تخت حکمت نشسته‌ای و زیبایی‌ات را به نمایش می‌گذاری، در نظر بینندگان عقل، این زیبایی چیزی شگفت‌انگیز و بازیگوشانه به نظر می‌رسد.
شاید ار سلطان همی خواند نظامی مر ترا
چون منظم کرده‌ای هر پنج حس را از ادب
هوش مصنوعی: شاید اگر سلطان هم به تو توجه کند، مانند من که با ادب تمامی حواس پنج‌گانه‌ات را منظم کرده‌ای، به تو احترام بگذارد.
آنکه در هر فن ز دانش ره برد با طبع شعر
جای انصافست اگر باشد نظام او را لقب
هوش مصنوعی: شخصی که در هر موضوعی دانش و مهارت دارد، اگر نظم و ترتیب در کارش باشد، شایسته‌ی مدح و لقب است.
قاصد حلم تو از روحانیان دارد نژاد
تا برید حلمت از یونانیان دارد نسب
هوش مصنوعی: قاصد صبر و بردباری تو از کسانی است که از اولیا و روحانیان به شمار می‌آیند، زیرا که صبر تو از نظر و نژاد به یونانیان برمی‌گردد.
مدح پاک تو سبب شد مر سنایی را چنانک
مر روان پاک را شد علت اولا سبب
هوش مصنوعی: مدح و ستایش از پاکی تو باعث شد سنایی اینگونه شود که روان پاک او به دنبال علت اصلی و نخستین باشد.
مهترا کهتر که باشد چون تو آیی در خطاب
زان زبان در فروش و خاطر گوهر طلب
هوش مصنوعی: ای مه، چه کسی می‌تواند به تو نزدیک شود زمانی که تو با زبان شیرین خود می‌گویی و دل‌ها را به جستجوی گوهرهای گرانبها ترغیب می‌کنی؟
پیشت آوردن سخن ترک ادب کردن بود
زشت باشد تازی بغداد بردن در عرب
هوش مصنوعی: اگر به کسی نزدیک‌تر از حد معمول صحبت کنیم یا کاری کنیم که نشان‌دهنده‌ی بی‌ادبی باشد، این کار ناپسند است. مانند این است که در میان عرب‌ها به شکل زشت و نامناسبی به تازی‌زبان‌ها اشاره کنیم یا از آن‌ها نقل قول کنیم.
پرده‌دار عیب کار چاکرت کن خلق خوش
چون دهان را پرده‌دار عیب دندانست و لب
هوش مصنوعی: درباره‌ی عیوب و اشتباهات من، لطفاً منصفانه قضاوت کن و به اخلاق نیکو توجه کن. همان‌طور که پرده‌ای دهان را می‌پوشاند و عیوب دندان را پنهان می‌کند، می‌خواهم که در قضاوت خود ظاهرسازی و حسن نیت را در نظر بگیری.
تا بود عقل از ره دانش‌پرستان اصل غم
تا بود جان از پی بی‌دانشان اصل طرب
هوش مصنوعی: تا وقتی که عقل وجود دارد، دانش‌پرستان از غم و اندوه بی‌نصیب نیستند و تا زمانی که جان در پی افراد بی‌دانش باشد، شادی و نشاط نیز وجود خواهد داشت.
شخص تو باد از طرب چون تندرستان از غذا
روی بدخواهت ز غم چون روی بیماران ز تب
هوش مصنوعی: شخصیت تو مانند دلی شاداب است که از خوشی مانند تندرست‌ها از غذا بهره می‌برد. در مقابل، چهره‌ات چون چهره بیماران است که از شدت غم دچار تب و بیماری شده‌اند.