گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۶۲ - در عزت عزلت و قناعت گوید

درین مقام طرب بی تعب نخواهی دید
که جای نیک و بدست و سرای پاک و پلید
مدار امید ز دهر دو رنگ یک رنگی
که خار جفت گلست و خمار جفت نبید
به عیش ناخوش او در زمانه تن در ده
که در طویلهٔ او با شبه است مروارید
ز دور هفت رونده طمع مدار ثبات
میان چار مخالف مجوی عیش لذیذ
که دیدی از بنی آدم که بر سریر سرور
دو دم کشید کز آن صد هزار غم نچشید
به شهوتی که برانی چه خوش بوی که همی
ز جانت کم شود آن یک دو قطره کز تو چکید
نگر چه شوخ جهانیست زان که جفت از جفت
خوشی نیافت که تا پاره‌ای ز جان نبرید
چو دل نهادی بر نور روز هم در وقت
زمانه گوید خیز و نماز شام رسید
چو باز در شب تاری خوشت بباید خفت
خروس گوید برجه که نور صبح دمید
دو دوست چون بهم آیند همچو پره و قفل
که تا دمی رخ هجرانشان نباید دید
همی بناگه بینی گرانی اندر حال
بیاید و به میانشان فرو خزد چو کلید
درین زمانه که دیو از ضعیفی مردم
همی سلاح ز لاحول سازد و تعویذ
کسی که عزت عزلت نیافت هیچ نیافت
کسی که ریو قناعت ندید هیچ ندید
کسی که شاخ حقیقت گرفت بد نگرفت
کسی که راه شریعت گزید بد نگزید
رهی خوشست ولیکن ز جهل خواجه همی
خوشی نیابد ازو همچنان که خار از خید
برین سنا نرسد مرد تا سنایی وار
روان پاکش ازین آشیانه بر نپرید

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

درین مقام طرب بی تعب نخواهی دید
که جای نیک و بدست و سرای پاک و پلید
هوش مصنوعی: در این حالت شادی و سرور، بدون زحمت و تلاش نمی‌توانی جایی را ببینی که میان خوبی و بدی تفاوتی باشد؛ جایی که مکان‌های خوب و بد، یا پاک و ناپاک وجود نداشته باشد.
مدار امید ز دهر دو رنگ یک رنگی
که خار جفت گلست و خمار جفت نبید
هوش مصنوعی: امید خود را از دنیا و روزگار نامطمئن نکن، چرا که در این دنیا، آنچه به ظاهر خوشایند به نظر می‌رسد، ممکن است هنوز با چالش‌هایی همراه باشد. مانند گل و خار که در کنار هم هستند و یا شراب که لذتی دارد اما می‌تواند عواقب ناخوشایندی نیز به دنبال داشته باشد.
به عیش ناخوش او در زمانه تن در ده
که در طویلهٔ او با شبه است مروارید
هوش مصنوعی: در زندگی پر از مشکلات او لذت ببر، زیرا در میان سختی‌ها و ناپایداری‌ها، چیزهای ارزشمندی وجود دارد که مانند مروارید در میان زباله‌ها می‌درخشند.
ز دور هفت رونده طمع مدار ثبات
میان چار مخالف مجوی عیش لذیذ
هوش مصنوعی: از دور هفت رنگ، به ثبات امید نداشته باش و در میان چهار مخالف، به دنبال لذت شیرین نباش.
که دیدی از بنی آدم که بر سریر سرور
دو دم کشید کز آن صد هزار غم نچشید
هوش مصنوعی: آیا کسی را از میان انسان‌ها دیده‌ای که بر تخت سلطنت نشسته باشد و با قدرت و مقام خود آن‌قدر خوش باشد که از آن، هیچ غمی را حس نکند؟
به شهوتی که برانی چه خوش بوی که همی
ز جانت کم شود آن یک دو قطره کز تو چکید
هوش مصنوعی: اگر شهوات و وسوسه‌ها را کنار بزنی، چه بویی خوش خواهد داشت که از وجودت کم می‌شود، همان یک یا دو قطره‌ای که از تو چکیده است.
نگر چه شوخ جهانیست زان که جفت از جفت
خوشی نیافت که تا پاره‌ای ز جان نبرید
هوش مصنوعی: این دنیا پر از لطافت و شادی است، اما باید بدانیم که گاهی اوقات دو نفر نمی‌توانند به خوشی با یکدیگر برسند، زیرا ممکن است بخشی از وجودشان را برای حفظ این ملودی از دست بدهند.
چو دل نهادی بر نور روز هم در وقت
زمانه گوید خیز و نماز شام رسید
هوش مصنوعی: اگر دل خود را به نور روز بسپاری، در وقت مناسب زمان به تو می‌گوید که بلند شو، زیرا وقت نماز شام فرا رسیده است.
چو باز در شب تاری خوشت بباید خفت
خروس گوید برجه که نور صبح دمید
هوش مصنوعی: وقتی که در شب تاریک خواب خوشی داری، باید از خواب بیدار شوی؛ زیرا پرنده‌ای به نام خروس می‌خواند که صبح برای آمدن آماده شده است.
دو دوست چون بهم آیند همچو پره و قفل
که تا دمی رخ هجرانشان نباید دید
هوش مصنوعی: دو دوست وقتی کنار هم باشند، مانند دو قطعه‌ی کلید و قفل هستند که تا زمانی که از هم جدا نشده‌اند، نباید چهره‌ی جدایی را ببینند.
همی بناگه بینی گرانی اندر حال
بیاید و به میانشان فرو خزد چو کلید
هوش مصنوعی: وقتی در شرایطی سخت و دشوار گرفتار می‌شوی، ممکن است مشکلات ناگهان به تو حمله کنند و به قلب وجودت نفوذ کنند، مانند کلیدی که در قفل می‌چرخد.
درین زمانه که دیو از ضعیفی مردم
همی سلاح ز لاحول سازد و تعویذ
هوش مصنوعی: در این زمانه، حتی دیوانه‌ها با ناتوانی مردم می‌توانند به سادگی سلاح بسازند و از جادو و دعا استفاده کنند.
کسی که عزت عزلت نیافت هیچ نیافت
کسی که ریو قناعت ندید هیچ ندید
هوش مصنوعی: کسی که به خاطر دوری از مردم و تنهایی خود را محترم نشمرد، در واقع هیچ چیزی به دست نیاورده است. همچنین، کسی که ارزش قناعت و کم‌خواهی را نادیده گرفت، در حقیقت هیچ چیز را تجربه نکرده است.
کسی که شاخ حقیقت گرفت بد نگرفت
کسی که راه شریعت گزید بد نگزید
هوش مصنوعی: کسی که به واقعیت‌های درست و حقیقی توجه کند، به اشتباه نخواهد افتاد. همچنین، فردی که مسیر قوانین و آموزه‌های دینی را انتخاب کند، مسیر نادرستی را نخواهد پیمود.
رهی خوشست ولیکن ز جهل خواجه همی
خوشی نیابد ازو همچنان که خار از خید
هوش مصنوعی: راه زیبا و خوبی است، اما شخص جاهل نمی‌تواند از آن لذت ببرد؛ مانند این که خار از خوشی خیش بهره‌ای نمی‌برد.
برین سنا نرسد مرد تا سنایی وار
روان پاکش ازین آشیانه بر نپرید
هوش مصنوعی: هیچ کس به این مقام و منزلت نمی‌رسد، مگر اینکه مانند سنایی، روح پاک او از این جایی که هست، پرواز کند و به اوج معنویت برسد.

حاشیه ها

1394/10/06 00:01
سغید

درست کسی که روی قناعت ندید هیچ ندید
توضیحا این که ریو به معنی مکر و فریب است که در این جا بی معنی است.