گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۳۰ - در مدح دولتشاه غزنوی و بهرامشاه

مهر بندهٔ آن رخ چون ماه باد
جان فدای آن لب دلخواه باد
فرق او همچون خط او سبز باد
بخت او چون عمر او برناه باد
روی آن کز خاصیت دارد خبر
چون دو بیجادش ببند کاه باد
مدت حسن و بقای ماه من
با مدد چون عمر سال و ماه باد
از برای پاس باس غیرتش
ساکن حبس خموشی آه باد
چون بهشت و دوزخست آن زلف و رخ
ساحت پاداش و باد افراه باد
اشک آن کز وی نیندیشد بجو
همچو راه کهکشانش راه باد
آن‌چنان چون شاه خوبان آن مهست
شاه دولتشاه دولتشاه باد
بهر خدمت چرخ بر درگاه او
صد کمر بربسته چون خرگاه باد
در حریم حرمت آگینش چو عرش
دختر فغفو و قیصر داه باد
پیش نوک تیر درزی حرفتش
حصن دشمن خیمهٔ جولاه باد
ریزه‌های زر و سیم قلب چرخ
در سرا ضرب کفش درگاه باد
چون کند سلطان علوی آرزو
آفتابش تاج و چرخش گاه باد
آفتابست او ولیکن گاه نور
سایبانش سایهٔ الاه باد
شاه بهرام آنشهی کاندر جهان
تا جهان را شاه باید شاه باد
عرش و فرش دشمنان جاه او
همچو بیژن زیر سنگ چاه باد
پیش گرز گاو سارش روز صید
شیر گردون کمتر از روباه باد
بی شه اسب و پیل و فرزین هیچ نیست
شاه ما را به بقای شاه باد
سوی جانش سهم غیب تیز تاز
چون خرد منهی و کارآگاه باد
پس چو نزدش هر چه جز الاه لاست
سایگاهش حفظ «الا الاه» باد
جز سنایی در وفا و بندگیش
تا ابد چرخ دو تا یکتاه باد

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف یا وزن مثنوی)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

مهر بندهٔ آن رخ چون ماه باد
جان فدای آن لب دلخواه باد
هوش مصنوعی: محبت من به آن چهره مانند ماه است و جانم را فدای آن لب دل‌انگیز می‌کنم.
فرق او همچون خط او سبز باد
بخت او چون عمر او برناه باد
هوش مصنوعی: او به اندازه خطش زیبا و باارزش است و بختش مثل عمرش پایدار و ماندگار خواهد بود.
روی آن کز خاصیت دارد خبر
چون دو بیجادش ببند کاه باد
هوش مصنوعی: این جمله به نوعی به اهمیت و اثرات خاص یک ویژگی یا صفت اشاره دارد. این ویژگی می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد، اما وقتی که قدرت یا تأثیر آن محدود شود یا مهار گردد، ممکن است مانند بستن کاه در برابر باد باشد که دیگر کارایی ندارد. به عبارت دیگر، اگر چیزی را که خاصیت دارد در شرایط مناسب قرار ندهیم، نمی‌توانیم از ظرفیت آن به درستی بهره‌برداری کنیم.
مدت حسن و بقای ماه من
با مدد چون عمر سال و ماه باد
هوش مصنوعی: زیبایی و وجود ماه من به اندازه‌ای است که گویی طول عمرش به اندازه یک سال و یک ماه است.
از برای پاس باس غیرتش
ساکن حبس خموشی آه باد
هوش مصنوعی: به خاطر احترام و حفاظت از غیرت او، من هم در سکوت و آرامش مانند نسیم باد می‌مانم.
چون بهشت و دوزخست آن زلف و رخ
ساحت پاداش و باد افراه باد
هوش مصنوعی: زلف و چهره‌ی زیبا مثل بهشت و دوزخ است؛ به این معنا که دیدار آن بهشت و بهره‌ای بالاست و در عین حال می‌تواند عذاب و دشواری هم به همراه داشته باشد.
اشک آن کز وی نیندیشد بجو
همچو راه کهکشانش راه باد
هوش مصنوعی: اگر کسی به اندیشه اشک نیفتد، مانند راه کهکشان، مسیرش را باد می‌سازد.
آن‌چنان چون شاه خوبان آن مهست
شاه دولتشاه دولتشاه باد
هوش مصنوعی: این بیت به ستایش زیبایی و جلال محبوبی می‌پردازد که مانند شاهان نیکو در دنیا جلوه‌گر است. شاعر آرزوی خوشبختی و موفقیت برای این محبوب را دارد و او را به عنوان محور قدرت و ثروت معرفی می‌کند. حضور او نشانه سعادت و prosperity است.
بهر خدمت چرخ بر درگاه او
صد کمر بربسته چون خرگاه باد
هوش مصنوعی: به خاطر خدمت به او، گردونه روزگار در برابرش ایستاده و هزاران نیروی آماده و کوششگران همچون ابر در حال وزیدن هستند.
در حریم حرمت آگینش چو عرش
دختر فغفو و قیصر داه باد
هوش مصنوعی: در مکان مقدس او، مانند عرش آسمانی، دختران فغفو و قیصر در کنار هم قرار دارند.
پیش نوک تیر درزی حرفتش
حصن دشمن خیمهٔ جولاه باد
هوش مصنوعی: این جمله به تصویر کشیدن وضعیتی است که در آن، دشمنان در برابر حمله‌ای قرار دارند و احساس ترس و آماده‌باش را به نمایش می‌گذارد. در واقع، این تصویر به نوعی به قدرت و توانایی دفاع از خیمه‌ها و نقاط حساس اشاره دارد، جایی که تیرهایی به سوی دشمن پرتاب می‌شود و نشانه‌ای از مبارزه و جلوگیری از تهدیدات است.
ریزه‌های زر و سیم قلب چرخ
در سرا ضرب کفش درگاه باد
هوش مصنوعی: خرده‌های طلا و نقره، قلب آسمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مانند صدای قدم‌های باد در ورودی.
چون کند سلطان علوی آرزو
آفتابش تاج و چرخش گاه باد
هوش مصنوعی: زمانی که یک فرمانروای نیکو با آرزوهای بزرگ، مانند آفتاب درخشان است و روزگارش همچون دمی تازه و شاداب به نظر می‌رسد.
آفتابست او ولیکن گاه نور
سایبانش سایهٔ الاه باد
هوش مصنوعی: او مانند آفتاب است، اما گاه نور او به قدری قوی است که سایه‌اش مانند سایبان بر سر دیگران می‌افتد.
شاه بهرام آنشهی کاندر جهان
تا جهان را شاه باید شاه باد
هوش مصنوعی: بهرام شاهی است که در دنیا تا زمانی که جهان وجود دارد، باید سلطان باشد.
عرش و فرش دشمنان جاه او
همچو بیژن زیر سنگ چاه باد
هوش مصنوعی: دشمنان او از عرش تا فرش، مانند بیژن زیر سنگ چاه، در سختی و فشار هستند.
پیش گرز گاو سارش روز صید
شیر گردون کمتر از روباه باد
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که در برابر نیروی عظیم و قدرتی مانند قدرت گاو، حتی زمانی که در حال شکار چیزی بزرگ مثل شیر است، دقت و تیزهوشی یک روباه کم‌اهمیت به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر، قدرت و عظمت چیزی می‌تواند توجیه‌گر عدم توجه به جزئیات باشد.
بی شه اسب و پیل و فرزین هیچ نیست
شاه ما را به بقای شاه باد
هوش مصنوعی: بدون وجود اسب و فیل و جنگجوی ماهر، هیچ چیزی نیست؛ زندگی شاه ما به ادامه حکومت او بستگی دارد.
سوی جانش سهم غیب تیز تاز
چون خرد منهی و کارآگاه باد
هوش مصنوعی: بخشی از روح او به سرعت به سمت عالم غیب حرکت می‌کند، همان‌گونه که عقل و آگاهی در پی کشف حقایق هستند.
پس چو نزدش هر چه جز الاه لاست
سایگاهش حفظ «الا الاه» باد
هوش مصنوعی: وقتی که او نزد خداوند است، هر چیزی جز خداوند تکیه‌گاهش نخواهد بود؛ یعنی فقط خداوند می‌تواند او را حفظ کند.
جز سنایی در وفا و بندگیش
تا ابد چرخ دو تا یکتاه باد
هوش مصنوعی: تنها سنایی است که در وفاداری و بندگی‌اش تا همیشه پایدار خواهد ماند، تا آنجا که چرخ دو عالم به یک خطا نلغزد.