گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۱۷۳ - موعظه در تهیهٔ توشهٔ آخرت

ای دل غافل مباش خفته درین مرحله
طبل قیامت زدند خیز که شد غافله
روز جوانی گذشت موی سیه شد سپید
پیک اجل در رسید ساخته کن راحله
آنکه ترا زاد مرد و آنکه ز تو زاد رفت
نیست ازین جز خیال نیست از آن جز خله
خیزو درین گورها در نگر و پند گیر
ریخته بین زیر خاک ساعد و ساق و کله
آنکه سر زلف داشت سلسله بر گرد رو
سلسلهٔ آتشین دارد از آن سلسله
تکیه مکن بر بقا زان که در آرد به خاک
صولت شیر عرین پیکر اسب گله
زود کند او خراب این فلک کوژ را
هم زحل و مشتری هم اسد و سنبله
این همه آهنگ تو سوی سماع و سرود
وینهمه میلت مدام سوی می و ولوله
خانه خریدی و ملک باغ نهادی اساس
ملک به مال ربا خانه به سود غله
فرش تو در زیر پا اطلس و شعر و نسیج
بیوهٔ همسایه را دست شده آبله
او همه شب گرسنه تو ز خورشهای خوب
کرده شکم چارسو چون شکمه حامله
سعی کنی وقت بیع تا چنه‌ای چون بری
باز ندانی ز شرع صومعه از مزبله
دزد به شمشیر تیز گر بزند کاروان
بر در دکان زند خواجه به زخم پله
در همه عمر ار شبی قصد به مسجد کنی
گرچه به روی و ریا بر کنی از مشعله
در رمضان و رجب مال یتیمان خوری
روزه به مال یتیم مار بود در سله
مال یتیمان خوری پس چله داری کنی
راه مزن بر یتیم دست بدار از چله
صوفی صافی شوی بر در میر و وزیر
صوف کنی جامه را تا ببری زان زله
گر بخوری شکر کن ور نخوری صبر کن
پس مکن از کردگار از پی روزی گله
چند شوی ای پسر از پی این لقمه چند
همچو خران زیر بار همچو سگان مشغله
دامن توحید گیر پند سنایی شنو
تا که بیابی به حشر ز آتش دوزخ یله

اطلاعات

وزن: مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مطوی مکشوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای دل غافل مباش خفته درین مرحله
طبل قیامت زدند خیز که شد غافله
هوش مصنوعی: ای دل، غافل نباش و در این مرحله خواب نکن؛ چرا که صدای طبل قیامت به صدا درآمده است، برخیز زیرا که کاروان به راه افتاده است.
روز جوانی گذشت موی سیه شد سپید
پیک اجل در رسید ساخته کن راحله
هوش مصنوعی: روزهای جوانی سپری شد و موهای سیاه حالا سفید شده‌اند. زمان مرگ نزدیک است، پس آماده‌سازی سفر را آغاز کن.
آنکه ترا زاد مرد و آنکه ز تو زاد رفت
نیست ازین جز خیال نیست از آن جز خله
هوش مصنوعی: کسی که تو را به دنیا آورد و کسی که از تو زاده شد، در واقع تنها تصورات و خیالات هستند و هیچ چیز دیگری از این ماجرا وجود ندارد.
خیزو درین گورها در نگر و پند گیر
ریخته بین زیر خاک ساعد و ساق و کله
هوش مصنوعی: برخیز و به این قبرها نگاه کن و عبرت بگیر. زیر خاک، دست‌ها و پاها و سرها ریخته شده است.
آنکه سر زلف داشت سلسله بر گرد رو
سلسلهٔ آتشین دارد از آن سلسله
هوش مصنوعی: آن کسی که موی برافراشته‌ای دارد، زنجیری بر گردن خود دارد که از آتش ساخته شده است و این زنجیر به دلیل همان موی زیباست.
تکیه مکن بر بقا زان که در آرد به خاک
صولت شیر عرین پیکر اسب گله
هوش مصنوعی: به ماندگاری تکیه نکن، زیرا همان‌طور که شیر جنگل هم روزی به زمین می‌افتد، قدرت و زیبایی اسب‌های گله نیز به زودی از بین می‌رود.
زود کند او خراب این فلک کوژ را
هم زحل و مشتری هم اسد و سنبله
هوش مصنوعی: زمانی که این دنیا با تمام چرخش‌ها و تغییراتش به پایان می‌رسد، نه تنها سیارات بزرگ مانند زحل و مشتری بلکه دیگر نشانه‌های زودگذر نیز به زودی نابود خواهند شد.
این همه آهنگ تو سوی سماع و سرود
وینهمه میلت مدام سوی می و ولوله
هوش مصنوعی: این همه اشتیاق تو برای رقص و آواز است، اما همواره گرایش تو به می و شلوغی است.
خانه خریدی و ملک باغ نهادی اساس
ملک به مال ربا خانه به سود غله
هوش مصنوعی: خانه‌ای خریداری کردی و باغی را به آن اضافه کردی. اما پایه‌گذاری این ملک بر اساس مال حرام و سودهای حاصل از غله است.
فرش تو در زیر پا اطلس و شعر و نسیج
بیوهٔ همسایه را دست شده آبله
هوش مصنوعی: فرش تو زیر پا، نازک و زیباست و شعر و بافتی که از دست همسایهٔ بیوه به خاطر آبله آسیب دیده است.
او همه شب گرسنه تو ز خورشهای خوب
کرده شکم چارسو چون شکمه حامله
هوش مصنوعی: او تمام شب از گرسنگی رنج می‌برد و شکمش همچون شکم یک زن باردار شده، پر شده از خوراکی‌های خوب که هرگز به او نرسیده است.
سعی کنی وقت بیع تا چنه‌ای چون بری
باز ندانی ز شرع صومعه از مزبله
هوش مصنوعی: اگر در هنگام خرید تلاش کنی و اطلاعات کافی نداشته باشی، در نهایت نمی‌توانی تفاوت میان یک مکان معتبر و یک محل نامناسب را تشخیص دهی.
دزد به شمشیر تیز گر بزند کاروان
بر در دکان زند خواجه به زخم پله
هوش مصنوعی: اگر دزدی با شمشیر تیز به کاروانی حمله کند، کاروان به در دکان صاحب‌کار می‌زند و او هم با زخم بر پله‌ها مواجه می‌شود.
در همه عمر ار شبی قصد به مسجد کنی
گرچه به روی و ریا بر کنی از مشعله
هوش مصنوعی: اگر در تمام عمرت یک شب تصمیم بگیری به مسجد بروی، حتی اگر با نیت ریا و نمایش باشد، باز هم از آتشِ عشق الهی بهره‌مند خواهی شد.
در رمضان و رجب مال یتیمان خوری
روزه به مال یتیم مار بود در سله
هوش مصنوعی: اگر در ماه‌های رمضان و رجب مال یتیمان را بخوری، روزه‌ات مانند مال یتیم خواهد بود و از تو پذیرفته نخواهد شد.
مال یتیمان خوری پس چله داری کنی
راه مزن بر یتیم دست بدار از چله
هوش مصنوعی: اگر مال یتیمان را می‌خوری و به فکر خودت هستی، پس چرا انتظار داری که از راه راست دور نشوی و به نیکی رفتار کنی؟ دوری از یتیمان و دست از مال آن‌ها بردار.
صوفی صافی شوی بر در میر و وزیر
صوف کنی جامه را تا ببری زان زله
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی عموماً پاک و بی‌آلایش شوی، باید به درگاه پادشاه و وزیر بروی و لباس خود را به درستی تغییر بدهی تا از هر عیب و نقصی رها شوی.
گر بخوری شکر کن ور نخوری صبر کن
پس مکن از کردگار از پی روزی گله
هوش مصنوعی: اگر شکر داریم، شکرش را بکنیم و اگر نداریم، صبر کنیم. پس نباید از خداوند بابت روزی ناراضی باشیم.
چند شوی ای پسر از پی این لقمه چند
همچو خران زیر بار همچو سگان مشغله
هوش مصنوعی: چند بار می‌خواهی به دنبال این لقمه بروی، مانند خرهایی که زیر بار سنگین زحمت دارند و همچون سگ‌ها درگیر مشغله‌های بی‌پایان هستند؟
دامن توحید گیر پند سنایی شنو
تا که بیابی به حشر ز آتش دوزخ یله
هوش مصنوعی: به دنبال حقیقت توحید باش و از نصیحت سنایی بهره‌مند شو تا در روز قیامت از عذاب جهنم در امان باشی.

حاشیه ها

1396/09/11 13:12
abbas raee

در بیت اول مصرع دوم اشتباه تایپی وجود دارد:
طبل قیامت زدند خیز که شد غافله!!
که به جای غافله باید قافله بیاید.