گنجور

قصیدهٔ شمارهٔ ۱۰۶ - در موعظه و نصیحت ابنای زمان

کجایی ای همه هوشت به سوی طبل و علم
چرا نباری بر رخ ز دیده آب ندم
چرا غرور دهی تنت را به مال و به ملک
چرا فروشی دین را به ساز و اسب و درم
تمام شد که ترا خواجگی لقب دادند
کمال یافت همه کار تو به باد و بدم
به ذات ایزد اگر دست گیردت فردا
غلام و اسب و سلاح و سوار و خیل و حشم
چو بر زنند بر آن طبل عزل خواجه دوال
تو خواه میر عرب باش و خواه شام عجم
به گوش خواجه فرو گوید زان زمان معنی
کجا شد آنهمه دعوی و لاف تو هر دم
ازین غرور تو تا کی ایا زبون قضا
وزین نشاط تو تا کی ایا سرشته به غم
کمر به دست تو آید همی سلیمان‌وار
ترا طمع که در انگشت تو کند خاتم
ز کردگار نترسی و پس خراب کنی
هزار خانهٔ درویش را به نوک قلم
امین دینت لقب گشت پس چرا دزدی
گلیم موسی عمران و چادر مریم
ز بهر ده درم قلب را نداری باک
که بر کنی و بسوزی هزار بیت حرم
شراب جنت و حور و قصور می طلبی
بدین مروت و حلم و بدین سخا و کرم
بدین عمل که تو داری مگر ترا ندهند
به حشر هیچی و ز هیچ نیز چیزی کم
بدین قصیده ز من خواجگان بپرهیزند
چنانکه اهل شیاطین ز توبهٔ آدم
سنایی ار تو خدا ترسی و خدای شناس
ترا ز میر چه باک و ترا ز شاه چه غم

اطلاعات

وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن (مجتث مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ویکی‌درج

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

کجایی ای همه هوشت به سوی طبل و علم
چرا نباری بر رخ ز دیده آب ندم
هوش مصنوعی: ای کسی که همه هوش و ذکاوتت به سمت طبل و علم است، چرا نمی‌گذاری که اشک‌هایت بر صورتت بچکد؟
چرا غرور دهی تنت را به مال و به ملک
چرا فروشی دین را به ساز و اسب و درم
هوش مصنوعی: چرا به خاطر پول و ثروت به خودت مغرور می‌شوی؟ چرا برای خرید ساز و اسب و پول، دین و ایمان خود را می‌فروشی؟
تمام شد که ترا خواجگی لقب دادند
کمال یافت همه کار تو به باد و بدم
هوش مصنوعی: به پایان رسید که تو را صاحب لقبی بزرگ کردند، در حالی که تمام کارهای تو به فنا و زوال رفته است.
به ذات ایزد اگر دست گیردت فردا
غلام و اسب و سلاح و سوار و خیل و حشم
هوش مصنوعی: اگر به توجه و لطف خداوند دست پیدا کنی، فردا خود را در شرایطی می‌بینی که همه چیز در اختیارت خواهد بود؛ از قدرت و وسایل جنگی گرفته تا یاران و خدمتگزاران.
چو بر زنند بر آن طبل عزل خواجه دوال
تو خواه میر عرب باش و خواه شام عجم
هوش مصنوعی: زمانی که طبل عزل را به صدا درآورند و کسی را از مقامش برکنار کنند، تو می‌توانی یا به عنوان یک عرب و یا به عنوان یک فرد از سرزمین عجم (ایران) در کنار او باشی.
به گوش خواجه فرو گوید زان زمان معنی
کجا شد آنهمه دعوی و لاف تو هر دم
هوش مصنوعی: به خواجه بگو که در آن زمان معنی تمام ادعاها و بزرگ‌نمایی‌های تو کجا رفته است، هر روز که فقط به گفتار تو می‌پرداختی.
ازین غرور تو تا کی ایا زبون قضا
وزین نشاط تو تا کی ایا سرشته به غم
هوش مصنوعی: تا چه زمانی بر این غرور باقی خواهی ماند، ای زبان قضا؟ و تا چه زمانی از این شادی بهره‌مند خواهی بود، در حالی که سرنوشت تو را به غم دچار کرده است؟
کمر به دست تو آید همی سلیمان‌وار
ترا طمع که در انگشت تو کند خاتم
هوش مصنوعی: شخصی در دیوانگی و عشق خود اینگونه بیان می‌کند که به خاطر تو می‌تواند قدرتی مانند سلیمان پیدا کند و امید دارد که تو با انگشتانت، به او نشان دهی که چه ارتباطی بین شما وجود دارد.
ز کردگار نترسی و پس خراب کنی
هزار خانهٔ درویش را به نوک قلم
هوش مصنوعی: از خدا نترسی و بعد هزاران خانه‌ی فقرا را با نوک قلم خود ویران کنی.
امین دینت لقب گشت پس چرا دزدی
گلیم موسی عمران و چادر مریم
هوش مصنوعی: شخصی که به عنوان امانت‌دار دین شناخته می‌شود، چرا کارهای نادرستی مانند دزدی از اموال دیگران را انجام می‌دهد؟ این اشاره به گلیم موسی و چادر مریم دارد که نماد امانت‌داری و پاکی هستند.
ز بهر ده درم قلب را نداری باک
که بر کنی و بسوزی هزار بیت حرم
هوش مصنوعی: برای خوبی و خوشی دیگران، ارزش قلب و احساسات خود را از دست می‌دهی و اهمیتی به آن نمی‌دهی، حتی اگر حرم امن و مقدسی را نابود کنی و بسوزانی.
شراب جنت و حور و قصور می طلبی
بدین مروت و حلم و بدین سخا و کرم
هوش مصنوعی: تو با این همه مروت و تحمل و این سخاوت و بخشندگی، چگونه انتظار داری که بهشت و شراب و دلرباهای آنجا را به دست آوری؟
بدین عمل که تو داری مگر ترا ندهند
به حشر هیچی و ز هیچ نیز چیزی کم
هوش مصنوعی: این عمل که تو انجام می‌دهی، ممکن است باعث شود در روز قیامت از تو هیچ چیز ناگزیری به تو داده نشود و حتی از عدم نیز چیزی کم نداشته باشی.
بدین قصیده ز من خواجگان بپرهیزند
چنانکه اهل شیاطین ز توبهٔ آدم
هوش مصنوعی: این شعر بیانگر این است که خواص و افراد نیکوکار از این قصیده و مضامین آن دوری خواهند کرد، درست مانند اینکه شیطان‌ها از توبه و بازگشت آدم (پیامبر) پرهیز می‌کنند.
سنایی ار تو خدا ترسی و خدای شناس
ترا ز میر چه باک و ترا ز شاه چه غم
هوش مصنوعی: اگر از خدا می‌ترسی و او را می‌شناسی، از هیچ مقام و سلطانی نمی‌ترسی و نگران نخواهی بود.