گنجور

شمارهٔ ۱۰ - و برای او رحمه الله علیه

اگر دستت رسد با همنشینی
دو روزی خلوتی را برگزینی
گل راحت به کام دل بچینی
خوشا مستی و عشق نازنینی
نه کیشی و نه آئین و نه دینی
ترا کرده چنان خواب گران مست
که جز خود کس ندانی نیست یا هست
اگر خواهی بلندی پست شو پست
بترس از زیردستان ای زبردست
که دستی هست در هر آستینی
اگر سلطان اگر شهزاده گر شاه
چو دست چاره شد از دهر کوتاه
نمی‌آید به کارت منصب و جاه
ره ما تیره و هر گم صد چاه
نه راه پس نه چشم پیش‌بینی
چو شد پیمانه پر گر شهد و گرسم
تو را دولت اگر بیش است وگر کم
دو روز عمر اگر شادی و گر غم
بود آسوده آن کز خلق عالم
نه مهری باشدش در دل نه کینی
به یک قطره ز دریا کم چه باشد
ز گنجی بذل یک درهم چه باشد
عنایت با گدام یک دم چه باشد
مرا غم از در منعم چه باشد
زیان خرمنی از خوشه‌چینی
نمودی عمر صوف اندرز و مال
نشد یک دم که باشی فارغ البال
دو روی هم بپردازی به اعمال
نمی‌گردد شراب انگور صد سال
اگر در خم نماند اربعینی
چو زیر خاک باشد منزل ما
دگر هیچ است سعی باطل ما
نگردد صادف دنیا با دل ما
وفا تخمی است در آب و گل ما
نروید این گیاه از سرزمینی
هر آن زهدی که بهر خود رستی است
نه زهد است آن کلید چاه پستی است
مروت زاد راه تندرستی است
بیا ساقی که کیش عشق مستی است
برو زاهد چه دنیایی چه دینی
نه هر کس را شود رفعت مسلم
نه هر کس جام دارد می‌شود جم
نه هر گوشی است بر اسرار محرم
شود تا نقش در وی اسم اعظم
کجا شایسته باشد هر نگینی
توانی هر چه نیکو ساز اخلاق
که خشکی زهر و خوشر وئیست تریاق
مکن بر خود چو (صامت) تنگ آفاق
نه راهی در درون پرده مشتاق
نه کس را از برون علم الیقینی

اطلاعات

وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف یا وزن دوبیتی)
منبع اولیه: سید صادق هاشمی

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

اگر دستت رسد با همنشینی
دو روزی خلوتی را برگزینی
هوش مصنوعی: اگر فرصتی پیش آمد، بهتر است برای چند روزی تنها بمانی و از جمع کنار بکشی.
گل راحت به کام دل بچینی
خوشا مستی و عشق نازنینی
هوش مصنوعی: خوشا به حال کسی که می‌تواند به آسانی از زیبایی‌ها لذت ببرد و در عشق و شگفتی‌های زندگی غرق شود.
نه کیشی و نه آئین و نه دینی
هوش مصنوعی: هیچ مذهب و آیینی وجود ندارد و نه پیروی از هیچ اصول خاصی.
ترا کرده چنان خواب گران مست
که جز خود کس ندانی نیست یا هست
هوش مصنوعی: تو چنان در خواب عمیق و مستی فرو رفته‌ای که جز خودت هیچ چیز را نمی‌دانی، نه اینکه کسی وجود دارد یا ندارد.
اگر خواهی بلندی پست شو پست
بترس از زیردستان ای زبردست
هوش مصنوعی: اگر می‌خواهی به مقام و مرتبه بالایی برسی، باید humble و فروتن باشی. از اینکه زیر دست‌هایت را نادیده بگیری و آنها را از خودت پایین‌تر ببینی، بپرهیز، ای فرد توانمند.
که دستی هست در هر آستینی
هوش مصنوعی: در هر فرد یا هر گروهی، شخصی وجود دارد که ممکن است به شما کمک کند یا با شما همفکر باشد.
اگر سلطان اگر شهزاده گر شاه
چو دست چاره شد از دهر کوتاه
هوش مصنوعی: هر کس که در مقام قدرت یا مقام بلندی قرار دارد، اگر زمانی با مشکلات و چالش‌های زندگی روبه‌رو شود، باید به چاره‌اندیشی و تدبیر بپردازد. در واقع، زندگی هیچ کس را دائمی و بدون مشکل نمی‌داند، حتی اگر در بالاترین مقام‌ها باشد.
نمی‌آید به کارت منصب و جاه
ره ما تیره و هر گم صد چاه
هوش مصنوعی: مقام و اعتبار نتواند در کار تو کمکی کند، زیرا در راه ما، تاریکی و مشکلات زیادی وجود دارد که به آسانی نمی‌توان از آن‌ها عبور کرد.
نه راه پس نه چشم پیش‌بینی
هوش مصنوعی: در این وضعیت، هیچ راهی برای بازگشت وجود ندارد و آینده نیز قابل پیش‌بینی نیست.
چو شد پیمانه پر گر شهد و گرسم
تو را دولت اگر بیش است وگر کم
هوش مصنوعی: وقتی پیمانه پر می‌شود، خواه شیرین باشد یا تلخ، اگر خوش‌شانسی و برکت تو بیشتر است یا کمتر، اهمیت ندارد.
دو روز عمر اگر شادی و گر غم
بود آسوده آن کز خلق عالم
هوش مصنوعی: اگر دو روز از عمر آدمی پر از شادی یا غم باشد، بهتر است که او از دغدغه‌های مردم جهان راحت باشد و آسوده خاطر زندگی کند.
نه مهری باشدش در دل نه کینی
هوش مصنوعی: در دل او نه محبت وجود دارد و نه کینه‌ای.
به یک قطره ز دریا کم چه باشد
ز گنجی بذل یک درهم چه باشد
هوش مصنوعی: اگر از دریا فقط یک قطره کم شود، چه اهمیتی دارد؟ و هزینه کردن یک درهم از گنجی بزرگ چیست؟
عنایت با گدام یک دم چه باشد
مرا غم از در منعم چه باشد
هوش مصنوعی: مراقبت و محبت خداوند در یک لحظه می‌تواند برای من کافی باشد و نیازی به نگرانی از در قفل شده دیگران ندارم.
زیان خرمنی از خوشه‌چینی
هوش مصنوعی: جمع‌آوری دانه‌ها از محصولی بزرگ می‌تواند به زیان منجر شود.
نمودی عمر صوف اندرز و مال
نشد یک دم که باشی فارغ البال
هوش مصنوعی: تو عمر خود را در روزگار صوفی‌گری و نصیحت گذراندی و هرگز نتوانستی یک لحظه بی‌دغدغه و آسوده‌خاطر باشی.
دو روی هم بپردازی به اعمال
نمی‌گردد شراب انگور صد سال
هوش مصنوعی: اگر به کارهای خودت فکر کنی و به آن‌ها توجه داشته باشی، نمی‌توانی انتظار داشته باشی که شراب انگور به خوبی کیفیت و طعم خود را بعد از گذشت صد سال حفظ کند.
اگر در خم نماند اربعینی
هوش مصنوعی: اگر در خم نماند اربعینی یعنی اگر در تنگنا و محدودیت نماند، پس می‌توان به جوانب مختلف زندگی و مسیرهای جدید نگریست و از آن به سمت پیشرفت حرکت کرد.
چو زیر خاک باشد منزل ما
دگر هیچ است سعی باطل ما
هوش مصنوعی: زمانی که ما زیر خاک برویم و در دنیا دیگر وجود نداشته باشیم، تمام تلاش‌ها و کوشش‌های ما بی‌فایده خواهد بود.
نگردد صادف دنیا با دل ما
وفا تخمی است در آب و گل ما
هوش مصنوعی: دنیا با دل ما همراهی نمی‌کند؛ این زندگی مانند بذر است که در آب و گل رشد نمی‌کند.
نروید این گیاه از سرزمینی
هوش مصنوعی: این گیاه از این سرزمین رشد نخواهد کرد.
هر آن زهدی که بهر خود رستی است
نه زهد است آن کلید چاه پستی است
هوش مصنوعی: هر نوع زهد و تارکی که برای نفع شخصی و خلاص شدن از مشکلات باشد، واقعاً زهد حقیقی نیست؛ بلکه همچون کلیدی است که آدم را به گودال نفس و پلیدی‌ها می‌کشاند.
مروت زاد راه تندرستی است
بیا ساقی که کیش عشق مستی است
هوش مصنوعی: بزرگمنشی و انسانیت، مسیر سلامت و آرامش را فراهم می‌کند. بیا ای ساقی، چرا که عشق، پس از مستی و شیدایی، پذیرایی ویژه‌ای دارد.
برو زاهد چه دنیایی چه دینی
هوش مصنوعی: برو ای زاهد، دنیا و دین هر دو را فراموش کن.
نه هر کس را شود رفعت مسلم
نه هر کس جام دارد می‌شود جم
هوش مصنوعی: هر کسی قابلیت رسیدن به مقام والا را ندارد، و فقط برخی افراد هستند که می‌توانند به درجه‌ای از بزرگی و اهمیت برسند.
نه هر گوشی است بر اسرار محرم
شود تا نقش در وی اسم اعظم
هوش مصنوعی: نه هر گوشی می‌تواند به اسرار و رازها دسترسی پیدا کند، تا زمانی که نام بزرگ و مهمی در آن نقش بسته شده باشد.
کجا شایسته باشد هر نگینی
هوش مصنوعی: هر سنگ قیمتی جایی مناسب و شایسته برای خود دارد.
توانی هر چه نیکو ساز اخلاق
که خشکی زهر و خوشر وئیست تریاق
هوش مصنوعی: هر چیزی که بتوانی برای بهبود اخلاق خود انجام دهی، انجام بده؛ زیرا که سختی و تنگدستی زهر به حساب می‌آید و خوبی و خوشی، به مانند دارویی برای درمان آن است.
مکن بر خود چو (صامت) تنگ آفاق
نه راهی در درون پرده مشتاق
هوش مصنوعی: خود را محدود نکن، زیرا در دنیای بزرگ و وسیع احتمال‌های زیادی وجود دارد. در دل هر پرده‌ای، امید و آرزوهای بسیاری نهفته است.
نه کس را از برون علم الیقینی
هوش مصنوعی: هیچ‌کس از بیرون به دانش واقعی دسترسی ندارد.