صامت بروجردیشمارهٔ ۲۰ - در مدح شاه اولیاء علی مرتضی(ع)
هدهد باد بهاری به چمن گشت برید
کو به برج حمل از حوت قدم زد خورشید
وه از این روز که مانند نوروز
جا باور نک طرب ساخته ا یمن سه عید
ساقیا ساغر می ده که به طرف صحرا
موسم سیر گل و سایه بید است و نبید
سه عید متوالی به یکی روز عیان
که برون از حد و عد هر سه شریفند و سعید
عید نوروز و دگر جمعه وعید اضحی
چشم آفاق به فیروزی این روز برید
عید اضحی ز فدا آمدن از بهر ذبیح
کرده تشریف شرافت ببر از حی مجید
شرف جمعه مقرر شده از روز ازل
ز پی عید محبان محمد ز حمید
سبب شادی نوروز نه تنها این است
کان درو کرده بنا جشن عجم از جمشید
انبیای امم سابقه اندر هر قرن
کرده نوروز عجم را به تمامی تمجید
هر کتابی که ز یزدان به زمین کرده نزول
اندرو داده خداوند از این روز نوید
کبریا ساخته در حرمت این عید شریف
به رسول عربی احمد امی تاکید
اندرین عید نکو ترجمه جاء الحق
به صنا دید جهان پیر و جوان گشته پدید
بعد پیغمبر اکرم که سریراسلام
شد ملوث به تقاضای فساد سه پلید
سر مکنون خدا صهر نبی زوج بتول
به خلافت علم افراخت پس از عید بعید
غازه تازه امروز به رخساره شرع
چو نو ضوئیست که بعد از سه حدث شد تجدید
بود ویران اگر ارکان هدایت غم نیست
که عیان نیز معطل شده با قصر مشید
سر «اکملت لکم دینکم» از قول خدا
گشت «الیوم» عیان پیش موالی و عبید
مدعی را اگر انکار بود گو بر خوان
ز نبی معنی «قدمت الیکم» بوعید
عقل را ساز حکم تکیه به اقوال مکن
که فلانی چه نوشته است به شرح تجرید
باید از تقویت عقل بری پی به اصول
نه به عنوان تعصب نه به طور تقلید
مقتدابودن مفضول به فاضل غلط است
به خدایی که بود اقرب من حبل ورید
یا علی ای که معلق به ولای تو بود
کار پیغمبری و معنی علی و توحید
حب و بغض تو بود باعث خلد و نیران
امر و نهی تو بود کشف یقین و تردید
سند تست به اثبات خلافت یک یک
صحف عهد عتیق و کتب عهد جدید
نیست جز پیروی امر تو بخت مسعود
نیست جز داشتن مهر تو عیش جاوید
چه کند با اثر مرحمتت روی سیاه
چه کند با عدم مغفرتت روز سفید
بغم هر دو جهان جذبه لطف مفتاح
بهر آزادی کونین عطای تو کلید
کندن از مهر تو دل معنی شرک و الحاد
رفتن راه تو سرمایه صدیق و شهید
شرب احباب تو در خلدر حیق مختوم
اکل اعدای تو در هاویه ز قوم و صدید
سخنت در دل دشمن چو دل افعی و زهر
در دل دوست چو بطن صدف و مروارید
علم قرآن ز تو از فعل و اسامی و حروف
فرق فرقان ز تو از فتح و کسر و تشدید
تو به انوار حقیقت به شریعت حامی
تو به احکام نبوت ز ولایت تایید
صف تیغ تو را ساخته قرآن واضح
مبتدا نزل حدید و خبرش یاس شدید
سرورا دادگرا (صامت) عامی چه کند
عمر در کوتهی و مدحت مدح تو مدید
نیست قاآنی و خاقانی و حسان و صهیب
نیست فردوسی طوسی و منوچهر ولید
که به تحسین من از دولت مداحی تو
لب گشایند به شکر نعم رب معید
تا بود مرکز مهر فلکی چرخ اثیر
تا کند مطربی عالم علوی ناهید
لب احباب تو خندان ز تنعم چون گل
دل اعدادی تو لرزان ز تزلزل چون بید
شمارهٔ ۱۹ - در مدح جناب مسلم بن عقیل(ع): مرد را در بذل جان مردانگی پیدا شودشمارهٔ ۲۱ - قصیده در مدح شاه ولایت امیر مومنان(ع): هر دم خدنک آفت صیاد روزگار
اطلاعات
وزن: فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مخبون محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: سید صادق هاشمی
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
هدهد باد بهاری به چمن گشت برید
کو به برج حمل از حوت قدم زد خورشید
هوش مصنوعی: هدهد در هوای بهاری به چمن سرزده است و می‌گوید که خورشید از دشت حوت (ماه اسفند) به برج حمل (ماه فروردین) وارد شده و قدم گذاشته است.
وه از این روز که مانند نوروز
جا باور نک طرب ساخته ا یمن سه عید
هوش مصنوعی: وای بر این روز که مانند عید نوروز، شادی و سرور به وجود آمده است.
ساقیا ساغر می ده که به طرف صحرا
موسم سیر گل و سایه بید است و نبید
هوش مصنوعی: ای ساقی، می‌نوش را به من بده، زیرا اکنون زمان گشت و گذار در دشت و لذت بردن از گل‌ها و سایه درخت بید است.
سه عید متوالی به یکی روز عیان
که برون از حد و عد هر سه شریفند و سعید
هوش مصنوعی: سه عید که به دنبال یکدیگر می‌آیند، به طوری که روز مشخصی از آنها برای همه روشن و واضح است. این عیدها از هر نظر که نگاه کنیم، ارزشمند و خوش‌یمن هستند.
عید نوروز و دگر جمعه وعید اضحی
چشم آفاق به فیروزی این روز برید
هوش مصنوعی: روز عید نو و همچنین روز جمعه و عید قربانی، نگاه‌ها به سمت شادی و موفقیت این روزها دوخته شده است.
عید اضحی ز فدا آمدن از بهر ذبیح
کرده تشریف شرافت ببر از حی مجید
هوش مصنوعی: عید قربانی به خاطر فدا شدن و قربانی کردن محبوب، به ما آداب و ارزش‌های بزرگی را آموزش می‌دهد. این روز به اندازه‌ای ارجمند است که باید به خاطر بزرگ‌ترین و شریف‌ترین اسباب آن، یعنی قربانی کردن بهترین موجودات، مورد احترام قرار گیرد.
شرف جمعه مقرر شده از روز ازل
ز پی عید محبان محمد ز حمید
هوش مصنوعی: جمعه به عنوان روزی محترم از ابتدا تعیین شده است، به خاطر اینکه عیدی برای دوستداران محمد (ص) باشد، که او را ستوده‌اند.
سبب شادی نوروز نه تنها این است
کان درو کرده بنا جشن عجم از جمشید
هوش مصنوعی: علت خوشحالی نوروز فقط به این دلیل نیست که جشن بزرگی از طرف جمشید برپا شده است، بلکه دلایل دیگری نیز برای این شادی وجود دارد.
انبیای امم سابقه اندر هر قرن
کرده نوروز عجم را به تمامی تمجید
هوش مصنوعی: پیامبران در هر دوره و قرن، نوروز را به طور کامل مورد ستایش قرار داده‌اند.
هر کتابی که ز یزدان به زمین کرده نزول
اندرو داده خداوند از این روز نوید
هوش مصنوعی: هر کتابی که از سوی خداوند بر زمین نازل شده، بشارتی برای انسان‌ها دارد.
کبریا ساخته در حرمت این عید شریف
به رسول عربی احمد امی تاکید
هوش مصنوعی: در این عید عزیز و بزرگ، مقام و عظمت ویژه‌ای برای پیامبر اسلام، حضرت احمد (ص)، در نظر گرفته شده است.
اندرین عید نکو ترجمه جاء الحق
به صنا دید جهان پیر و جوان گشته پدید
هوش مصنوعی: در این جشن خوب، حقیقت آشکار شده است؛ در نظر همه، چه پیر و چه جوان، دنیای جدیدی نمایان شده است.
بعد پیغمبر اکرم که سریراسلام
شد ملوث به تقاضای فساد سه پلید
هوش مصنوعی: پس از رحلت پیامبر اکرم، که اساس‌گذار اسلام بود، درخواست‌هایی ناپسند و آلوده به فساد به وجود آمد.
سر مکنون خدا صهر نبی زوج بتول
به خلافت علم افراخت پس از عید بعید
هوش مصنوعی: خداوند اسرار خود را به پیامبرش آموخت و امام علی (ع) را به عنوان جانشین و خلیفه علم معرفی کرد، پس از واقعه غدیر.
غازه تازه امروز به رخساره شرع
چو نو ضوئیست که بعد از سه حدث شد تجدید
هوش مصنوعی: امروز چهره شرع مانند نوری تازه است که پس از سه رویداد، دوباره تجدید شده است.
بود ویران اگر ارکان هدایت غم نیست
که عیان نیز معطل شده با قصر مشید
هوش مصنوعی: اگر ارکان هدایت و راهنمایی وجود نداشته باشند، ویرانی و نابودی بر پا می‌شود. اما غم و اندوهی نیست، چون حتی آشکار هم که شده، در برابر قصر و بنای مشید، معطل مانده است.
سر «اکملت لکم دینکم» از قول خدا
گشت «الیوم» عیان پیش موالی و عبید
هوش مصنوعی: در روزی که خداوند فرمود «دین شما را کامل کردم»، این سخن به وضوح برای اربابان و بندگان آشکار شد.
مدعی را اگر انکار بود گو بر خوان
ز نبی معنی «قدمت الیکم» بوعید
هوش مصنوعی: اگر کسی در انکار حقیقت است، بگوید که دربرابر پیامبر، عبارتی را که به شما دلالت بر آمدن نیکو می‌کند، نادیده نگیرد.
عقل را ساز حکم تکیه به اقوال مکن
که فلانی چه نوشته است به شرح تجرید
هوش مصنوعی: عقل را به سخنان دیگران تکیه نکن و خودت استدلال کن؛ فقط به خاطر اینکه فلانی چه گفته است عمل نکن.
باید از تقویت عقل بری پی به اصول
نه به عنوان تعصب نه به طور تقلید
هوش مصنوعی: باید برای تقویت عقل خود به اصول بنیادی توجه کنیم، نه با تعصب و نه از روی تقلید.
مقتدابودن مفضول به فاضل غلط است
به خدایی که بود اقرب من حبل ورید
هوش مصنوعی: این بیت به معنای این است که نادرست است که کسی که از نظر دانش یا فضیلت از دیگری پایین‌تر است، بر کسی که بالاتر از خود است، اقتدار پیدا کند. خداوندی که نزدیکی‌اش به انسان‌ها از رگ گردن هم بیشتر است، شاهد بر این امر است.
یا علی ای که معلق به ولای تو بود
کار پیغمبری و معنی علی و توحید
هوش مصنوعی: ای علی، تو که تمام امور پیامبری به ولایت تو وابسته است و معنا و مفهوم علی و یگانه‌پرستی در وجود تو نهفته است.
حب و بغض تو بود باعث خلد و نیران
امر و نهی تو بود کشف یقین و تردید
هوش مصنوعی: دوست داشتن و دشمنی تو باعث بهشت و جهنم شده است و دستورات تو منجر به روشن شدن حقیقت و تردید در آن گردیده است.
سند تست به اثبات خلافت یک یک
صحف عهد عتیق و کتب عهد جدید
هوش مصنوعی: این متن بیان می‌کند که مدارکی وجود دارد که تایید کننده خلافت و جانشینی از زمان‌های قدیم تا جدید است و به سندهای موجود در کتاب‌های مقدس اشاره دارد.
نیست جز پیروی امر تو بخت مسعود
نیست جز داشتن مهر تو عیش جاوید
هوش مصنوعی: تنها چیزی که خوشبختی را به همراه می‌آورد، پیروی از اراده توست و تنها نشانه‌ی شادکامی جاویدان، داشتن محبت توست.
چه کند با اثر مرحمتت روی سیاه
چه کند با عدم مغفرتت روز سفید
هوش مصنوعی: اثر لطف تو بر روی کسی که گناه کرده، چه کارهایی می‌تواند انجام دهد؟ و روزی که بخشش وجود نداشته باشد، چه فایده‌ای دارد؟
بغم هر دو جهان جذبه لطف مفتاح
بهر آزادی کونین عطای تو کلید
هوش مصنوعی: غم و اندوه هر دو جهان با جاذبه محبت تو کاهش می‌یابد و نعمت آزادی کلید و هدایای تو هستند.
کندن از مهر تو دل معنی شرک و الحاد
رفتن راه تو سرمایه صدیق و شهید
هوش مصنوعی: اگر کسی بخواهد از عشق و محبت تو جدا شود، در واقع به معنای گمراهی و کفر است. اما دنبال کردن راه تو، موجب نیکوکاری و شهادت می‌شود.
شرب احباب تو در خلدر حیق مختوم
اکل اعدای تو در هاویه ز قوم و صدید
هوش مصنوعی: دوستی و محبت دوستان تو همچون نوشیدنی خوشمزه و دلپذیر است، در حالی که خوراک دشمنان تو به مانند عذاب و سختی در عمیق‌ترین دردهاست.
سخنت در دل دشمن چو دل افعی و زهر
در دل دوست چو بطن صدف و مروارید
هوش مصنوعی: کلام تو در دل دشمن مانند دل یک مار افعی است که پر از کینه و خطر است، اما در دل دوست، مانند صدفی است که مروارید را در خود دارد و پر از نیکی و ارزش است.
علم قرآن ز تو از فعل و اسامی و حروف
فرق فرقان ز تو از فتح و کسر و تشدید
هوش مصنوعی: دانش قرآن از تو نشأت گرفته و شامل فعل‌ها، اسم‌ها و حرف‌ها است. فرقان هم به واسطه فتح، کسر و تشدید از تو به وجود می‌آید.
تو به انوار حقیقت به شریعت حامی
تو به احکام نبوت ز ولایت تایید
هوش مصنوعی: تو از نورهای حقیقی الهام می‌گیری و از قوانین دینی پشتیبانی می‌کنی و به دستورهای پیامبران و هدایت‌های آنها احترام می‌گذاری.
صف تیغ تو را ساخته قرآن واضح
مبتدا نزل حدید و خبرش یاس شدید
هوش مصنوعی: تیغ تو به وضوح مانند یک آیه از قرآن است که در آن آهن بیان شده و خبر آن، یاس و ناامیدی شدید است.
سرورا دادگرا (صامت) عامی چه کند
عمر در کوتهی و مدحت مدح تو مدید
هوش مصنوعی: سرور دادگر را می‌توان به عنوان کسی دانست که به عدالت و انصاف اهمیت می‌دهد. او در شرایطی که عمر انسان‌ها کوتاه است و زمان محدود است، چه کار می‌تواند انجام دهد؟ اینکه ممدح تو که پیامبر و الگو هستی، دارای زمان و ادامه است، نشان‌دهنده اهمیت و بزرگی تو است. در واقع، این شاعر به نوعی به ناپایداری عمر انسانی و بزرگ بودن مقام محبوب اشاره دارد.
نیست قاآنی و خاقانی و حسان و صهیب
نیست فردوسی طوسی و منوچهر ولید
هوش مصنوعی: این بیت به این معناست که هیچ یک از شاعران و بزرگان ادبیات مانند قاآنی، خاقانی، حسان و صهیب و همچنین فردوسی، طوسی و منوچهر ولید وجود ندارند. به عبارتی، این افراد و آثارشان دیگر حضور ندارند و به نوعی اشاره به فراق و غیاب آنها دارد.
که به تحسین من از دولت مداحی تو
لب گشایند به شکر نعم رب معید
هوش مصنوعی: افرادی که به خاطر نعمت‌های الهی و موفقیت‌های تو، به تحسین من می‌پردازند، زبان به ستایش گشوده و از سر شکرگذاری صحبت می‌کنند.
تا بود مرکز مهر فلکی چرخ اثیر
تا کند مطربی عالم علوی ناهید
هوش مصنوعی: تا وقتی که مرکز خورشید در فلک قرار دارد، که هنر مطربی عالم برتر و زیبایی را به وجود می‌آورد.
لب احباب تو خندان ز تنعم چون گل
دل اعدادی تو لرزان ز تزلزل چون بید
هوش مصنوعی: لبخند دوستانت به خاطر آسایش و راحتی مانند گل است، اما دل دشمنان تو به خاطر ناپایداری و بی‌ثباتی مانند بید می‌لرزد.