شمارهٔ ۱۰ - در توحید و مدح ائمه طاهرین علیهم السلام
افراخت علم پادشه گل به چمن باز
فردوس صفت گشت همه تل و دمن باز
بلبل به چمن شور در افکنده چون من باز
باد سحری آمده در ملک ختن باز
وز مشک ختن کرده جوان دیر کهن باز
گلزار و گلستان همه شد احمر و ارقط
برخیز ز جا ساقیکا چیست تعلل
بردار نوا مطربکا چند تحمل
می ده به قدح ساقیکا چیست تسلسل
هی ساز نماز مطربکا نغمه چو بلبل
بی عیش و طرق حیف بود وقت گل و مل
کو ساقی و کو ساغر و کو مطرب و بربط
از قعهده سر کرده غزل کبک به کهسار
وز باغ رسد ناله قمری به غم سار
اندر شکرستان شده طوطی شکر خار
چون بلبل شوریده خوش آهنگ به گلزار
سارنج چو ععق بودش شور و نواکار
از سره و سرخاب شنو طنطنه بط
در فیض کف ابر ببین بخش بیحد
کز جوهری قدرت خود قادر سرمد
پر کرد مر این حقه اغبر ز زبرجد
یاقوت و در و لعل و گهر زمرد و بسند
حق باد نگهدار جهان از نظر بد
از مند مطرا شد و از بس که منشط
سوسن چو من اندر چمن حمد الهی
گویاست به شکر نعم نامتناهی
آن شاه که بخشد به جهان افسر شاهی
هر ذره به جود و کرمش داد گواهی
چتر شبهی افراشته از ماه به ماهی
خلاق سفید و سیه و پیر و محطط
اکنون زنم از نعت رسول عربی دم
گویا شوم از مدحث پیغمبر اکرم
مقصود ز ایجاد همه عالم و آدم
بدر ز من و صدر رسولان مکرم
با واو وجودش شده چون میم عدم خم
شد عالم ایجاد یکی قطره از آن شط
بر نعت نبی مدح علی باز کنم وصل
از بعد پیمبر جو وصی است بلافصل
از رحمت دادار دو شاخند ز یک اصل
از مدحت او چار کتابست به یک فصل
اسلام ز صمصامش پاینده شد و حصل
نی ممکن و نی واجب بل آمده اوسط
پس حضرت زهرا گل گلزار نبوت
آن کوست به بیدای جهان لاله رحمت
آن سرو چمان چمن عفت و عصمت
خورشید حیا شمع شبستان امامت
گر او نبود شافعه روز قیامت
پس خامه تقدیر به جرم که کشد خط
زان بعد حسن عامر معموره تعلیم
سبط نبی و سر نبی معدن تحلیم
اول سخن حرمت و دیباچه تحریم
مجموعه والایی و مقصوره تعظیم
پا تا بسر اندر ره حق آمده تسلیم
در صبر از آن روز ز خدا یافته سر خط
از بعد حسن هست حسین سید اخیار
آرام دل فاطمه و احمد مختار
شمع شهداء نور هدی حامل اسرار
مقصود ز ایجاد بهشت و غرض نار
قندیل ملک را همه در بارگهش بار
جبریل امین را در او منزل و مهبط
پس سید سجاد که از فرط تهجد
شد ختم بر او نامه توفیق و تعبد
در زهد بود سرور اقلیم تزهد
قائم به قیام و به قعود و به تشهد
با نفس همه عمر به خصمی و تجاهد
بر دیده شیطان ز عبادت زده مشرط
پس مخزن علم نبوی حضرت باقر
از لوث معاصی چو پدر طیب و طاهر
بر شرع نبی از دل و جان حافظ و ناصر
دانای علوم و حکم باطن و ظاهر
از تیغ زبان بر همه کس قالب و قاهر
وز سابقه بر هر چه سلیطه است مسلط
س جعفر صادق لقب آل محمد
شمس فلک قدر و گل گلشن احمد
چون والد خود ماجدود چون جد خود امجد
در مرتبه نور نظر ابیض و اسود
پنهان به طواف در او شاهی سرمد
مفتاح یقین داعی دین ماهی مسقط
زان بعد بود موسی کاظم که کظیم است
همروی کلام الله و همنام کلیم است
در انفس و آفاق قوام است و قدیمست
احیا چومسیحا ز دمش عظم رمیم است
حادث بود اما بنظر مثل قدیم است
نی نی قدم اینجا غلط است و حدث اغلط
اکنون بسرایم سخن از قبله هفتم
هرچند که بیرون بود از فکر و توهم
در وادی عقلش شده عقل عقلا کم
آری چه فزاید اثر قطره بقلزم
از مدح رضا بست خرد لب ز تکلم
ختم سخن از مدح جنابش شده احوط
اکنون بتقی باز کنم دست تضرع
ظاهر کنم از دوستش رسم تشیع
دارای سخامندی و کالای تمتع
ملک و ملک از هیبتش ایمن ز تزعرع
از کف جوادش شده بنیاد تبرع
در محکهاش پیر خرد طفل مقمط
زان بعد نقی شمه ایوان نقابت
آن در گرانمایه دریای سخاوت
در حل عقود است چو احمد به کذاوت
در جهد جهود است چو حیدر به قضاوت
مهرش مطلب از دل پر بغض و قساوت
او را چه کند مبغض مجهول مخبط
دیگر حسن عسگری آن شاه فلک جاه
کش عسگر نصرب بود از ماهی تا ماه
قطب فلک حشمت منصور من الله
جبریل امینش شرف حاجب درگاه
در ملک عبودیت و در کون و ملکان شاه
بر کسوت وی همت وی آمده مخیط
پس حضرت حجه خلف صدق پیمبر
دلبند علی فاطمه عصمت حسنین فر
سجاد سخا جان و دل باقر و جعفر
چون موسی و مانند رضا سید و سرور
همشان نقی و تقی و همسر عسکر
(صامت) به امامت بنما ختم مسمط
شمارهٔ ۹ - در مدح حضرت امیرالمومنین(ع): شام هجران است ای دل دیده امید دارشمارهٔ ۱۱ - در مدح شهاب ثاقب علی بن ابیطالب(ع): جهان فرتوت باز چمید زی فرهی
اطلاعات
وزن: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
منبع اولیه: سید صادق هاشمی
* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی میتوانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.
برگردان به زبان ساده
افراخت علم پادشه گل به چمن باز
فردوس صفت گشت همه تل و دمن باز
هوش مصنوعی: پادشاه پرچم خود را برافراشته و در چمن، جایی مثل بهشت به وجود آورد که همه جا پر از گل و زیبایی شد.
بلبل به چمن شور در افکنده چون من باز
باد سحری آمده در ملک ختن باز
هوش مصنوعی: بلبل در باغ به هیجان و شوق سر میدهد، درست مانند من که پس از آمدن نسیم صبحگاهی به سرزمین خوشبو و زیبا میآیم.
وز مشک ختن کرده جوان دیر کهن باز
گلزار و گلستان همه شد احمر و ارقط
هوش مصنوعی: از عطر خوش مشک ختن، جوانی کهنه دوباره جوان شده است و گلزار و گلستان همه به رنگ سرخ و زیبا درآمدهاند.
برخیز ز جا ساقیکا چیست تعلل
بردار نوا مطربکا چند تحمل
هوش مصنوعی: از جا بلند شو، ای ساقی! چرا تردید میکنی؟ از نوا و ساز مطرب لذت ببر و دیگر تحمل نکن.
می ده به قدح ساقیکا چیست تسلسل
هی ساز نماز مطربکا نغمه چو بلبل
هوش مصنوعی: ساقی چه رازی در شراباش نهفته است که همچون نغمهای که بلبل سر میدهد، ما را به تکرار وادار میکند؟ در اینجا میتوانیم به تقابل بین شادی و مراسمها اشاره کنیم، جایی که نوشیدن و لذت بردن از زندگی به تأمل و عبادت تبدیل میشود.
بی عیش و طرق حیف بود وقت گل و مل
کو ساقی و کو ساغر و کو مطرب و بربط
هوش مصنوعی: در زمان شکوفایی گلها، بیلذت و شادی بودن بیمعنی است. پس کجاست ساقی، کجاست لیوان، کجاست نوازنده و ساز؟
از قعهده سر کرده غزل کبک به کهسار
وز باغ رسد ناله قمری به غم سار
هوش مصنوعی: غزلی که مانند صدای کبک از قله کوه سر برمیآورد و درختان باغ را نالهی قمری پر کرده است، بیانگر احساسات عمیق و غمانگیز است. حضور این صداها در طبیعت نشاندهندهی زیبایی و در عین حال، اندوهی است که در دل طبیعت وجود دارد.
اندر شکرستان شده طوطی شکر خار
چون بلبل شوریده خوش آهنگ به گلزار
هوش مصنوعی: در دنیای شیرین و لذتبخش، طوطی زیبا و خوشزبان در حال گرامیداشت شادی و سرور است، همانطور که بلبل دیوانه و خوشآواز در باغ گل میخواند و شادی میآفریند.
سارنج چو ععق بودش شور و نواکار
از سره و سرخاب شنو طنطنه بط
هوش مصنوعی: سارنج (ساز ایرانی) مانند عقیق (یک نوع سنگ) و شور و نواکار است. از سر و سرخاب (نوعی آرایش یا رنگ) بشنوید که صدای پرشور و دلنشینی دارد.
در فیض کف ابر ببین بخش بیحد
کز جوهری قدرت خود قادر سرمد
هوش مصنوعی: در نعمتهای حاصل از باران، ببین چگونه به گونهای بینهایت بخشش میشود، که قدرت لایزال خالق خود را نشان میدهد.
پر کرد مر این حقه اغبر ز زبرجد
یاقوت و در و لعل و گهر زمرد و بسند
هوش مصنوعی: این بیت به توصیف پر کردن یک ظرف با سنگهای قیمتی و زینتهای گرانبها میپردازد. در آن به زیباییهایی همچون زبرجد، یاقوت، در، لعل، گوهر و زمرد اشاره شده که تصویر جلوهای بسیار با ارزش و زیبا را به ذهن میآورد. به طور کلی، بیانی است از تزئین و آراستگی با چیزهای قیمتی.
حق باد نگهدار جهان از نظر بد
از مند مطرا شد و از بس که منشط
هوش مصنوعی: در این بیت، بیان شده که خداوند یا نیرویی عالی از آسیبها و نظرهای بد دنیا محافظت میکند و بهطور کلی جهان را از خطرات و ناپسندها دور نگه میدارد. این حفظ و نگهداری به علت صفات خوب و نیکو است که در وجود جهان و موجودات آن به وجود آمده است.
سوسن چو من اندر چمن حمد الهی
گویاست به شکر نعم نامتناهی
هوش مصنوعی: در میان باغ، گل سوسن مانند من، به ستایش خداوند مشغول است و نعمتهای بیپایان او را شکرگزار میباشد.
آن شاه که بخشد به جهان افسر شاهی
هر ذره به جود و کرمش داد گواهی
هوش مصنوعی: آن پادشاهی که به جهان تاج و تخت میدهد، هر ذره از زمین و آسمان شهادت میدهد که بخشش و بزرگواری او بینظیر است.
چتر شبهی افراشته از ماه به ماهی
خلاق سفید و سیه و پیر و محطط
هوش مصنوعی: چتری از نور ماه برفراز آسمان گسترده شده که رنگهای مختلفی دارد؛ سفید و سیاه و همچنین قدیمی و گرد.
اکنون زنم از نعت رسول عربی دم
گویا شوم از مدحث پیغمبر اکرم
هوش مصنوعی: اکنون میخواهم درباره ویژگیهای پیامبر عربی صحبت کنم و از مقام و شخصیت ایشان بگویم.
مقصود ز ایجاد همه عالم و آدم
بدر ز من و صدر رسولان مکرم
هوش مصنوعی: هدف از آفرینش همه عالم و انسان، جلوهگری من و مقام مقدس پیامبران گرامی است.
با واو وجودش شده چون میم عدم خم
شد عالم ایجاد یکی قطره از آن شط
هوش مصنوعی: وجود او به گونهای است که عالم ایجاد، مانند یک قطره از دریای وجودش، خم شده و تحت تأثیر قرار گرفته است.
بر نعت نبی مدح علی باز کنم وصل
از بعد پیمبر جو وصی است بلافصل
هوش مصنوعی: در توصیف پیامبر، ستایش علی را آغاز میکنم؛ وصی او، علی، بلافاصله بعد از پیامبر است.
از رحمت دادار دو شاخند ز یک اصل
از مدحت او چار کتابست به یک فصل
هوش مصنوعی: رحمت خداوند مانند دو شاخه درختی است که از یک ریشه رشد کردهاند. ستایش و تجلیل از او در چهار کتاب به صورت مختصر و در یک فصل آمده است.
اسلام ز صمصامش پاینده شد و حصل
نی ممکن و نی واجب بل آمده اوسط
هوش مصنوعی: اسلام با قدرت و قاطعیت خود پایدار شد و هیچ چیزی از بین نمیرود و هیچ چیز وجود ندارد که از این قاعده مستثنی باشد، بلکه آنچه که در وسط قرار دارد (مانند توازن و انصاف) همواره میماند.
پس حضرت زهرا گل گلزار نبوت
آن کوست به بیدای جهان لاله رحمت
هوش مصنوعی: حضرت زهرا، گل زیبای باغ نبوت و منبع رحمت در جهان است.
آن سرو چمان چمن عفت و عصمت
خورشید حیا شمع شبستان امامت
هوش مصنوعی: آن سرو بلند و خوشنما در باغ، نمایانگر پاکی و عفت است، همچون خورشید که حیا و حجب را به همراه دارد و مانند شمعی در شبستان مقام رهبری و امامت میدرخشد.
گر او نبود شافعه روز قیامت
پس خامه تقدیر به جرم که کشد خط
هوش مصنوعی: اگر او شفیع روز قیامت نباشد، پس قلم تقدیر به خاطر چه کسی و به خاطر چه جرمی حکمش را بنویسد؟
زان بعد حسن عامر معموره تعلیم
سبط نبی و سر نبی معدن تحلیم
هوش مصنوعی: پس از حسن، عامر آبادش که به آموزش فرزند نبی و سرور نبی معروف است، ادامه مییابد.
اول سخن حرمت و دیباچه تحریم
مجموعه والایی و مقصوره تعظیم
هوش مصنوعی: در ابتدا باید به اهمیت و ارزش ویژهای که این مجموعه دارد اشاره کنیم و به احترام و ارادت نسبت به آن بپردازیم.
پا تا بسر اندر ره حق آمده تسلیم
در صبر از آن روز ز خدا یافته سر خط
هوش مصنوعی: تمام وجودش در مسیر حق است و با صبر کامل تسلیم شده، از آن روز به بعد از خداوند به حقیقت و بیداری رسیده است.
از بعد حسن هست حسین سید اخیار
آرام دل فاطمه و احمد مختار
هوش مصنوعی: حسین، فرزند حسن، پیشوای نیکان و آرامشبخش دلهای فاطمه و احمد است.
شمع شهداء نور هدی حامل اسرار
مقصود ز ایجاد بهشت و غرض نار
هوش مصنوعی: شمع شهیدان نماد روشنی و هدایت است و حامل رازهایی درباره هدف ایجاد بهشت و انگیزه از آتش جهنم میباشد.
قندیل ملک را همه در بارگهش بار
جبریل امین را در او منزل و مهبط
هوش مصنوعی: چراغی که منزلگاه ملک است، همه چیز را در خود میتاباند و محل فرود جبرئیل امین نیز در آنجا قرار دارد.
پس سید سجاد که از فرط تهجد
شد ختم بر او نامه توفیق و تعبد
هوش مصنوعی: پس حضرت سید سجاد به خاطر عبادتهای بسیار و شب زندهداریهایش، به مقام والایی رسید و نامهی موفقیت و بندگی برای او نوشته شد.
در زهد بود سرور اقلیم تزهد
قائم به قیام و به قعود و به تشهد
هوش مصنوعی: در پرهیزگاری، سرور دنیای زهد، هم در حالت ایستاده و هم در حالت نشسته و هم در حال دعا و نماز، ثابت قدم و پایدار است.
با نفس همه عمر به خصمی و تجاهد
بر دیده شیطان ز عبادت زده مشرط
هوش مصنوعی: با نفس خود در طول عمر به مبارزه و جنگیدگی پرداختهام، در حالی که تحت نظر شیطان به عبادت مشغول بودهام و در این راه سختیها را تحمل کردهام.
پس مخزن علم نبوی حضرت باقر
از لوث معاصی چو پدر طیب و طاهر
هوش مصنوعی: حضرت باقر به عنوان منبعی از علم و دانش نبوی، از آلودگیها و گناهان دور است، درست مانند پدرش که پاک و پاکیزه بود.
بر شرع نبی از دل و جان حافظ و ناصر
دانای علوم و حکم باطن و ظاهر
هوش مصنوعی: حافظ و ناصر، با تمام وجود به دین و تعالیم پیامبر احترام گذاشته و به آن پایبند هستند. آنها همچنین در فهم عمیق علم و حکمت، چه در ظاهر و چه در باطن، دانشمند و آگاه هستند.
از تیغ زبان بر همه کس قالب و قاهر
وز سابقه بر هر چه سلیطه است مسلط
هوش مصنوعی: زبان مانند تیغی است که بر هر کسی چیره و تسلّط دارد و بر هر نوع زشتی و ناپسندی که وجود دارد، تسلط پیدا میکند.
س جعفر صادق لقب آل محمد
شمس فلک قدر و گل گلشن احمد
هوش مصنوعی: جعفر صادق، یکی از شخصیتهای بزرگ آل محمد است که به مانند خورشید در آسمان قدر میدرخشد و مانند گلی در باغ احمد زیبایی را به ارمغان میآورد.
چون والد خود ماجدود چون جد خود امجد
در مرتبه نور نظر ابیض و اسود
هوش مصنوعی: چون پدرش ماجد است، مانند جدش امجد در جایگاه نور قرار دارد، در حالی که یکی سیاه و دیگری سفید است.
پنهان به طواف در او شاهی سرمد
مفتاح یقین داعی دین ماهی مسقط
هوش مصنوعی: در این بیت به شخصیتی اشاره میشود که در حال عبادت و زیارت است، و او از مقام رفیع و ابدی برخوردار است. این شخص، کلید یقین و هدایت دین را در اختیار دارد و در عین حال به عنوان یک هدایتگر در این مسیر شناخته میشود. او به گونهای معنی و مفهوم عمیق ایمان را به نمایش میگذارد.
زان بعد بود موسی کاظم که کظیم است
همروی کلام الله و همنام کلیم است
هوش مصنوعی: بعد از آن موسی کاظم به وجود آمد که در واقع کاظم یعنی کسی که خشم خود را فرو میخورد. او همزمان با آیات الهی در ارتباط است و نامش با نام کلیم (موسی) یکسان است.
در انفس و آفاق قوام است و قدیمست
احیا چومسیحا ز دمش عظم رمیم است
هوش مصنوعی: در درون انسانها و جهانی که در آن زندگی میکنیم، یک حقیقت پایدار و قدیمی وجود دارد. این حقیقت همچون یک زندگیبخش است که با نفحهای شبیه نفخ روح در وجود انسانها، قدرتی عظیم و شگفتآور به آنها میبخشد.
حادث بود اما بنظر مثل قدیم است
نی نی قدم اینجا غلط است و حدث اغلط
هوش مصنوعی: حوادث جدید اتفاق افتادهاند، اما به نظر میرسد که شرایط هنوز همانند گذشته است. اینجا برای نوزاد بودن هنوز وقت نیست و این تغییرات به نوعی اشتباه است.
اکنون بسرایم سخن از قبله هفتم
هرچند که بیرون بود از فکر و توهم
هوش مصنوعی: اکنون میخواهم دربارهی موضوعی بسیار عمیق و غیرقابل تصور صحبت کنم، هرچند که این موضوع فراتر از ذهن و تصورات من است.
در وادی عقلش شده عقل عقلا کم
آری چه فزاید اثر قطره بقلزم
هوش مصنوعی: اگر در دنیای عقل و اندیشهاش، عقل انسانهای دانا و خردمند کم رنگ شود، آن وقت اثر یک قطره آب در دریا چه معنی خواهد داشت؟
از مدح رضا بست خرد لب ز تکلم
ختم سخن از مدح جنابش شده احوط
هوش مصنوعی: به خاطر عظمت و مقام رفیع امام رضا، زبان از گفتن و بیان کردن ویژگیهای او عاجز است و بهتر است که سخن را در مورد مدح و ستایش او پایان دهیم.
اکنون بتقی باز کنم دست تضرع
ظاهر کنم از دوستش رسم تشیع
هوش مصنوعی: الان با خضوع و درخواست دراز میکنم دست به سوی خدا و نشان میدهم که چگونه بر دوستی او پایبند هستم.
دارای سخامندی و کالای تمتع
ملک و ملک از هیبتش ایمن ز تزعرع
هوش مصنوعی: آنان که صاحب فراوانی و نعمتهای دنیوی هستند، به خاطر عظمت و قدرتشان، از ترس و حیرت دیگران در امانند.
از کف جوادش شده بنیاد تبرع
در محکهاش پیر خرد طفل مقمط
هوش مصنوعی: به خاطر کارهای نیکو و خیرخواهانهاش، در محفل خود، به گونهای رفتار میکند که حتی افراد با تجربه و سالخورده نیز تحت تأثیر قرار میگیرند و همچون کودکی سرزنده و شاداب به نظر میرسند.
زان بعد نقی شمه ایوان نقابت
آن در گرانمایه دریای سخاوت
هوش مصنوعی: پس از آن، نقی سلطنتی و زیبای تو مانند دریایی پر از سخاوت به حساب میآید.
در حل عقود است چو احمد به کذاوت
در جهد جهود است چو حیدر به قضاوت
هوش مصنوعی: در موضوع حل و فصل مسائل و قراردادها، احمد به عنوان یک شخص توانا و کاردان شناخته میشود و در تلاش و کوشش خودش مانند حیدر، در امور قضاوت و داوری نیز از اراده و صلابت برخوردار است.
مهرش مطلب از دل پر بغض و قساوت
او را چه کند مبغض مجهول مخبط
هوش مصنوعی: عشق او چه تأثیری میتواند بر دل پر از کینه و سنگدلی او بگذارد، وقتی که دشمنی که خودش را به طور نامشخص پنهان کرده، در نظرش نابخرد و عاجز است؟
دیگر حسن عسگری آن شاه فلک جاه
کش عسگر نصرب بود از ماهی تا ماه
هوش مصنوعی: دیگر حسن عسگری آن بزرگوار، مانند شاهی است که در آسمان سلطنت میکند و در نبردها پیروزی به دست میآورد. او از آغاز ماه تا پایان آن درخشندگی خود را نشان میدهد.
قطب فلک حشمت منصور من الله
جبریل امینش شرف حاجب درگاه
هوش مصنوعی: در آسمان، قطب و محور عظمت من، به لطف خداوند و به واسطه جبریل امین، شرافت و مقام درگاه الهی را دارم.
در ملک عبودیت و در کون و ملکان شاه
بر کسوت وی همت وی آمده مخیط
هوش مصنوعی: در سرزمین بندگی و در آسمانها و زمین، پادشاه بر تن خود همت و تلاش خود را آویخته است.
پس حضرت حجه خلف صدق پیمبر
دلبند علی فاطمه عصمت حسنین فر
هوش مصنوعی: این بیت به اشاره به جایگاه بزرگ والای حضرت مهدی (عج) دارد که به عنوان جانشین واقعی پیامبر (ص) و به عنوان فرزند علی (ع) و فاطمه (س) شناخته میشود. او نه تنها فرزند این دو شخصیت بزرگ است، بلکه عصمت و پاکی حسنین (ع) را نیز به ارث برده و از این لحاظ در مقام والایی قرار دارد.
سجاد سخا جان و دل باقر و جعفر
چون موسی و مانند رضا سید و سرور
هوش مصنوعی: سجاد بخشنده است، باقر و جعفر نیز دارای جان و دل بزرگ هستند، همانطور که موسی پیامبر و رضا، بزرگترین سید و سرور هستند.
همشان نقی و تقی و همسر عسکر
(صامت) به امامت بنما ختم مسمط
هوش مصنوعی: همهی آنها نقی و تقی و همسر عسکر (صامت) هستند و در پایان به امامتی که به گونهای مشخص و با قاعده انجام میشود، ختم خواهند شد.