گنجور

شمارهٔ ۸۹

از مروت نیست پیشش بحر را خواندن سخی
وز سبکباری ست گفتن کوه را نزد ش حلیم
ای عیون اختران از خاک در گاهت کحیل !
وی جبین آسمان از داغ فر مانت وسیم
هم به جنب همتت گردون خسیس ومه گد ا
هم به خیل حشمتت دریا بخیل وکان لئیم
سفره ی افلا ک را رای تو بخشد قرص چاشت
ابلق ایام را جودت دهد وجه فضیم
می کند ثابت به برهان های قاطع تیغ تو
کوشهاب ثاقب است وخصم شیطان رجیم
در میان روز وشب گر تیغ تو سدی کشد
خیل شب زان پس نیارد سر بر آوردن زبیم
کعبه درگاه توست اندر مقامی کاسمان
بسته احرام عبادت گرددش گرد حریم
خویشتن را دشمنت بر تیغ دولت می زند
لاجرم پروانه سان می سوزد از تاب الیم
از در اصحاب دولت می توان گشت آدمی
یافت از اقبال ایشان پایه ی انسان رقیم
ای عدو در زیر شیر رایت او شد که هیچ
در نمی گیرد سگی وروبهی با این غنیم!
با قضا حیلت چه آرزد زانکه در روز اجل
عاجز است از دفع دشمن سوزن چو موی سیم
خصم بالین سلامت را کجا بیند به خواب
زا نکه آن سر کش زیادت می کشد پا از گلیم
پادشا ها در بهار دولتت من بی نوا
هستم آن بلبل که چون عنقاست مثل من عدیم
گرچه بیمار است طبعم قوتی دارد سخن
ورچه باریک است معنی دارم الفاضی جسیم
گر به دست دیگری آرم سخن عیبم مکن
زان سبب کز دست خویشم در عذابی بس الیم
تا ندید گل بود هر سال بلبل در بهار
در بهار کامرانی دولتت بادا ندیم !

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ساوه‌سرا

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

از مروت نیست پیشش بحر را خواندن سخی
وز سبکباری ست گفتن کوه را نزد ش حلیم
هوش مصنوعی: وقتی به کسی که نیکو و بخشنده است احترام می‌گذاری، شایسته نیست که در برابر او خود را بزرگ‌تر از او بدانی یا در مقام او کوچک بشماری. همچنین، در برابر انسان‌های با اخلاق و سرسخت، حرف‌های رقیق و بی‌اهمیت زدن نشانه‌ای از بی‌فکری و سبکی است.
ای عیون اختران از خاک در گاهت کحیل !
وی جبین آسمان از داغ فر مانت وسیم
هوش مصنوعی: ای چشمان درخشان ستاره‌ها، از خاک درگاه تو، کحالی به دست می‌آورند! و پیشانی آسمان، از نشانه درد بر داغ فر توست.
هم به جنب همتت گردون خسیس ومه گد ا
هم به خیل حشمتت دریا بخیل وکان لئیم
هوش مصنوعی: هر دو به یک اندازه، زمین و آسمان در برابر همت تو تنگ و خسیس هستند. همچنین، شکوه و جلال تو باعث می‌شود دریا نیز بخیل و ناتوان به نظر برسد.
سفره ی افلا ک را رای تو بخشد قرص چاشت
ابلق ایام را جودت دهد وجه فضیم
هوش مصنوعی: سفره آسمان به خاطر تو سفره‌دار می‌شود و روزهای رنگارنگ به خاطر بخشندگی تو زیبا و دل‌انگیز می‌شوند.
می کند ثابت به برهان های قاطع تیغ تو
کوشهاب ثاقب است وخصم شیطان رجیم
هوش مصنوعی: این شعر به تأثیر و قدرت برهان‌های قاطع اشاره دارد که مانند تیغی برنده و کارآمد عمل می‌کند. به همین ترتیب، این دلایل و استدلال‌های قوی می‌توانند دشمنی مانند شیطان را شکست دهند و ثابت کنند که حق و حقیقت بر باطل پیروز است.
در میان روز وشب گر تیغ تو سدی کشد
خیل شب زان پس نیارد سر بر آوردن زبیم
هوش مصنوعی: اگر تیغ تو در طول شب و روز مانعی ایجاد کند، دیگر شب نمی‌تواند با ترس سر بلند کند.
کعبه درگاه توست اندر مقامی کاسمان
بسته احرام عبادت گرددش گرد حریم
هوش مصنوعی: کعبه در واقع دروازه‌ای به سمت تو است و در این جایگاه، آسمان به دور آن بسته‌شود و عبادت‌کنندگان با احرام خود به دور آن بگردند.
خویشتن را دشمنت بر تیغ دولت می زند
لاجرم پروانه سان می سوزد از تاب الیم
هوش مصنوعی: دشمن تو، خود تو هستی که با قدرت و شوکتت به خودت آسیب می‌زنی. به همین خاطر، مانند پروانه‌ای که به شمع نزدیک می‌شود و می‌سوزد، از شدت شوق و زیبایی قدرتت به خودت می‌سوزی.
از در اصحاب دولت می توان گشت آدمی
یافت از اقبال ایشان پایه ی انسان رقیم
هوش مصنوعی: از میان افرادی که در قدرت و دولت هستند، می‌توان کسانی را پیدا کرد که به واسطه خوش‌شانسی و موقعیتشان، ارزش و مقام انسانی خود را نشان داده‌اند.
ای عدو در زیر شیر رایت او شد که هیچ
در نمی گیرد سگی وروبهی با این غنیم!
هوش مصنوعی: ای دشمن، در زیر پرچم شیر، یعنی در جامعه‌ای که قوی و شجاع است، هیچ چیز نمی‌تواند سگی یا روباهی را نابود کند.
با قضا حیلت چه آرزد زانکه در روز اجل
عاجز است از دفع دشمن سوزن چو موی سیم
هوش مصنوعی: در روزی که سرنوشت مشخص می‌کند، هیچ ترفندی نمی‌تواند از آسیب دشمن جلوگیری کند، حتی اگر به ظرافت و نازکی یک موی نقره‌ای باشد.
خصم بالین سلامت را کجا بیند به خواب
زا نکه آن سر کش زیادت می کشد پا از گلیم
هوش مصنوعی: دشمن هرگز نمی‌تواند خواب راحتی را در کنار کسی که سالم و خوشحال است ببیند، زیرا غم و مشکلات او خیلی بیشتر از آن است که بتواند در آرامش باشد.
پادشا ها در بهار دولتت من بی نوا
هستم آن بلبل که چون عنقاست مثل من عدیم
هوش مصنوعی: پادشاهان در فصل شکوفایی و خوشی تو هستند، اما من که بی‌پناهم، همچون بلبلِ دور از دسترسِ افسانه‌ای هستم.
گرچه بیمار است طبعم قوتی دارد سخن
ورچه باریک است معنی دارم الفاضی جسیم
هوش مصنوعی: هرچند که حال من خوب نیست و دردی دارم، اما هنوز توانایی بیان ایده‌ها و افکار را دارم. حتی اگر کلمات من کوتاه و کم‌جان باشند، معنی و مفهوم عمیقی در آن‌ها نهفته است.
گر به دست دیگری آرم سخن عیبم مکن
زان سبب کز دست خویشم در عذابی بس الیم
هوش مصنوعی: اگر سخنان من را به دست کسی دیگر برسانی، عیب‌جویی نکن؛ چون من از دست خودم در عذاب و رنج زیادی هستم.
تا ندید گل بود هر سال بلبل در بهار
در بهار کامرانی دولتت بادا ندیم !
هوش مصنوعی: بلبل هر سال در بهار گل را نمی‌دید، اما حالا که بهار فرا رسیده، امیدوارم همیشه در زندگی‌ات خوشبخت و سعادتمند باشی، دوست من!