گنجور

شمارهٔ ۵۶ - در مدحامیر شیخ حسن

ای حریم بارگاهت کعبه ملک و ملک !
ساحتت را روضه فردوس حدی مشترک
در خط از عکس خطوطت ، سطح لوح لاجورد
در گل از سهم اساست ، پای وهم تیز تک
از فروغ شمسه دیوار ایوانت به شب
ذره ها را در هوا بتوان شمردن یک به یک
پاسبانان دور بامت که با عرشند راست
زنده می دارند شب ز آواز تسبیح ملک
باغبار کیمیای خاک در گاه تو زر
سر زند بر سنگ اگر جوهر نماید بر محک
با رگاهت قبله گاه مشگ مویان خطا
آستانت قبله جای ماهرویان نمک
جنت وصحنت مقابل می نهد استاد عقل
گفت رضوان : هان بیا ! آن عرصه لی ، وین خصه لک
خا ر و خاشاک غذایت می فرستند هر صباح
گلشن فردوس را فراش بر رسم ملک
ز اشتیاق خوض روض کوثر مشربت
می شود ماه سما هر ماه بر شکل سمک
ز اعتدال نو بهار گلشنت در مهرگان
می دماند خیری از ازهار وگلبرگ از خسک
چرخ خورشید جلالی ایمن از تغییر هدم
سد یا جوج بلایی فارغ از تخریب دک
میر بر صدر تو جمشید ست بر عرش سبا
شاه بر تخت تو خورشید ست بر اوج فلک
شیخ حسن بیگ آسمان مملکت (من کل باب)
شاه دلشاد آفتاب سلطنت بی هیچ شک
حزم هشیارست قصر ملک این را پاسبان
بخت بیدارست خیل نصرت آن را یزک
نیست بی این باد را دست تطاول بر چراغ
نیس بی آن آب را حکم تصرف بر نمک
آن جهانداری که از آواز کوشش هر زمان
روز کوشش آید اندر گوشش (النصرة معک )
خطه بغداد جز در سایه اقبال شان
چون خلافت با علی بوده است و زهرا بی فدک
تا به تیغ زرنگاری از روی گیتی هر صباح
خط مشک افشان شب را می کند خورشید حک
این بهشت آباد خرم بر شما فرخنده باد
مسکن احباب جنت منزل اعداد درک

اطلاعات

وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)
قالب شعری: قصیده
منبع اولیه: ساوه‌سرا

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

ای حریم بارگاهت کعبه ملک و ملک !
ساحتت را روضه فردوس حدی مشترک
هوش مصنوعی: ای سرزمین مقدس و باارزش تو مانند کعبه‌ای هستی که همهٔ ممالک به آن تعلق دارند! محیط تو چون باغی از بهشت است که همهٔ زیبایی‌ها و سعادت‌ها در آن جمع شده‌اند.
در خط از عکس خطوطت ، سطح لوح لاجورد
در گل از سهم اساست ، پای وهم تیز تک
هوش مصنوعی: در این بیت، شاعر به زیبایی و ظرافت خطوطی که از تصویری در ذهنش شکل می‌گیرد، اشاره می‌کند. او با استفاده از تشبیه و تصویرسازی، به ظاهر و عمق این خطوط در زمینه‌ای لاجوردی می‌پردازد. همچنین، به تأثیر و سهمی که این خطوط در ذهن و خیال او دارند، اشاره می‌کند و نهایتاً به ویژگی‌های تیز و دقیق این خیال‌ها در مقابل واقعیات اشاره دارد. به طور کلی، این شعر به جستجوی زیبایی و هنری در خیال و اندیشه می‌پردازد.
از فروغ شمسه دیوار ایوانت به شب
ذره ها را در هوا بتوان شمردن یک به یک
هوش مصنوعی: به خاطر نور خورشید، دیوار ایوان تو در شب همچنان روشن است که می‌توان ذرات هوا را یکی یکی شمرد.
پاسبانان دور بامت که با عرشند راست
زنده می دارند شب ز آواز تسبیح ملک
هوش مصنوعی: نگهبانانی که در اطراف بام تو هستند، درست مانند فرشتگان با عرش الهی مرتبطند و شب را با صدای تسبیح خود زنده می‌کنند.
باغبار کیمیای خاک در گاه تو زر
سر زند بر سنگ اگر جوهر نماید بر محک
هوش مصنوعی: در هر مکانی که تو حضور داشته باشی، ارزش و جلا پیدا می‌کند؛ حتی اگر چیزهای بی‌ارزش به نظر برسند، در حضور تو می‌توانند به طلا تبدیل شوند. اگرچه چیزی به ظاهر ساده یا بی‌ارزش باشد، اما در زیر نظر تو می‌تواند نشان از ارزش واقعی خود را بدهد.
با رگاهت قبله گاه مشگ مویان خطا
آستانت قبله جای ماهرویان نمک
هوش مصنوعی: با نگاه تو، راهی که به سمت قبله دارد، به مانند موی مشکی‌ست که به دور مانده؛ و درگاه تو، مکانی‌ست که ماهروها از آنجا می‌گذرانند و نمکین است.
جنت وصحنت مقابل می نهد استاد عقل
گفت رضوان : هان بیا ! آن عرصه لی ، وین خصه لک
هوش مصنوعی: بهشت و زمین را در برابر هم قرار می‌دهد. استاد عقل می‌گوید: ای رضوان، بیا! اینجا سرزمین من است و این بخش از آن توست.
خا ر و خاشاک غذایت می فرستند هر صباح
گلشن فردوس را فراش بر رسم ملک
هوش مصنوعی: هر روز برای تو از خار و خاشاک غذا می‌فرستند، در حالی که باغ و بهشت را خدمتکاران بر اساس رسم سلطنت آماده کرده‌اند.
ز اشتیاق خوض روض کوثر مشربت
می شود ماه سما هر ماه بر شکل سمک
هوش مصنوعی: از رویای شیرین نوشیدن آب کوثر، هر ماه چهره ماه به بهار زیبایی می‌رسد.
ز اعتدال نو بهار گلشنت در مهرگان
می دماند خیری از ازهار وگلبرگ از خسک
هوش مصنوعی: بهار با اعتدال خود باعث می‌شود که گل‌های شما در مهرگان همچنان زیبا و باطراوت بمانند و از آن‌ها خبری از پژمردگی و خشکی نخواهد بود.
چرخ خورشید جلالی ایمن از تغییر هدم
سد یا جوج بلایی فارغ از تخریب دک
هوش مصنوعی: خورشید در حال درخشش و شکوه خود، از هرگونه تغییر و آسیب در امان است و بلایای طبیعی نمی‌توانند به او آسیبی برسانند.
میر بر صدر تو جمشید ست بر عرش سبا
شاه بر تخت تو خورشید ست بر اوج فلک
هوش مصنوعی: فرمانروای تو برتری دارد بر جمشید، و در عرش سبا شاهی نمی‌تابد که مانند تو باشد. در واقع، خورشید بر بلندی‌های آسمان بر تخت تو نشسته است.
شیخ حسن بیگ آسمان مملکت (من کل باب)
شاه دلشاد آفتاب سلطنت بی هیچ شک
هوش مصنوعی: شیخ حسن بیگ، بزرگ و معتبر در کشور، همچون شاه دلشاد، نور بخش سلطنت و بی‌هیچ تردیدی از بهترین‌هاست.
حزم هشیارست قصر ملک این را پاسبان
بخت بیدارست خیل نصرت آن را یزک
هوش مصنوعی: هشیاری و دقت در مراقبت از قدرت و سلطنت وجود دارد و شانس و بخت نیز به صورت هوشیارانه از آن حمایت می‌کند. بسیاری از نیروهای نصرت و کمک نیز در این راستا آماده هستند.
نیست بی این باد را دست تطاول بر چراغ
نیس بی آن آب را حکم تصرف بر نمک
هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که بدون وجود عوامل خاص، برخی چیزها نمی‌توانند وجود داشته باشند یا به کار بیفتند. به عبارتی دیگر، برای دسترسی یا اثرگذاری بر یک موضوع، نیاز به شرایط یا موارد خاصی داریم. به ویژه اشاره می‌کند که بدون باد، نمی‌توان دست به چراغ برد و بدون آب، نمی‌توان مالکی بر نمک داشت. این یعنی هر چیز، به شرایط و زمینه‌های خاص خود وابسته است.
آن جهانداری که از آواز کوشش هر زمان
روز کوشش آید اندر گوشش (النصرة معک )
هوش مصنوعی: آن کسی که در زندگی‌اش همیشه تلاش و کوشش را می‌شنود و به آن اهمیت می‌دهد، به موفقیت و پیروزی دست می‌یابد و صدای پیشرفت در گوشش همیشه طنین‌انداز است.
خطه بغداد جز در سایه اقبال شان
چون خلافت با علی بوده است و زهرا بی فدک
هوش مصنوعی: بغداد تنها زمانی درخشان و موفق بوده که به حمایت و توجه خاصی دست یافته باشد، مشابه وضعیت خلافت که به علی و فاطمه تعلق داشته و آنها در مواجهه با مشکلاتی همچون از دست دادن فدک بوده‌اند.
تا به تیغ زرنگاری از روی گیتی هر صباح
خط مشک افشان شب را می کند خورشید حک
هوش مصنوعی: هر روز صبح، خورشید با تابش خود که شبیه به تیغی از زرنگار است، تاریکی شب را به خطی مشکی تبدیل می‌کند و نور را بر روی زمین می‌پراکند.
این بهشت آباد خرم بر شما فرخنده باد
مسکن احباب جنت منزل اعداد درک
هوش مصنوعی: این سرزمین زیبا و خوشاب بر شما مبارک باشد. جایی است که دوستان و عزیزان در آن زندگی می‌کنند و به معنای واقعی بهشت است.