گنجور

شمارهٔ ۳۴ - تبریک عید و مدح

عید است و بر کاخ حمل زد تکیه شاه خاوری
چون خسرو کیوان محل بر صدر تخت گوهری
از بیم بانگ گاودم گاو فلک ره کرده گم
وز غرش روئینه خم خاک از سکون آمد بری
خرطوم هر پیل دمان کوهی معلق زآسمان
ثعبان موسی بین عیان بر فرق گاو سامری
هندی بتی رشک ملک بر وی چو هندوی فلک
شوخی کش از روئین کجک شد دیو محکوم پری
صحن بساطش از محل ز اجرام انجمن پر خلل
کرده در آن جرم زحل عودی و گردون مجمری
دریاچه ی پهناورش بحری زلال از کوثرش
یک برگ از نیلوفرش این گنبد نیلوفری
عیدی چنین در ملک ری بنشست بر اورنگ کی
شاهی که فرش تخت وی بر عرش جوید برتری
دریا نوال ابر کف فتحعلی شه کز شرف
زیبد به شاهان سلف دربان او را مفخری
تیغش گه دشمن کشی رخشش گه لشکرکشی
آبی است شغلش آتشی برقی است فعلش صرصری

اطلاعات

وزن: مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (رجز مثمن سالم)
قالب شعری: قطعه
منبع اولیه: چکامه

* با انتخاب متن و لمس متن انتخابی می‌توانید آن را در لغتنامهٔ دهخدا جستجو کنید.

برگردان به زبان ساده

عید است و بر کاخ حمل زد تکیه شاه خاوری
چون خسرو کیوان محل بر صدر تخت گوهری
هوش مصنوعی: روز عید است و بر کاخ، جشن و شادی برپا شده است. تکیه‌گاه پادشاه، که مانند خسرو کیوان (که کنایه از بزرگی و شکوه است) می‌درخشد، بر بالای تختی است که چون الماس می‌تابد.
از بیم بانگ گاودم گاو فلک ره کرده گم
وز غرش روئینه خم خاک از سکون آمد بری
هوش مصنوعی: از ترس صدای گاو آسمان، گاو گم شده در راه را جستجو می‌کنم و از غرش رعد و برق، زمین از سکوت خارج شده و به جنب و جوش درآمده است.
خرطوم هر پیل دمان کوهی معلق زآسمان
ثعبان موسی بین عیان بر فرق گاو سامری
هوش مصنوعی: در این شعر، به تصویری از یک فیل بزرگ اشاره شده است که خرطومش به شکل یک کوه معلق از آسمان به پایین آمده است. همچنین، به صحنه‌ای اشاره می‌شود که در آن، عصای موسی به شکل مار در برابر گاو سامری قرار دارد و این تصویر به وضوح نمایان است.
هندی بتی رشک ملک بر وی چو هندوی فلک
شوخی کش از روئین کجک شد دیو محکوم پری
هوش مصنوعی: دختر هندی به قدری زیباست که حتی ملک (سلطان) هم به او حسادت می‌کند. مانند خداوندی که در آسمان‌هاست و زیبایی او را با تمام دقت می‌نگرد. دیوانگان در برابر این زیبایی تحت تأثیر قرار گرفته و مجذوب او می‌شوند.
صحن بساطش از محل ز اجرام انجمن پر خلل
کرده در آن جرم زحل عودی و گردون مجمری
هوش مصنوعی: صحن و فضای او به شدت شلوغ و پر رفت و آمد است و در میان این شلوغی، زحل به چشم می‌خورد که همچون عود و بخاری درحال گرداندن خود و تولید گرما است.
دریاچه ی پهناورش بحری زلال از کوثرش
یک برگ از نیلوفرش این گنبد نیلوفری
هوش مصنوعی: دریاچه بزرگی با آبی شفاف که مانند کوثری نرم و زلال است و یک برگ از نیلوفرهایش، دلی را آرام می‌کند که این قبه نیلوفری رنگ دارد.
عیدی چنین در ملک ری بنشست بر اورنگ کی
شاهی که فرش تخت وی بر عرش جوید برتری
هوش مصنوعی: عیدی بزرگ در سرزمین ری بر تخت حکومت نشسته است، که خود شاهی می‌باشد که فرش زیر پایش در جستجوی بالاترین مقام و برتری از عرش است.
دریا نوال ابر کف فتحعلی شه کز شرف
زیبد به شاهان سلف دربان او را مفخری
هوش مصنوعی: دریا، مظهر بزرگی و عظمت سلطنت فتحعلی شاه است که نسبت به شاهان گذشته، مقام و شرافت بیشتری دارد. دربان او نیز به خاطر این مقام، باید به خود ببالد و افتخار کند.
تیغش گه دشمن کشی رخشش گه لشکرکشی
آبی است شغلش آتشی برقی است فعلش صرصری
هوش مصنوعی: تیغ او گاهی برای کشتن دشمن به کار می‌رود، و گاهی چهره‌اش در میدان جنگ نمایان می‌شود. آب و رنگش در کنار آتش است و برقی که از او می‌تابد، مانند طوفانی وحشتناک عمل می‌کند.